ეს ერთი შეხედვით მარტივი მანიპულაცია მრავალი მნიშვნელოვანი დეტალისა და ფაქტორის გათვალისწინებას მოითხოვს. როგორ უნდა განხორციელდეს ჰემოტრანსფუზია გართულებების გარეშე, რომელთა შორისაც მეტად საშიში პროცესები მოიაზრება, ამის შესახებ ექიმი ლევან ტარყაშვილი გვესაუბრება.
- სისხლის გადასხმისთვის, უწინარეს ყოვლისა, აუცილებელია სატრანსფუზიო მასალა, რომლის მიღებაც დონორისგან ხდება. რა პირობებს უნდა აკმაყოფილებდეს სადონორე პირი?
- დონორი არ უნდა იყოს 18 წელზე უმცროსი და 65 წელზე უფროსი ასაკისა, ჯანმრთელობის მდგომარეობა უნდა აძლევდეს სისხლის გაღების საშუალებას, კერძოდ, ნორმაში უნდა ჰქონდეს ისეთი ფიზიოლოგიური მახასიათებლები, როგორებიცაა პულსი, არტერიული წნევა, სისხლში ჰემოგლობინის შემცველობა. დონორებად არ გამოდგებიან დაავადებული გულ-სისხლძარღვთა სისტემის მქონე პირები, აგრეთვე ისინი, ვისაც აღენიშნება არტერიული ჰიპერტენზია, მძიმედ მიმდინარე ქრონიკული ბრონქიტი, შაქრიანი დიაბეტი და რომელიმე ინფექციური დაავადება.
- რაზე უნდა შემოწმდეს დონორის სისხლი?
- დონორის სისხლი მოწმდება შიდსზე, B დაC ჰეპატიტებზე, ვასერმანზე და სხვა. ნორმაში უნდა იყოს სისხლის ისეთი ბიოქიმიური მაჩვენებლები, როგორებიცაა ალტ და ასტ.
- საკმაოდ დიდხანს არსებობდა უნივერსალური დონორისა და უნივერსალური რეციპიენტის ცნებები. უნივერსალურ დონორად მიიჩნეოდა პირველი ჯგუფის სისხლის მქონე პირი, მეოთხე ჯგუფისანი კი უნივერსალური რეციპიენტები იყვნენ. დღეს ამ ფაქტორს ნაკლები ყურადღება ექცევა. რას უკავშირდება ეს ცვლილება?
- თეორიულად, პირველი ჯგუფის ადამიანები მართლაც უნივერსალური დონორები არიან, ხოლო მეოთხე ჯგუფისანი - უნივერსალური რეციპიენტები, მაგრამ პრაქტიკულად გამართლებულია მხოლოდ თანამოსახელე ჯგუფისა და რეზუსის სისხლის გადასხმა. ამ პრინციპს სათანადო საფუძველიც აქვს - აღმოჩენილია სისხლის ქვეჯგუფები. სწორედ მათი არსებობის გამოა, რომ სხვადასხვა ჯგუფის სისხლის გადასხმისას, მიუხედავად უნივერსალური დონორ-რეციპიენტის პრინციპის დაცვისა, მაინც შეიძლება მოხდეს ერითროციტების შეწებება. ამის კვალობაზე, უნივერსალური დონორ-რეციპიენტის ცნებებმა აქტუალობა დაკარგა. ეს პრინციპი შეიძლება გამოვიყენოთ მხოლოდ და მხოლოდ ერითროციტული მასის გადასხმისას, მთლიანი სისხლის ტრანსფუზიისას კი დონორსა და რეციპიენტს აუცილებლად თანამოსახელე სისხლის ჯგუფი და რეზუსი უნდა ჰქონდეთ.
არსებობს განსაკუთრებული, ფორსმაჟორული სიტუაციები, როდესაც პირველი ჯგუფის სისხლი შეიძლება გადაესხას ნებისმიერი ჯგუფის სისხლის მქონე პირს, მაგრამ მცირე დოზით - არა უმეტეს 400 მილილიტრისა. დღეს ჰემოტრანსფუზიულ თერაპიაში ერთი დონორი-ერთი რეციპიენტის პრინციპია აქტუალური, რომლის არსიც ის გახლავთ, რომ ადამიანებს, რომლებსაც, დაავადების სპეციფიკიდან გამომდინარე, ხშირად უწევთ სისხლის გადასხმა, სასურველია ყოველთვის გადაესხათ ერთი და იმავე, მაქსიმუმ ორი ადამიანის სისხლი.
სისხლის გადასხმას ზოგი საკმაოდ მარტივ პროცედურად მიიჩნევს, არადა ეს ქსოვილთა ტრანსპლანტაციაა, რომელსაც თან სდევს ორგანიზმის სენსიბილიზაცია და პოსტტრანსფუზიული გართულებანი. ერთი დონორი-ერთი რეციპიენტის პრინციპი სწორედ ამ გართულების თავიდან აცილებას ისახავს მიზნად.
- რამდენი სისხლი შეიძლება გასცეს დონორმა?
- დონორი თვეში ერთხელ გასცემს 400-500 მლ სისხლს - ეს სტანდარტული დოზაა. თუ დაბალწნევიანია - 250-280 მლ-ს. დონორის ორგანიზმი გაცემულ სისხლს 10-14 დღეში თავისთავად აღიდგენს, მაგრამ ამ ხნის განმავლობაში ის სრულფასოვნად უნდა იკვებოს.
- არსებობს თუ არა ალბათობა, სისხლის შეუთავსებლობა სისხლის ჯგუფისა და რეზუსის სწორად შერჩევის შემთხვევაშიც მოხდეს?
- ასეთი რამ მაშინ არის მოსალოდნელი, თუ კონკრეტულ სიტუაციაში განვითარდა სისხლის ინდივიდუალური შეუთავსებლობა, რომელსაც სისხლში არსებული ანტიგენური სტრუქტურები განაპირობებს. ამიტომ სისხლის გადასხმის წინ მხოლოდ ჯგუფისა და რეზუსის განსაზღვრა საკმარისი არ არის. ჰემოტრანსფუზიის წინ ტარდება ინდივიდუალური შეთავსების სინჯები. ასეთივე სინჯი ტარდება უშუალოდ ტრანსფუზიის დროსაც. ყოველი 15 მლ სისხლის გადასხმის შემდეგ სისტემა იკეტება და მოწმდება პაციენტის ჰემოდინამიკური მონაცემები: წნევა, პულსი. აუცილებელია პაციენტის თვითშეგრძნების კონტროლიც, კერძოდ, ხომ არ გრძნობს ტკივილს მკერდის ძვლის უკან, ხომ არ ამცივნებს, ხომ არ გაუჩნდა გამონაყარი, თუ ქალია - მკერდზე, თუ მამაკაცია - მკლავებზე. თუ ყველაფერი რიგზეა, ტრანსფუზია გრძელდება და შემდეგ კვლავ ხდება აღნიშნული მაჩვენებლების შემოწმება.
- რა მიგვანიშნებს იმაზე, რომ მოხდა შეუთავსებელი სისხლის გადასხმა?
- ასეთ დროს პაციენტს ეწყება აღგზნება, უჩქარდება გულისცემა, სახე ცივი ოფლით ეფარება, ეწყება ტკივილი მკერდის ძვლისა და წელის არეში, უქვეითდება არტერიული წნევა. მოგვიანებით შესაძლოა განვითარდეს თირკმელების უკმარისობა, სიყვითლე, გამუქდეს შარდი. ასეთ დროს სისხლის გადასხმა უმალვე უნდა შეწყდეს და დაუყოვნებლივ დაიწყოს სპეციფიკური მკურნალობა.
- უკანასკნელ ხანს საკმაოდ განვითარდა კომპონენტური თერაპია, რომლის პრინციპიც საკმაოდ მარტივია: პაციენტმა უნდა მიიღოს სისხლის ის კომპონენტი, რომელიც სჭირდება - ერითროციტული მასა ან სისხლის პლაზმა. სისხლის მთლიანი გადასხმა ყოველთვის არ არის საჭირო. როდის მიმართავენ ერითროციტული მასის ტრანსფუზიას?
- სისხლის მთლიანი გადასხმა გამართლებულია მხოლოდ მისი მასიური დაკარგვის შემთხვევაში. ერითროციტული მასის ტრანსფუზია ტარდება ნებისმიერი გენეზის სისხლდენისა და ანემიის დროს. მას მიმართავენ ინტრაოპერაციული გადასხმის სახითაც. საქმე ის გახლავთ, რომ არსებობს ქირურგიული ოპერაციები, რომელთა დროსაც სისხლის დანაკარგი დიდია, რაც ორგანიზმში შეუქცევად ძვრებს იწვევს, ამიტომ სისხლის დანაკარგის აღსადგენად ერითროციტულ მასას ოპერაციის პერიოდშივე უსხამენ. დანაკარგი სრულად რომ აღდგეს, იმავე პერიოდში პარალელურად ხდება პლაზმის გადასხმაც.
ინტრაოპერაციული ტრანსფუზია ხელს უწყობს გამოჯანმრთელებას და ნარკოზის შემდგომი გართულებების ალბათობაც მცირდება. ერითროციტული მასა ისხმება სისხლის მწვავე, ტრავმით გამოწვეული მასიური დაკარგვის დროსაც. ოპერაციის ხარისხისა და დაკარგული სისხლის რაოდენობის მიხედვით განისაზღვრება გადასხმული ერითროციტული მასის რაოდენობაც. როდესაც ოპერაცია დიდი მოცულობისაა, 500-600 მლ-ს უსხამენ. გადასხმა ულუფებად ხდება. სტანდარტული დოზა 220-250 მლ-ია.
- როდის არის საჭირო პლაზმის გადასხმა?
- პლაზმა, მოგეხსენებათ, მდიდარია სისხლის ცილებითა და შემდედებელი ფაქტორებით, ამიტომ მისი გადასხმის მთავარი ჩვენებაა ჰიპოკოაგულაცია - სისხლის შემდედებელი ფაქტორების დეფიციტი. გარდა ამისა, პლაზმა შეუცვლელი კომპონენტია დისემინირებული სისხლძარღვშიგა შედედებისა (დსშ) და თრომბოჰემორაგიული სინდრომის დროს. ასეთ შემთხვევებში პაციენტს მასიურად უსხამენ ახალგაყინულ პლაზმას. პლაზმა აუცილებელია ორსულებისთვის პრეეკლამფსიის, ეკლამფსიის დროს, ასევე - პოსტსამშობიარო სისხლდენების ლიკვიდირებისთვის. ზოგჯერ პლაზმა სჭირდებათ იმ ახალშობილებსაც, რომლებიც შედედების ფაქტორის თანდაყოლილი დეფიციტით დაიბადნენ. ახალგაყინული პლაზმა ისხმება ისეთი დაავადებების დროსაც, რომლებიც პლაზმორეას - პლაზმის დაკარგვას იწვევს. ასეთი რამ ხდება დამწვრობის, ძვლის ქრონიკული ოსტეომიელიტური პროცესის დროს.
- როგორც პლაზმა, ისე ერითროციტული მასა სატრანსპლანტაციო მასალას წარმოადგენს. ამის კვალობაზე, დადგენილია მათი შენახვისა და გამოყენების წესები. როგორ პირობებში უნდა ინახებოდეს ისინი?
- პლაზმა გამოსადეგია მხოლოდ მაშინ, როდესაც დაცულია მისი შენახვის პირობები და ვადა. პლაზმა სპეციალურ მაცივრებში ინახება 50 გრადუსზე. გადასხმის წინ მას სპეციალურ აბაზანაში ალღობენ. თუ პლაზმა ერთხელ გალღვა, მისი ხელმეორედ გაყინვა და გამოყენება არაფრით არ შეიძლება.
პლაზმა ორგანიზმისთვის მეტად მნიშვნელოვან ცილებს შეიცავს და ერითროციტულ მასაზე გაცილებით ფასეულია, ამასთან, ამ უკანასკნელზე მეტხანსაც ინახება. ერითროციტული მასის შენახვა შეიძლება 18-21 დღე, ამის შემდეგ იგი სამკურნალო ეფექტს კარგავს, პლაზმა კი 2-3 თვეს ინახება, ხოლო 50 გრადუსზე წლამდეც ძლებს.
- შესაძლებელია თუ არა სისხლის გადასხმის პარალელურად სისტემაში სხვა სამკურნალო პრეპარატის შეშვება?
- ჩვეულებრივ, სისხლის სისტემაში არავითარი პრეპარატი არ შეჰყავთ. ექსტრემალურ პირობებში, როდესაც პაციენტის მდგომარეობა კრიტიკულია და მის სიცოცხლეს წუთები წყვეტს, ნებადართულია სხვა პრეპარატების გადასხმა, ოღონდ პარალელურ რეჟიმში და არავითარ შემთხვევაში - ერთსა და იმავე სისტემაში ერთდროულად.
- ჰემოტრანსფუზიის შემდგომ პაციენტები საკმაოდ ხშირად ინტერესდებიან დონორის ვინაობით, მისი წარმომავლობით, სქესით, წონით, კანის ფერით, იმის შიშით, რომ სისხლთან ერთად დონორის ხასიათის თავისებურებებიც გადაეცემათ. რეალურია ასეთი რამ?
- ხასიათისა თუ სხვა გარეგნული თავისებურებების გადაცემა ჰემოტრანსფუზიით არ ხდება, რადგან სისხლი არ შეიცავს იმ გენეტიკურ მასალას, რომელმაც შეიძლება ამგვარი გავლენა მოახდინოს პაციენტის ორგანიზმზე. ასე რომ, ამ მხრივ შეგიძლიათ მშვიდად იყოთ.
