კოაგულოგრამა
როდის არის საჭირო ამ ანალიზის ჩატარება და რა დასკვნების გამოტანის საშუალებას აძლევს მისი შედეგები სპეციალისტებს, ამაზე ექიმი იულია რაზმაძე გვესაუბრება:
- კოაგულოგრამა ანუ ჰემოსტაზოგრამა სისხლის ერთ-ერთი ანალიზთაგანია, რომლის ჩატარებაც აუცილებელია:
- მაშინ, როდესაც ადამიანს მიზეზთა გამო უწევს სისხლის დაკარგვა (მაგალითად, მშობიარობის ან ოპერაციული ჩარევის წინ ან მათ შემდეგ);
- ისეთი პათოლოგიების მკურნალობისას, რომლებიც სისხლდენას უკავშირდება;
- ინფარქტისა და ინსულტის პროფილაქტიკისა და მკურნალობისას;
- კოაგულოგრამის ჩატარებას შესაძლოა საფუძვლად დაედოს ეჭვი, რომ სისხლის სიბლანტის მომატების გამო დარღვეულია სისხლძარღვებში ამ ბიოლოგიური სითხის მოძრაობა და მოსალოდნელია თრომბების წარმოქმნა;
- ანალიზი საჭიროა ღვიძლისა და სისხლძარღვების, განსაკუთრებით - ქვედა კიდურების ვენათა ვარიკოზული გაფართოების, ასევე იმუნური სისტემის პათოლოგიების დროსაც;
- ანტიკოაგულანტებით (ვარფარინი, ფენილინი, სინკუმარი, ჰეპარინი, ფრაქსიპარინი) მკურნალობის პროცესში;
- ორსულებში თრომბის წარმოქმნისა და სისხლდენის რისკის მომატებისას, აგრეთვე - პლაცენტური უკმარისობისას;
- მათთვის, ვინც დიდი ხანია იღებს ორალურ კონტრაცეპტივებს - თრომბების წარმოქმნის რისკის შესაფასებლად ამ ქალბატონებმა ორ თვეში ერთხელ მაინც უნდა ჩაიტარონ აღნიშნული გამოკვლევა.
- კოაგულოგრამის ჩატარება აუცილებელია ჰირუდოთერაპიის (წურბელებით მკურნალობა) დროს მკურნალობის პროცესის კონტროლისა და სისხლდენის პროფილაქტიკის მიზნით.
კოაგულოგრამის შეფასებით ექიმს საშუალება ეძლევა, სწორად შეურჩიოს პაციენტს ასპირინის დოზა.
ასე რომ, ეს ანალიზი საკმაოდ ხშირად ტარდება - როგორც ორგანიზმის ზოგადი მდგომარეობის დასადგენად, ისე მაშინ, როცა არსებობს სპეციალისტების მიერ დაზუსტებული დიაგნოზი ჰემოსტაზის დარღვევასთან დაკავშირებით.
- როგორ მიმდინარეობს ორგანიზმში სისხლის შედედების პროცესი?
- სისხლის შედედება რამდენიმე ეტაპად ხდება. სისხლძარღვოვან ეტაპზე სისხლძარღვის კედლის მექანიკური ან ქიმიური დაზიანების შედეგად სისხლში გამოიყოფა ნივთიერება თრომბობლასტინი, რომელიც ააქტიურებს თრომბის წარმომქმნელ სისტემას და უშვებს შედედების რეაქციათა კასკადს.
მეორე ანუ უჯრედულ ეტაპზე აქტიურდებიან სისხლის შემდედებელი ფაქტორები, ანუ ის ცილები, რომლებიც სისხლში არააქტიურ ფორმაში არიან. მათი გააქტიურება ხდება ღვიძლში სინთეზირებული ფერმენტებით, K ვიტამინითა და კალციუმის იონების მეშვეობით.
კასკადურ რეაქციათა მიმდინარეობისას ერთი რეაქცია მეორე რეაქციაში მონაწილე ფერმენტების გააქტიურებას ისახავს მიზნად, მეორე რეაქციის შედეგად წარმოქმნილი ფერმენტები მესამე ტიპის რეაქციებს წარმართავენ და ასე შემდეგ, ანუ თანდათანობით აქტიურდება ცილები, რომელთა გააქტიურების შედეგადაც არააქტიური ცილისგან - პროთრომბინისგან წარმოიქმნება აქტიური თრომბინი.
მესამე ეტაპზე ცილა თრომბინი ააქტიურებს ფიბრინოგენს, გადააქცევს მას ფიბრინად, რომელიც წარმოადგენს სისხლის კოლტის მთავარ ნაწილს, რამდენადაც ფიბრინი უხსნადი ცილაა. შემდგომ ფიბრინს ემატება თრომბოციტები და სისხლის სხვა ფერმენტები. შედეგად წარმოიქმნება თრომბი, რომელიც ახშობს სისხლძარღვის კედელს დაზიანების ადგილას და სისხლდენაც წყდება, ჩერდება. ეს ყოველივე ხორციელდება პლაზმური რგოლის (შედედების ფაქტორები და ფიბრინის წარმოქმნა) და სისხლძარღვოვან-თრომბოციტული რგოლის (თრომბოციტების მიკრობა, ადჰეზია სისხლძარღვოვან კედელზე, სისხლძარღვის შევიწროება და თრომბის ფორმირება) მეშვეობით.
თავიანთი ფუნქციის შესრულების შემდეგ თრომბები იშლებიან, ფიბრინი იხსნება სპეციალური ნივთიერების - პლაზმინის დახმარებით, რაც უკვე სისხლის სხვა - ფიბრინოლიზური სისტემის ფუნქციაა. ასე რომ, ჰემოსტაზი სამი სხვადასხვა სისტემის: შემდედებელი (შედედების ფაქტორები, თრომბოციტები, კალციუმი, სისხლძარღვის კედელი), შედედების საწინააღმდეგო (შედედების რეაქციათა ინჰიბიტორები, რომლებიც აწონასწორებენ შედედების სისტემას, როდესაც თრომბების წარმოქმნა საჭირო არ არის) და ფიბრინოლიზური სისტემის (თრომბების დაშლა, გახსნა) - შეთანხმებული ურთიერთქმედების შედეგია. რომელი მათგანის მოქმედება სჭარბობს მოცემულ მომენტში დანარჩენებისას, სწორედ ამაზეა დამოკიდებული სისხლის ჰემოსტაზი.
- კოაგულოგრამის ჩატარებისთვის წინასწარი მომზადება თუ არის საჭირო?
- ანალიზისთვის აუცილებელი საკვლევი მასალა (სისხლი) იღება ვენიდან. აუცილებელია მხოლოდ ერთი წესის დაცვა - სისხლის აღება უნდა მოხდეს უზმოზე.
- ნებისმიერი ანალიზის შედეგთა გაშიფვრისთვის, უპირველეს ყოვლისა, მნიშვნელოვანია მისი ძირითადი პარამეტრების ცოდნა. რაზე მიგვითითებს კოაგულოგრამის მაჩვენებლები?
- კოაგულოგრამას რამდენიმე ძირითადი მაჩვენებელი აქვს. მათ შორის უმთავრესი, რომელიც ასახავს შემდედებელი სისტემის მდგომარეობას, არის პროთრომბინი - ცილა, რომელზეც უშუალოდ არის დამოკიდებული სისხლის შედედების უნარი. მისი რაოდენობა და ხარისხი სხვადასხვა მეთოდით დგინდება. ნორმაში ეს მაჩვენებელი 78-142%-ია.
განისაზღვრება პროთრომბინის ინდექსი, რაც ნიშნავს გამოკვლეული სისხლის შედედების დროის შეფარდებას ნორმალურ დროსთან, გამოხატულია პროცენტებში და ნორმაში 80-იდან 110%-ამდე მერყეობს.
კიდევ ერთი მახასიათებელია პროთრომბინული დრო - გამოკვლეული სისხლის პლაზმის შედედების დრო წამებში. ნორმაში ეს მაჩვენებელი 11-15 წამია.
ბოლო ხანს უფრო და უფრო ხშირად ხდება ისეთი მაჩვენებლის განსაზღვრა, როგორიც არის საერთაშორისო ნორმალიზებული ფარდობა - პროთრომბინული ინდექსისა და დროის ურთიერთშეფარდება. ამ შემთხვევაში ნორმალური დიაპაზონია 0,8-1,14. მისი განსაზღვრა განსაკუთრებით საჭიროა ანტიკოაგულანტური თერაპიის დროს. ამ მაჩვენებლის მომატება სისხლდენისკენ მიდრეკილებაზე მიუთითებს, დაქვეითება კი თრომბების წარმოქმნის მომატებულ რისკზე.
პროთრომბინის მაჩვენებლის მომატება მიუთითებს იმაზე, რომ ორგანიზმში არსებობს თრომბების წარმოქმნის მაღალი რისკი.
საკმაოდ დიდი ხნის განმავლობაში, კოაგულოგრამის ფართოდ დანერგვამდე, ხდებოდა მხოლოდ და მხოლოდ პროთრომბინის ინდექსის განსაზღვრა. პაციენტთა ერთი ნაწილი ძველი ინერციით დღემდე ითხოვს ამ გამოკვლევის ჩატარებას თრომბების წარმოქმნის საშიშროების თავიდან აცილების მიზნით. მათ გასაგონად მინდა ვთქვა, რომ ცალკე აღებული პროთრომბინის ინდექსი რეალურად ვერ აჩვენებს, რამდენად მაღალია თრომბის წარმოქმნის რისკი - ამის დასადგენად აუცილებელია კოაგულოგრამის ფარგლებში არსებული პარამეტრების კომპლექსური შეფასება.
- ფიბრინოგენი - ესეც ცილაა, რომელიც სისხლში ფიბრინად გადაიქცევა. მოზრდილი, ჯანმრთელი ადამიანისთვის სისხლში ამ ფაქტორის შემცველობა 2-4გ/ლ-ია.
- D-დიმერი - ნივთიერებაა, რომელიც წარმოიქმნება სისხლში კოლტებისა და თრომბების დაშლისას. ნორმაში ეს მაჩვენებელი 248 ნგ/მლ-ზე ნაკლები უნდა იყოს.
- ანტითრომბინი III - ცილაა, რომელიც სისხლის შედედებას წინ ეღობება. მოზრდილი ადამიანისთვის ნორმა 71-115 %-ია.
- რომელ პათოლოგიებზე მიგვითითებს ძირითადად კოაგულოგრამის მაჩვენებლების ნორმიდან გადახრა?
- კოაგულოგრამის თუნდაც ერთი მაჩვენებლის ნორმიდან გადახრა ჰემოსტაზის დარღვევის სიმპტომია და სხვადასხვა დაავადების დროს იჩენს თავს. კოაგულოგრამის ფარგლებში გამოკვლეული პარამეტრები შესაძლოა მეტყველებდეს ანთებით, აუტოიმუნურ, ჰორმონულ, მეტაბოლურ დარღვევებზე, ასევე - სისხლძარღვების, ღვიძლის დაავადებებზე. უნდა ითქვას ისიც, რომ კოაგულოგრამა შესაძლოა შეიცვალოს პაციენტის ასაკის, გადატანილი დაავადებების, მიღებული პრეპარატების, მენსტრუალური ციკლის მიხედვით. ამიტომ მისი გაშიფვრა მხოლოდ ნორმალურ მაჩვენებლებთან შედარებას როდი ნიშნავს. აუცილებელია პაციენტის ყველა თავისებურების გათვალისწინება.
- რამდენადაც ვიცით, ორსულობის პერიოდში დედის სისხლში ბევრი რამ იცვლება. რა ცვლილებები შეინიშნება ამ დროს კოაგულოგრამაზე?
- ორსულის სისხლში მართლაც ბევრი რამ იცვლება, რაც ზოგჯერ ნორმალურია, ოღონდ აუცილებელია ამ ცვლილებათა მუდმივი კონტროლი. თუ სისხლის შემდედებელი სისტემის მდგომარეობა ეჭვს არ იწვევს, მაშინ ორსულობის პერიოდში კოაგულოგრამის 3-ჯერადი ჩატარება საკმარისია, მაგრამ როდესაც დედის მდგომარეობა მოსალოდნელ რისკებთან არის დაკავშირებული, შესაძლოა მისი ჩატარება უფრო ხშირადაც გახდეს საჭირო. ამ შემთხვევაში კოაგულოგრამა ხშირად სისხლის შედედების უნარის მომატებაზე მიგვითითებს, რაც, როგორც უკვე გითხარით, გარკვეულ საზღვრებში ფიზიოლოგიური ნორმაც კია, მაგრამ თუ მომავალ დედას უკვე აღენიშნებოდა სისხლის შედედების უნარის მატებისკენ მიდრეკილება ანუ ჰიპერკოაგულაცია, ეს შესაძლოა მეტად საზიანო აღმოჩნდეს როგორც ნაყოფისთვის, ისე დედისთვისაც, რადგან თუ თრომბი პლაცენტის სისხლძარღვებში განვითარდა, ნაყოფი ვეღარ მიიღებს საჭირო რაოდენობის ჟანგბადს, რაც გამოიწვევს აბორტს, ნაადრევ მშობიარობას ან ბავშვის განვითარების მძიმე დარღვევებს.
ორსულებში ფიბრინოგენის კონცენტრაცია თანდათან იზრდება და მაქსიმუმს ამ პერიოდის დასასრულისთვის აღწევს. ანტითრომბინი III კი პირიქით ამცირებს თავის აქტივობას, რათა ორსულობის დროს ხელი შეეწყოს სისხლის სწრაფ შედედებას. კოაგულოგრამის ტრაქტირება ორსულებში იმ ექიმის პრეროგატივაა, რომელიც ახორციელებს მეთვალყურეობას ორსულობის პროცესზე. თუ მისი მაჩვენებლები ნორმის საზღვრებში არ არის, არც ეს უნდა მივიჩნიოთ კატასტროფად, რადგან მისი ნორმაში დაბრუნება ხშირად სერიოზული მედიკამენტური ჩარევის გარეშე, ვიტამინებით, დიეტის კორეგირებითაც შესაძლებელია.