სტომატოლოგიური წყლულები
სტომატოლოგიური წყლულების ნაწილი ლოკალურ პათოლოგიაზე მიგვანიშნებს, ნაწილი კი ორგანიზმის ზოგადი დაბინძურების მაუწყებელია. სტომატოლოგი ეკატერინე ზარქუა მოგვითხრობს, რას უკავშირდება პირის ღრუში წყლულთა მრავალფეროვნება და როგორ ვებრძოლოთ მათ.
- ქალბატონო ეკა, რას გვეტყვით სტომატოლოგიური წყლულის ყველაზე გავრცელებულ მიზეზებსა და გამომწვევ ფაქტორებზე?
- პირის ღრუს ლორწოვან გარსს საკმაოდ კარგი დამცველობითი უნარი აქვს. სუსტი მექანიკური და ფიზიკური გაღიზიანება, რომელსაც იგი მუდმივად განიცდის, ამ უნარზე განსაკუთრებულ გავლენას ვერ ახდენს, უფრო ძლიერი გამღიზიანებლის ზემოქმედებისას კი პირის ღრუში განსაზღვრული ცვლილებები ვითარდება. წყლულის წარმოშობის მიზეზი შეიძლება იყოს მექანიკური დაზიანება კბილის ბასრი კიდით, ამა თუ იმ ტიპის პროთეზით, კბილის ქვით, მყარი, ცხარე, ცხელი საკვებით და სხვა. ხანდაზმულებში ლორწოვანის დაზიანების მიზეზი ხშირად არის ქრონიკული ტრავმა, რასაც კბილის მაგარი ქსოვილების ცვეთით გამოწვეული თანკბილვის სიმაღლის შემცირება და ლორწოვანის ტურგორის დაქვეითება იწვევს. ამას ემატება ისიც, რომ ასაკოვნებს შენელებული აქვთ ნივთიერებათა ცვლა და რეგენერაციული პროცესი. ტრავმული წყლული ტრავმის ადგილას, ხშირად ენაზე ან ლოყაზე მდებარეობს და ჭამისა და ლაპარაკის დროს ტკივილს გვაყენებს. ამ დროს ლორწოვანი გარსი შეშუპებული და გაწითლებულია, ჰიპერტროფირებულია ღრძილის დვრილები. მექანიკურ ტრავმას ხშირად ერთვის კატარული ანთება, რომელიც 10-14 დღე გრძელდება და გამღიზიანებლის მოცილების შემდეგ მალევე გაივლის, თუმცა არის შემთხვევები, როდესაც მწვავე ანთება ქრონიკულდება, ჩნდება მეორეული ინფექციის თანდართვის საშიშროება. ამ შემთხვევაში წყლული 2-3 თვეს და უფრო მეტხანსაც არ ხორცდება. წყლულებს იწვევს ინფექციური დაავადებები, ზოგიერთი სისტემური დაავადება (კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის, გულ-სისხლძარღვთა, ნერვული სისტემის დაავადებები), ნივთიერებათა ცვლის დარღვევა (ჰიპო და ავიტამინოზები, ენდოკრინული სისტემის დაავადებები). პირის ღრუში ქსოვილოვანი დეფექტების წარმოქმნის მიზეზი ხშირად იმუნურ სისტემაშია საძიებელი. სტომატიტი უფრო მეტად მათ ემართებათ, ვისაც ხშირად უწევს ემოციური და ფსიქიკური სტრესის გადატანა. მნიშვნელოვანი ფაქტორია არასწორი კვება, რაციონში B ჯგუფის ვიტამინების, ფოლიუმის მჟავას, სელენისა და რკინის დეფიციტი. ცალკე აღსანიშნავია ალერგიული რეაქციები. წყლულები ხშირია გარდატეხის ასაკში და ორსულობისას, რაც ორგანიზმში მიმდინარე ჰორმონულ ძვრებს უკავშირდება. სტომატიტს გენეტიკური მიდრეკილებაც განაპირობებს.
- კერძოდ, რომელი ინფექციები აჩენენ პირის ღრუში წყლულებს?
- უწინარეს ყოვლისა - ვირუსული, ბაქტერიული, სოკოვანი ინფექციები, ვენერული დაავადებები. ვირუსული ინფექციებიდან წყლულები ჩნდება მარტივი ჰერპესის ვირუსის (herpes simplex), შემომსარტყვლელი ჰერპესის (herpes zoster), კოქსაკის ვირუსით გამოწვეული ჰერპანგინის, აივ-ინფექციის დროს. ჰერპესული სტომატიტი ლორწოვანზე, ტუჩებზე ვეზიკულებს - ბუშტუკებს აჩენს. ისინი ერთიანდებიან, იხსნებიან, წყლულებს წარმოქმნიან და შემდეგ ქერქით იფარებიან. ტკივილი ძლიერდება საუბრისას, ჭამისას. ამას ერთვის უსიამოვნო სუნი პირის ღრუდან, ცხელება, ზოგადი სისუსტე და რეგიონული ლიმფური ჯირკვლების გადიდება. შემომსარტყვლელი ჰერპესის დროს ლორწოვანზე ჩნდება წვრილი ვეზიკულები, რომლებიც სკდებიან და არცთუ ღრმა წყლულებს წარმოქმნიან. იმავდროულად ზიანდება კანიც. გამონაყარი ნერვული ტოტების საინერვაციო ზონაში ლოკალიზდება. მხოლოდ პირის ღრუს ლორწოვანის იზოლირებული დაზიანება იშვიათია. უმთავრესად გვხვდება ბავშვებსა და მოზრდილებს შორის. კოქსაკის ვირუსით გამოწვეული ჰერპანგინის დროს ზიანდება ხახა, ნუშურა ჯირკვლები, იშვიათად ენა. დაავადება იწყება მწვავედ, ტკივილით ყლაპვის დროს, 1-2 მმ დიამეტრის ვეზიკულების გაჩენით. მათ წითელი რკალი აქვთ. ჩვეულებრივ, ავადდებიან 4 წლამდე ასაკის ბავშვები, უპირატესად ზაფხულობით.
აივ-ინფექციის მწვავე ცხელების სტადიაზე წყლულები ღრძილებზე, სასაზე და ხახაში ჩნდება. ვითარდება მწვავე გინგივიტი, რომელსაც დაერთვის ცხელება და ლიმფური კვანძების გადიდება. ბაქტერიულ ინფექციებს იწვევენ სტაფილოკოკები და სტრეპტოკოკები. პირის ღრუში მათი მუდმივი არსებობის მიუხედავად, ლორწოვანის ჩირქოვანი დაზიანება იშვიათია, ბაქტერიული ფლორის წონასწორობის დარღვევის შემდეგ კი ისინი სერიოზულად აზიანებენ ლორწოვანს. ინფექციების განვითარების თვალსაზრისით, მათ საპროფილაქტიკოდ, დიდი მნიშვნელობა აქვს პირის ღრუს მდგომარეობას და ჰიგიენას - პირის ღრუში, სადაც მრავლობითი კარიესი, უხარისხო ბჟენები, ღრძილზედა და ღრძილქვედა ქვებია, ინფექციის განვითარებისთვის ყოველგვარი პირობაა შექმნილი. ბაქტერიული წყლული ჩნდება ვენსანის ბორელიით და ფუზობაქტერიით ინფიცირების, იმპეტიგოს, შანკრიფორმული პიოდერმიის, პიოგენური გრანულომის, გონორეისა და ტუბერკულოზის დროს. ვენსანის ბორელიით და ფუზობაქტერიით გამოწვეულ წყლულოვან-ნეკროზულ სტომატიტს აპროვოცირებს იმუნიტეტის დაქვეითება, ლორწოვანის მთლიანობის დარღვევა, მერვე კბილის გაძნელებული ამოჭრა.
განსაკუთრებით ზიანდება ღრძილები, კბილთაშუა არეები, ლოყები. წყლული რბილი, უსწორმასწოროკიდეებიანია, დაფარულია სქელი მონაცრისფრო ნადებით. დამახასიათებელია უსიამოვნო სუნი პირის ღრუდან და ლიმფური კვანძების გადიდება. სიფილისი აზიანებს სასას, ყბებს, ენას და კბილებს, პირველადი სიფილისისთვის დამახასიათებელია უმტკივნეულო ეროზია ცენტრში ხრტილისმაგვარი ინფილტრატით (მას მაგარი შანკრი ეწოდება), მეორეულისთვის - ლაქები, მრგვალი და ოვალური ფორმის პაპულები, რომლებიც დაფარულია მოთეთრო-მონაცრისფრო ნადებით. პირის ღრუს კუთხეებში რადიალური ნახეთქებია. მესამეული ათაშანგისთვის დამახასიათებელია უმტკივნეულო კვანძები, რომლებიც ლორწოვანის სიღრმეში ჩნდება. თანდათან მისი ცენტრი ირღვევა და ყალიბდება კრატერისმაგვარი წყლული - გუმა. მიკოზებიდან წყლულების გაჩენის მხრივ აღსანიშნავია ყბა-სახის აქტინომიკოზი, ჰისტოპლაზმოზი და კანდიდოზი. ისინი ხშირად ჩნდება უჯრედული იმუნიტეტის დეფექტების, ენდოკრინული სისტემის დაავადებების (შაქრიანი დიაბეტი, ჰიპო და პარათირეოზი, თირკმელზედა ჯირკვლების ჰიპო და ჰიპერფუნქცია), ასევე კორტიკოსტეროიდებით და ანტიბიოტიკებით ხანგრძლივი მკურნალობის დროს. ყბა-სახის აქტინომიკოზის დროს ინფილტრატები ჩნდება სახეზე, კისერზე, პირის ღრუს ფსკერზე. დაავადების მკურნალობას დიდი ხანი სჭირდება და იკურნება არა სოკოს საწინააღმდეგო საშუალებებით, არამედ ანტიბიოტიკებით. ჰისტოპლაზმოზი მთელ პირის ღრუს მოიცავს, უმთავრესად კი ენას, ღრძილებსა და სასას.
მრავალი წვრილი კვანძოვანი წყლული ისე აზიანებს ხორხს, რომ ადამიანს ხმა ეხლიჩება და ყლაპვა უჭირს. იგი სასწრაფო და გადაუდებელ მკურნალობას საჭიროებს. კანდიდოზიც მთელ პირის ღრუს ედება. ფსევდომემბრანოზული კანდიდოზის (რძიანას) დროს ჩნდება თეთრი აპკები, რომლებიც თავდაპირველად ადვილად სცილდება ლორწოვანს, მაგრამ თუ სოკომ ეპითელიუმში შეაღწია, ნადების მოცილება რთულდება. მწვავე ატროფიული კანდიდოზის დროს ლორწოვანი ალისფერი, მშრალი და ძლიერ მტკივნეულია. ქრონიკული ატროფიული კანდიდოზი სასის და ენის დაზიანებით და ტუჩის კუთხეების ნახეთქებით მიმდინარეობს. კანდიდოზური ინფექციები ადვილად იკურნება სოკოს საწინააღმდეგო საშუალებებით. სხვა დაავადებებიდან აღსანიშნავია ქრონიკული მორეციდივე აფტოზური სტომატიტი - ლორწოვანის ეროზიულ-წყლულოვანი დაზიანება, რომლის მიზეზიც შესაძლოა იყოს საკვებისმიერი ალერგია, სტრესი, ჰორმონული ძვრები, საკვებში რკინის, B12 ვიტამინის, ფოლიუმის მჟავას უკმარისობა, ასევე - სისტემური დაავადებები, ტრავმა. დიდ როლს ასრულებს იმუნური სისტემის დარღვევები. აფტოზური სტომატიტის დროს წყლულები მთელ პირის ღრუზეა მოდებული, მათ შორის ტუჩებზე, ენაზე, ლოყებზე, რბილ სასაზე, პირხახაზე. ბექჩეტის დაავადებისას წყლულები პირის ღრუსთან ერთად სასქესო ორგანოებსა და ნაწლავების ლორწოვან გარსებზეც ჩნდება. მკურნალობის შემდეგ ადვილად ხორცდება, მაგრამ ხშირი რეციდივი სჩვევია. საყურადღებოა შაქრიანი დიაბეტის დროს პირის ღრუში წარმოქმნილი ტროფიკული წყლულები, რომლებსაც ხანგრძლივი მიმდინარეობა და შენელებული რეგენერაცია ახასიათებს.
- როგორ მკურნალობენ პირის ღრუში გაჩენილ წყლულებს?
- სტომატოლოგიური წყლულების მკურნალობა მიზნად ისახავს წყლულის გამომწვევი მიზეზის აღმოფხვრას, თანმხლები ადგილობრივი და ზოგადი დაავადებების მკურნალობას, პირის ღრუს სანაციას, ორგანიზმის იმუნური ძალების გაძლიერებას. ხშირად წყლული საკმაოდ მტკივნეულია, რადგან მოიცავს ლორწოვანი გარსის ყველა შრეს, ამიტომ პირველ რიგში აუცილებელია ტკივილის მოხსნა, რათა პაციენტმა კვება და პირის ღრუს ჰიგიენის დაცვა შეძლოს. აუცილებელია წყლულის ზედაპირის დამუშავება ანტისეპტიკური ხსნარით, რათა თავიდან ავიცილოთ მეორეული ინფიცირება. მკურნალობის პროცესში ვიყენებთ კერატომასტიმულებელ (შეხორცების დამაჩქარებელ) საშუალებებსაც.
- როგორ მოვიქცეთ, რომ მსგავსი პრობლემები თავიდან ავიცილოთ?
- აუცილებელია პირის ღრუს სანაცია, ყველა დაზიანებული კბილის დაბჟენა, საჭიროების შემთხვევაში - მათი ექსტრაქცია (ამოღება), ნადების მოცილება. კბილები დღეში ორჯერ უნდა გავიხეხოთ. მნიშვნელოვანია კბილების სწორად წმენდა, ჯაგრისის სწორად შერჩევა და მისი ცვლა ორ თვეში ერთხელ.
- თუ პირის ღრუში მტკივნეული შეგრძნება და სტომატიტი მაინც განვითარდა, როგორ მოვიქცეთ?
- არსებობს პროფილაქტიკური საშუალებები - სავლები, საწუწნი აბები, რომლებიც პირის ღრუს მიკროფლორის ბალანსის შენარჩუნების საშუალებას იძლევა, თუმცა ზოგიერთი მათგანის დიდხანს არადანიშნულებისამებრ გამოყენებამ შესაძლოა, პირიქით, დაარღვიოს ეს წონასწორობა და თავადვე იქცეს დაზიანების მიზეზად, ამიტომ მათი გამოყენებისას სიფრთხილეა საჭირო. ასეთ დროს უნდა ერიდოთ პირის ღრუს დამატებით გაღიზიანებას, უარი თქვათ ყავაზე, ციტრუსებზე, ცხარე სანელებლებზე, თხილსა და კაკალზე, შოკოლადზე, მარწყვზე. საკვები უმჯობესია მიირთვათ ცივი ან ოთახის ტემპერატურისა, პროდუქტები უნდა იყოს რბილი - პიურე, ფაფები, ბანანი, გახეხილი ვაშლი. აკრძალულია მჟავე, მწარე და მარილიანი საკვები, ალკოჰოლის შემცველი სითხეები, თამბაქოს წევა.
საკვების ყოველი მიღების შემდეგ აუცილებელია პირის ღრუში რომელიმე ანტისეპტიკური ხსნარის გამოვლება. პაციენტებს ვურჩევ, ნუ ეცდებიან თვითმკურნალობას და დროულად მიმართონ სპეციალისტს, რადგან არასწორმა მკურნალობამ შესაძლოა უფრო გაართულოს მდგომარეობა, თანაც წყლული ხშირად ამა თუ იმ სისტემურ დაავადებას ახლავს თან და მხოლოდ ადგილობრივი საშუალებებით, სავლებებით თუ მალამოებით ვერ განიკურნება. არც ის უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ზოგიერთ წყლულს გაავთვისებიანების (მალიგნიზაციის) უნარი აქვს (უმთავრესად - ხანგრძლივად მიმდინარე ქრონიკულ წყლულებს), ამიტომ გირჩევთ, წყლულის შემჩნევისთანავე მიმართოთ სტომატოლოგს. თუ მაინც დაიწყეთ თვითმკურნალობა, მაგრამ 10-14 დღის შემდეგ წყლული არ გაქრა, დაუყოვნებლივ მიმართეთ ექიმს.