რამდენი ლარია „საარსებო მინიმუმი“ საქართველოში და რამდენად რეალურია ეს რიცხვი? - მკურნალი.გე

საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური (საქსტატი) ყოველთვიურად აქვეყნებს ამ მონაცემებს, თუმცა წლების განმავლობაში მისი გამოთვლის მეთოდოლოგია კითხვებს აჩენს და ხშირად არ შეესაბამება მოსახლეობის რეალურ საჭიროებებს.

საარსებო მინიმუმის მიმდინარე მაჩვენებელი

საქსტატის მიერ მოწოდებული უახლესი მონაცემებით, შრომისუნარიანი ასაკის მამაკაცის საარსებო მინიმუმი 2024 წლის დეკემბერში (უახლესი ხელმისაწვდომი მონაცემები) შეადგენდა 260.3 ლარს.

ამ მაჩვენებლის მიხედვით დგინდება სხვა ინდიკატორებიც:

• საშუალო მომხმარებლის საარსებო მინიმუმი: 230.5 ლარი

• საშუალო ოჯახის (4-სულიანი) საარსებო მინიმუმი: გამოითვლება ამ საბაზისო მონაცემის საფუძველზე (დაახლოებით 439.42 ლარი).

უნდა აღინიშნოს, რომ საქსტატი ხაზს უსვამს, რომ ეს მაჩვენებელი წარმოადგენს მხოლოდ სოციალურ ორიენტირს და არ გამოიყენება არანაირი დაგეგმვისა და გადაწყვეტილების მიღების პროცესში, რაც კიდევ ერთხელ უსვამს ხაზს მის სიმბოლურ დატვირთვას.

როგორ ითვლება საარსებო მინიმუმი?

საქართველოში საარსებო მინიმუმის გაანგარიშების წესი ეფუძნება ნორმატიულ-სტატისტიკურ მეთოდს, რომელიც დადგენილია 1997 წლის კანონით და ჯანდაცვის მინისტრის 2003 წლის ბრძანებით. მეთოდოლოგია ორ მთავარ კომპონენტს აერთიანებს:

მინიმალური სასურსათო კალათა (ნორმატიული მეთოდი)

საარსებო მინიმუმის ფორმირების საფუძველია შრომისუნარიანი ასაკის მამაკაცის სასურსათო კალათა. ეს კალათა წარმოადგენს საკვები პროდუქტების იმ მინიმალურ ნორმატიულ კალათას, რომელიც უზრუნველყოფს მამაკაცის ნორმალური სიცოცხლისა და შრომისუნარიანობისთვის ფიზიოლოგიურად აუცილებელ საკვებ ნივთიერებებს (ცილები, ცხიმები, ნახშირწყლები) და კალორიულობას (ჯამში დაახლოებით 2300 კილოკალორია დღე-ღამეში).

• შემადგენლობა: კალათა შედგება 40 დასახელების პროდუქტისგან (პური, ბურღულეული, ხორცი, რძის პროდუქტები, ბოსტნეული, საკონდიტრო ნაწარმი და ა.შ.).

• ღირებულების დათვლა: სასურსათო კალათაში შემავალი პროდუქტების ღირებულება ითვლება საქართველოს 5 ქალაქის (თბილისი, ქუთაისი, ბათუმი, გორი, თელავი) საშუალო ფასების საფუძველზე.

• „შევაჭრების კოეფიციენტი“: სასურსათო კალათის ღირებულება მრავლდება 0.86-ზე (ე.წ. "შევაჭრების კოეფიციენტი"). ეს ნიშნავს, რომ დაშვებულია, თითქოს მომხმარებელი პროდუქტებს საბაზრო ფასზე 14%-ით იაფად ყიდულობს (ვაჭრობის ან ფასდაკლების შედეგად).

არასასურსათო ხარჯები (სტატისტიკური მეთოდი)

სასურსათო კალათის ღირებულება მთლიანი საარსებო მინიმუმის მხოლოდ 70%-ია. დარჩენილი 30% განისაზღვრება როგორც არასასურსათო ხარჯები (ტანსაცმელი, კომუნალური გადასახადები, ტრანსპორტი, მედიკამენტები და ა.შ.).

ფორმულა: საარსებო მინიმუმი = სასურსათო კალათის ღირებულება / 0.7

სხვა სიტყვებით, მთლიანი საარსებო მინიმუმი სამომხმარებლო ხარჯების 30%-ს ფიქსირებულად უთმობს ყველაფერ არასასურსათოს, დანარჩენი 70% კი მხოლოდ საკვებზე მოდის.

რამდენად შეესაბამება ეს რიცხვი რეალობას?

სწორედ მეთოდოლოგია წარმოშობს მთავარ კრიტიკას და უპასუხებს კითხვას, თუ რატომ არის ოფიციალური საარსებო მინიმუმი ასეთი დაბალი და რატომ არ ასახავს ის რეალურ საჭიროებებს.

მოძველებული მეთოდოლოგია და ნორმები

• სასურსათო კალათის შემადგენლობა: 40 დასახელების პროდუქტი და 2300 კილოკალორია დადგენილია 2003 წელს და არ შეცვლილა 20 წელზე მეტია. ეს ნორმები ხშირად მოძველებულია და არ ითვალისწინებს თანამედროვე, ჯანსაღი და დაბალანსებული კვების რაციონს (მაგალითად, ხორცისა და რძის პროდუქტების მინიმალური ნორმები, რიგითი მოქალაქეების აზრით, შეიძლება იყოს არასაკმარისი).

• არასასურსათო ხარჯების ფიქსაცია (30%): 70/30 თანაფარდობა არ ითვალისწინებს არასასურსათო ხარჯების რეალურ ზრდას. თანამედროვე პირობებში (განსაკუთრებით გაზრდილი კომუნალური, ტრანსპორტის, განათლებისა და ჯანდაცვის ფასების ფონზე) ოჯახის ბიუჯეტის მხოლოდ 30%-ის გამოყოფა ყველა ამ საჭიროებისთვის არარეალურია.

  • მაგალითისთვის, თუ ადამიანი იძულებულია, საარსებო მინიმუმით იცხოვროს, მას $260.3\text{ლარის}\times 0.30\approx 78.09\text{ლარი}$ რჩება მთელი თვის ტრანსპორტზე, მედიკამენტებზე, კომუნალურებზე, ტანსაცმელსა და სხვა მომსახურებებზე.

„შევაჭრების კოეფიციენტის“ კრიტიკა

0.86 კოეფიციენტი (14%-იანი ფასდაკლების დაშვება) არარეალისტურია. საქსტატის ლოგიკა მდგომარეობს იმაში, რომ მომხმარებელს შეუძლია, პროდუქცია საბაზრო საშუალოზე იაფად შეიძინოს, თუმცა რეალობაში, მინიმალური შემოსავლის მქონე ადამიანები ხშირად იძულებულნი არიან, პროდუქცია მაღაზიებში (სადაც ფასები, როგორც წესი, მაღალია) ან მცირე ულუფებით შეიძინონ, რაც ფასდაკლების შესაძლებლობას ამცირებს.

საერთაშორისო შედარება

განვითარებულ ქვეყნებში სიღარიბის ზღვარი და საარსებო მინიმუმი, როგორც წესი, აბსოლუტური მეთოდის ნაცვლად დგინდება ფარდობითი მეთოდით (მედიანური შემოსავლის პროცენტის გათვალისწინებით) ან ბევრად უფრო ფართო სამომხმარებლო კალათის საფუძველზე, რომელიც მოიცავს არა მხოლოდ საკვებს, არამედ განათლების, ჯანდაცვისა და კომფორტული ცხოვრების აუცილებელ პირობებს. საქართველოს ოფიციალური მაჩვენებელი, ლარშიც და ევროს ეკვივალენტშიც, მკვეთრად ჩამორჩება თუნდაც აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნების მინიმალურ ზღვრებს.

საქსტატის მიერ გამოქვეყნებული საარსებო მინიმუმის მაჩვენებელი - 260.3 ლარი (შრომისუნარიანი მამაკაცისთვის) - არ არის რეალური საარსებო მინიმუმი თანამედროვე საქართველოსთვის.

ის ფაქტობრივად წარმოადგენს მხოლოდ მინიმალური სასურსათო კალათის ღირებულებას, რომელიც მექანიკურად არის გადმოტანილი 2003 წლის მეთოდოლოგიიდან, არასასურსათო ხარჯების არარეალურად დაბალი წილის დაფიქსირებით. შესაბამისად, საარსებო მინიმუმი, როგორც სოციალური ორიენტირი, ვერ ასრულებს თავის მთავარ ფუნქციას – რეალურად ასახოს ცხოვრების ღირებულება, განსაზღვროს სიღარიბის ზღვარი და გახდეს სოციალური დახმარების სისტემების ეფექტიანი ბაზისი.

საარსებო მინიმუმის რეალობასთან მიახლოებისათვის, აუცილებელია, რომ სახელმწიფომ გადახედოს და განაახლოს მეთოდოლოგია: განახლდეს სასურსათო კალათის ნორმები ჯანმრთელობის მოთხოვნების შესაბამისად და მნიშვნელოვნად გაიზარდოს არასასურსათო ხარჯების წილი (30%-დან რეალისტურ მაჩვენებლამდე), რომელიც ასახავს გაზრდილ კომუნალურ, ტრანსპორტისა და სხვა მომსახურების ფასებს.