გამოიწვევს თუ არა ირანში რადიაქტიული ობიექტების დაბომბვა რადიაციის ზრდას რეგიონში და მიმდებარე ტერიტორიებზე? - მკურნალი.გე

ეს დამოკიდებულია რამდენიმე ფაქტორზე:

• დაბომბილი ობიექტების ტიპი:

  • ბირთვული რეაქტორები: თუ დაბომბვა ბირთვულ რეაქტორებს შეეხება (განსაკუთრებით, თუ ისინი ექსპლუატაციაშია), რადიოაქტიური მასალების (მაგალითად, ურანი, პლუტონიუმი, დაშლის პროდუქტები) გათავისუფლება იქნება მასშტაბური. ამან შეიძლება გამოიწვიოს ფართო რადიაციული დაბინძურება.
  • ბირთვული საწვავის გადამუშავების ქარხნები/საწყობები: ამ ობიექტებში ინახება ან მუშავდება მაღალრადიოაქტიური მასალები. მათი დაზიანება ასევე გამოიწვევს მნიშვნელოვან რადიაციულ გაჟონვას.
  • ურანის გამდიდრების ობიექტები: მიუხედავად იმისა, რომ გამდიდრებული ურანი ნაკლებად რადიოაქტიურია, ვიდრე დაშლის პროდუქტები, მისი დიდი რაოდენობით გაფანტვამ, განსაკუთრებით, თუ თან ახლავს ხანძარი ან აფეთქება, შეიძლება გამოიწვიოს რადიოაქტიური მტვრის გავრცელება.
  • სამეცნიერო/სამედიცინო რადიოაქტიური წყაროები: მცირე მასშტაბის, მაგრამ მაღალი რადიოაქტიურობის წყაროებიც კი, რომლებიც გამოიყენება მედიცინაში ან კვლევებში, საფრთხეს წარმოადგენს, თუ ისინი დაზიანდება და მათი შიგთავსი გაიფანტება.

• დაზიანების ხარისხი: რაც უფრო სრულად განადგურდება ობიექტი და მისი დამცავი გარსები, მით მეტი რადიოაქტიური მასალა გათავისუფლდება გარემოში.

• ატმოსფერული პირობები: ქარის მიმართულება და სიჩქარე, ნალექები და ტემპერატურა მნიშვნელოვან როლს ითამაშებს რადიოაქტიური ღრუბლის გავრცელებაში. ქარს შეუძლია რადიოაქტიური ნაწილაკები ასობით ან ათასობით კილომეტრზე გადაიტანოს.

• რადიოაქტიური ნაწილაკების ტიპი და ნახევარდაშლის პერიოდი: სხვადასხვა რადიოიზოტოპს განსხვავებული ნახევარდაშლის პერიოდი აქვს (დრო, რა დროსაც რადიოაქტიურობა განახევრდება). ზოგიერთი იზოტოპი სწრაფად იშლება, ზოგი კი ათწლეულების ან საუკუნეების განმავლობაში რჩება რადიოაქტიური, რაც გრძელვადიან საფრთხეს ქმნის. მაგალითად, იოდ-131-ს მოკლე ნახევარდაშლის პერიოდი აქვს, მაგრამ მისი სწრაფი გავრცელება საშიშია ფარისებრი ჯირკვლისთვის. ცეზიუმ-137-სა და სტრონციუმ-90-ს კი გაცილებით ხანგრძლივი ნახევარდაშლის პერიოდი აქვს და გრძელვადიან დაბინძურებას იწვევს.

პოტენციური შედეგები რეგიონისთვის და მიმდებარე ტერიტორიებისთვის (მათ შორის საქართველოსთვის):

• რადიოაქტიური ღრუბელი: აფეთქების შედეგად წარმოქმნილი რადიოაქტიური ნივთიერებები ატმოსფეროში ავა და ქარის მეშვეობით გავრცელდება.
• რადიოაქტიური ნალექი (fallout): ეს ნაწილაკები დროთა განმავლობაში დაილექება მიწაზე, წყალზე, მცენარეებზე და შენობებზე, რაც გამოიწვევს დაბინძურებას. ნალექი შეიძლება იყოს როგორც მშრალი, ასევე წვიმასთან ერთად.
• ჯანმრთელობის რისკები:
  • მოკლევადიანი: მაღალ დოზებთან კონტაქტმა შეიძლება გამოიწვიოს მწვავე რადიაციული სინდრომი (გულისრევა, ღებინება, დაღლილობა, ინფექციები, თმის ცვენა).
  • გრძელვადიანი: კიბოს (განსაკუთრებით ფარისებრი ჯირკვლის, ლეიკემიის), გენეტიკური მუტაციების და სხვა ქრონიკული დაავადებების რისკის ზრდა.
• ეკონომიკური და გარემოსდაცვითი ზიანი: დაბინძურებული ტერიტორიების გამოყენება შეზღუდული იქნება სოფლის მეურნეობისთვის, მეთევზეობისთვის და ტურიზმისთვის. საჭირო გახდება მასშტაბური გაწმენდითი სამუშაოები.

გადამწყვეტი იქნება ოპერატიული მონიტორინგი, მოსახლეობის ინფორმირება და შესაბამისი დამცავი ზომების გატარება, როგორიცაა თავშესაფრებში დამალვა, იოდის პროფილაქტიკა (თუ იოდ-131 არის გათავისუფლებული), საკვებისა და წყლის უსაფრთხოების კონტროლი.

ირანში რადიაქტიური ობიექტების დაბომბვის შედეგად გამოწვეული დაბინძურების მასშტაბი და გავლენის ქვეყნები მრავალ ფაქტორზე იქნება დამოკიდებული, რაც ზემოთ უკვე აღვნიშნე (დაბომბილი ობიექტის ტიპი, დაზიანების ხარისხი, ატმოსფერული პირობები და რადიოაქტიური ნაწილაკების სახეობა). თუმცა, ზოგადი სცენარების განხილვა შესაძლებელია.

დაბინძურების მასშტაბები

რადიაციული დაბინძურება შეიძლება რამდენიმე ფენად განვიხილოთ:

• მაღალი დაბინძურების ზონა (დაუყოვნებელი და ფატალური საფრთხე): ეს იქნება უშუალოდ დაბომბვის ეპიცენტრი და მის მიმდებარე ტერიტორია (რამდენიმე ათეული კილომეტრი). აქ რადიაციის დონე იმდენად მაღალი იქნება, რომ სიცოცხლისთვის საშიში იქნება და დაუყოვნებლივ ევაკუაციას მოითხოვს. ეს ზონა შეიძლება წლების ან ათწლეულების განმავლობაში იყოს საცხოვრებლად უვარგისი.
• საშუალო დაბინძურების ზონა (ჯანმრთელობის სერიოზული რისკები): ეს ზონა შეიძლება გავრცელდეს ასეულობით კილომეტრზე, ქარის მიმართულების შესაბამისად. აქ რადიაციის დონე არ იქნება დაუყოვნებლივ ფატალური, მაგრამ გამოიწვევს მწვავე რადიაციულ სინდრომს და მნიშვნელოვნად გაზრდის კიბოს და სხვა გრძელვადიანი დაავადებების რისკს. ამ ზონაში შეიძლება საჭირო გახდეს მოსახლეობის დროებითი ან მუდმივი გადასახლება, სოფლის მეურნეობის პროდუქტების კონტროლი და გარკვეული ტერიტორიების კარანტინი.
• დაბალი დაბინძურების ზონა (მცირედი, მაგრამ ზრდადი რისკები): ამ ზონამ შეიძლება მოიცვას ათასობით კილომეტრი. აქ რადიაციის დონე შედარებით დაბალი იქნება, ბუნებრივი ფონის დონესთან ახლოს ან ოდნავ მაღალი. მიუხედავად ამისა, ნებისმიერი დამატებითი რადიაცია ზრდის ჯანმრთელობის რისკებს, განსაკუთრებით ბავშვებში და მოწყვლად ჯგუფებში. ამ ზონაშიც შეიძლება საჭირო გახდეს გარემოს მონიტორინგი, საკვებისა და წყლის შემოწმება და მოსახლეობის ინფორმირება.

სავარაუდო გავლენის ქვეყნები

ქარის მიმართულება არის გადამწყვეტი ფაქტორი. ირანის გეოგრაფიული მდებარეობიდან გამომდინარე, სავარაუდოა, რომ რადიაქტიური დაბინძურება შეეხება:

• უშუალო მეზობლები:
  • ერაყი: ყველაზე მეტად დაზარალებული ქვეყანა იქნება, განსაკუთრებით, თუ ირანის დასავლეთით მდებარე ობიექტები დაიბომბება.
  • თურქეთი: ჩრდილო-დასავლეთის ქარების შემთხვევაში, თურქეთის აღმოსავლეთი და ცენტრალური რეგიონები მოექცევიან რისკის ქვეშ.
  • ავღანეთი და პაკისტანი: აღმოსავლეთით მდებარე ობიექტების დაბომბვის შემთხვევაში.
  • ქუვეითი, საუდის არაბეთი, ყატარი, არაბთა გაერთიანებული საემიროები, ბაჰრეინი: სამხრეთით მდებარე ობიექტების და/ან სამხრეთით მიმართული ქარების შემთხვევაში, სპარსეთის ყურის ქვეყნები სერიოზული რისკის ქვეშ აღმოჩნდებიან.
  • აზერბაიჯანი, სომხეთი: ჩრდილოეთით მდებარე ობიექტების და/ან ჩრდილოეთით მიმართული ქარების შემთხვევაში.
• საქართველო: ირანიდან საქართველომდე მანძილი 1000 კმ-მდეა. თუ ქარი ჩრდილოეთისკენ იქნება მიმართული, რადიაქტიური ღრუბელი საქართველოს ტერიტორიაზეც გავრცელდება. სავარაუდოდ, ეს იქნება დაბალი დაბინძურების ზონა, თუმცა მოსახლეობისთვის დამცავი ზომების მიღება და გარემოს ინტენსიურ მონიტორინგი საჭიროა. ჩერნობილის კატასტროფის მაგალითზე, რადიაცია ასობით და ათასობით კილომეტრზე გავრცელდა.
• რუსეთი (სამხრეთი რეგიონები): საქართველოს გავლით ან პირდაპირი ქარების შემთხვევაში.
• ლევანტის ქვეყნები (სირია, ლიბანი, იორდანია, ისრაელი): დასავლეთისკენ მიმართული ქარების შემთხვევაში.
• ცენტრალური აზია (თურქმენეთი, ყაზახეთი, უზბეკეთი): ჩრდილო-აღმოსავლეთით მდებარე ობიექტების დაბომბვის შემთხვევაში.

პრაქტიკული ზომები ასეთ შემთხვევაში:

დაბომბვის შემდგომ აქტიურ ზონაში გადამწყვეტი იქნება:

• ოფიციალური ინფორმაციის მიღება: მოუსმინეთ ხელისუფლების, საგანგებო სიტუაციების მართვის სამსახურების და ჯანდაცვის უწყებების განცხადებებს.
• თავშესაფარი: დარჩით შენობაში (განსაკუთრებით მყარ, კარგად დალუქულ შენობებში), დახურეთ კარები და ფანჯრები. გამორთეთ კონდიციონერები და სავენტილაციო სისტემები, რათა თავიდან აიცილოთ დაბინძურებული ჰაერის შიგნით შემოღწევა.
• იოდის პროფილაქტიკა: თუკი ხელისუფლება გასცემს რეკომენდაციას, მიიღეთ კალიუმის იოდიდის ტაბლეტები. ეს იცავს ფარისებრ ჯირკვალს რადიოაქტიური იოდის დაგროვებისგან, თუმცა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ იოდი არის გაჟონილი რადიაქტიური მასალის შემადგენლობაში.
• საკვები და წყალი: გამოიყენეთ მხოლოდ დალუქული შეფუთვით საკვები და წყალი, რომელიც არ ყოფილა ღია ცის ქვეშ.
• პირადი ჰიგიენა: დაბრუნების შემდეგ მიიღეთ შხაპი და გამოიცვალეთ ტანსაცმელი, რათა მოაშოროთ შესაძლო რადიოაქტიური ნაწილაკები.
• პანიკის თავიდან აცილება: მოქმედება ინსტრუქციების შესაბამისად, მშვიდად და გააზრებულად.

უნდა გვესმოდეს, რომ ეს არის უკიდურესი სცენარი, რომლის თავიდან აცილებაც საერთაშორისო საზოგადოების უმთავრესი მიზანია. თუმცა, ინფორმირებულობა პოტენციური რისკების შესახებ მნიშვნელოვანია.

ტრამპის განცხადება, რომ დაიბომბა ურანის გამდიდრების ობიექტები, სადაც ურანი ბომბთან მიახლოებული იყო (რაც გულისხმობს მაღალ გამდიდრებას ან თუნდაც შეიარაღებად ვარგის ურანს), აჩენს ეჭვს, რომ რადიაციის ზრდის საფრთხე ნამდვილად არსებობს.

რატომ არის საფრთხე?

• მაღალგამდიდრებული ურანი (HEU): თუ ობიექტი მართლაც შეიცავდა ურანს, რომელიც "ბომბთან იყო მიახლოებული", ეს ნიშნავს, რომ მასში არსებული ურანი უკვე იყო მაღალგამდიდრებული (Highly Enriched Uranium - HEU) ან თითქმის HEU-ს დონეზე. HEU არის ბირთვული იარაღის ერთ-ერთი ძირითადი კომპონენტი. მიუხედავად იმისა, რომ თავად გამდიდრებული ურანი (განსაკუთრებით დაბალგამდიდრებული) არ არის ისეთი რადიოაქტიური, როგორც რეაქტორების დაშლის პროდუქტები, მაღალი კონცენტრაციით მისი გაფანტვა მაინც წარმოადგენს საფრთხეს.
• გაფანტვა და ინჰალაცია: დაბომბვის შედეგად ობიექტის დაზიანებამ შეიძლება გამოიწვიოს გამდიდრებული ურანის ნაწილაკების, მტვრის სახით გაფანტვა ატმოსფეროში. ამ ნაწილაკების შესუნთქვა (ინჰალაცია) სერიოზულ რისკს წარმოადგენს ადამიანის ჯანმრთელობისთვის. ურანი, თუნდაც დაბალრადიოაქტიური ფორმით, ქიმიურად ტოქსიკურია და შეიძლება გამოიწვიოს თირკმელების დაზიანება და კიბოს განვითარების რისკის ზრდა, თუ ის ორგანიზმში მოხვდება.
• ინფრასტრუქტურის დაზიანება: ბირთვული ობიექტები კომპლექსური სისტემებია, რომლებიც მოიცავს არა მხოლოდ ურანს, არამედ სხვა ქიმიურ ნივთიერებებს, საშიშ ნარჩენებს და შესაძლოა, უკვე გამოყენებულ რადიოაქტიურ მასალებსაც კი. დაბომბვამ შეიძლება გამოიწვიოს ამ სხვა საშიში ნივთიერებების გათავისუფლებაც, რაც კიდევ უფრო ამწვავებს სიტუაციას.
• ხანძარი და აფეთქება: დაბომბვას ხშირად თან ახლავს ხანძარი და მეორადი აფეთქებები. ამან შეიძლება გააძლიეროს რადიოაქტიური ნაწილაკების გაფანტვა და მათი გავრცელება უფრო ფართო არეალზე.

რადიაციის გავრცელება და გავლენა

ამ რადიაციის გავრცელება დამოკიდებულია ქარის მიმართულებაზე, სიჩქარეზე და ატმოსფერულ პირობებზე. თუ ირანის ტერიტორიაზე გამდიდრების ობიექტი დაიბომბა, რადიაქტიური მტვერი და ნაწილაკები შეიძლება გავრცელდეს:

• ირანის შიგნით: უპირველესად დაზარალდება დაბომბვის მიმდებარე ტერიტორიები.
• მეზობელ ქვეყნებში: ქარის მიმართულებიდან გამომდინარე, რისკის ქვეშ აღმოჩნდებიან ერაყი, თურქეთი, აზერბაიჯანი, სომხეთი, ავღანეთი, პაკისტანი და სპარსეთის ყურის ქვეყნები.
• უფრო შორსაც: ძლიერი ქარების შემთხვევაში, რადიოაქტიურმა ღრუბელმა შეიძლება მიაღწიოს საქართველოს და კავკასიის სხვა რეგიონებს, ისევე როგორც ახლო აღმოსავლეთისა და სამხრეთ აზიის ნაწილებს. თუმცა, ამ შემთხვევაში, მანძილის გაზრდასთან ერთად, კონცენტრაცია შემცირდება და დაბინძურების დონე, სავარაუდოდ, დაბალი იქნება, მაგრამ მაინც საჭიროებს მონიტორინგს.