ცხარე საკვები - დადებითი და უარყოფითი მხარეები
რა ხდის ცხარე საკვებს ცხელს?
2020 წლის სექტემბერში Journal of Food Science-ში გამოქვეყნებული კვლევის თანახმად, მდოგვიში ნაპოვნი აქროლადი ნაერთი, რომელსაც ეწოდება იზოთიოციანატი, პასუხისმგებელია ამ საკვების მკვეთრ სურნელზე და სინუსების გაწმენდის შეგრძნებაზე ჭამის დროს. როდესაც ადამიანები საუბრობენ ცხარე საკვებზე, ისინი გულისხმობენ სითბოს, რომელიც მოდის ნაერთისგან, რომელსაც ეწოდება კაპსაიცინი, რომელიც უხვად არის ნაპოვნი ჩილის წიწაკაში(როგორიცაა, jalapeños, Britannica).
კაპსაიცინს შეუძლია პირში და ენაზე წვის შეგრძნების გამომწვევა, მაგრამ ის არ წვავს ისე, როგორც ამას მაღალი ტემპერატურა აკეთებს. სტანდარტებისა და ტექნოლოგიების ეროვნული ინსტიტუტის (NIST) თანახმად, როდესაც თქვენ მიირთმევთ ისეთ ცხარე საკვებს,რომელიც კაპსაიცინს შეიცავს, ტკივილის სენსორები ტვინში აგზავნიან სიგნალს, რომელიც წვის შეგრძნებას ჰგავს. ამან შეიძლება აიძულოს ტვინი იფიქროს, რომ რასაც ჭამთ, ნამდვილად ცხელია, მტკივნეულია და გაიძულებთ, თავი აარიდოთ მის ჭამას. კაპსაიცინმა, ქიმიურმა გამღიზიანებელმა, შეიძლება გამოიწვიოს მსგავსი რეაქცია, თუ ის მოხვდება თქვენს კანზე, თვალებთან ან ხელებთან.
კაპსაიცინი იზომება სკოვილის სკალის გამოყენებით, რომელიც მიუთითებს წიწაკის სახეობის სიცხარეზე, მასში შემავალი კაპსაიცინის რაოდენობის მიხედვით, გამოხატული სკოვილის ერთეულებში.
ბავშვებს შეუძლიათ ადვილად აიტანონ კაპსაიცინი, ვიდრე მოზრდილებს.მათი ორგანიზმი ჯერ კიდევ ვითარდება და შესაძლოა ვერ შეძლონ ამ საკვების გადამუშავება.
ცხარე საკვების დადებითი მხარე:
შესაძლოა კაპსაიცინის შემცველი საკვები კარგი იყოს ჯანმრთელობისთვის, წერია მიმოხილვაში, რომელიც გამოქვეყნებულია Molecular Nutrition & Food Research-ში.
ცხარე დიეტა შეიძლება დაგეხმაროთ უფრო დიდხანს იცოცხლოთ. იმავე კვლევამ აჩვენა, რომ ადამიანები, რომლებიც ხშირად მიირთმევენ ცხარე საკვებს, ნაკლებად იღუპებიან სიმსივნით, გულისა და რესპირატორული დაავადებებით, ვიდრე ისინი, ვინც გაურბის ცხარე საკვებს.
2022 წლის ივლისში Frontiers in Oncology-ში გამოქვეყნებული მიმოხილვის თანახმად, კაპსაიცინს შეუძლია ტკივილის შემსუბუქება და გააჩნია ანთების საწინააღმდეგო მოქმედება. ითვლება, რომ ნაერთმა შეიძლება ხელი შეუშალოს ნეიროტრანსმიტერებს, რომლებიც აგზავნიან ტკივილის სიგნალებს ტვინში. სწორედ ამიტომ, მაიოს კლინიკის მიხედვით, კაპსაიცინი ხშირად არის ინგრედიენტი ადგილობრივ მედიკამენტებში, რომლებიც მკურნალობენ ტკივილს და ართრიტს.
კლივლენდის კლინიკის თანახმად, ცხარე საკვებმა შესაძლოა როლი შეასრულოს ნორმალური წონის შენარჩუნებაში, მეტაბოლიზმის აჩქარებაში და ნაწლავის მიკრობიომის გაძლიერებაში. 2023 წლის ივნისში Nutrition Journal-ში გამოქვეყნებულმა მეტა-ანალიზმა დაასკვნა, რომ ცხარე საკვებს შეიძლება ჰქონდეს სასარგებლო გავლენა არტერიულ წნევაზე. მაგრამ იმავე მეტა-ანალიზმა აღმოაჩინა კავშირი ცხარე საკვების მაღალ დოზასა და „ცუდი“ ქოლესტერინის მომატებულ დონეს შორის. (კაპსაიცინისა და სხეულის წონის შესახებ კვლევების დიდი ნაწილი დაკვირვებითი ხასიათის არის, გვიჩვენებს კავშირს, მაგრამ არა მიზეზსა და ეფექტს და ის ზოგჯერ წინააღმდეგობრივია. ამიტომ, საჭიროა მეტი კვლევა.)
უარყოფითი მხარე
მიუხედავად იმისა, რომ საჭიროა დამატებითი გამოკვლევა ცხარე საკვების რეგულარულად მოხმარების გრძელვადიან ეფექტებზე, არსებობს მტკიცებულება, რომ ცხარე საკვების დიდი დოზით მოხმარება გარკვეულ რისკებთან არის დაკავშირებული.
მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი ადამიანი უპრობლემოდ სარგებლობს ცხარე საკვებით, სხვებისთვის ძალიან ცხარე საკვების მიღებამ შეიძლება გამოიწვიოს საჭმლის მომნელებელი დისკომფორტი ან კიდევ უფრო სერიოზული რეაქციები. კლივლენდის კლინიკის თანახმად, უკიდურესად ცხარე საკვებმა შეიძლება გამოიწვიოს მუცლის ტკივილი, დიარეა, გულმკერდის ტკივილი, თავის ტკივილი და ღებინება.
არსებობს რამდენიმე მიზეზი, რის გამოც ცხარე საკვები იწვევს კუჭ-ნაწლავის დისტრესს. კაპსაიცინი, დიდი რაოდენობით მოხმარებისას, შეიძლება საზიანო იყოს კუჭ-ნაწლავის ტრაქტისთვის, რადგან ის უფრო დიდი ეფექტურობით შეიწოვება კუჭში და წვრილ ნაწლავში.
2022 წლის აგვისტოში Experimental Cell Research-ში გამოქვეყნებული კვლევა ასევე აღნიშნავს ამ ფაქტს. გარდა ამისა, 2022 წლის მარტში Foods-ში გამოქვეყნებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ კაპსაიცინის მაღალმა დოზებმა შეიძლება შეაფერხოს კუჭის მჟავას წარმოება, გამოიწვიოს კუჭის ანთება და გამოიწვიოს ნაწლავის ბარიერის სტრუქტურული ცვლილებები.
ეს ეფექტები შეიძლება იყოს ერთ-ერთი მიზეზი, რის გამოც კრონისა და კოლიტის ფონდი ცხარე საკვებს ასახელებს გაღიზიანებული ნაწლავის სინდრომის პოტენციურ დიეტურ გამომწვევ მიზეზებს შორის.
ცხელი სოუსები არც ისე კარგია ყელისთვის. უკიდურესად ცხარე საკვები ღრმა ეზოფაგიტის ერთ-ერთი პოტენციური მიზეზია, ჯონ ჰოპკინსის მედიცინის თანახმად, კაპსაიცინი ხშირად იწვევს გასტროეზოფაგური რეფლუქს დაავადების სიმპტომებს.
ცხარე საკვებით გამოწვეული წვის შეგრძნება სულაც არ შემოიფარგლება პირითა და ნაწლავებით. ზოგიერთმა ადამიანმა შეიძლება განიცადოს წვის შეგრძნება კანზე, თუ უშუალო კონტაქტში მოხვდება უკიდურესად ცხარე ინგრედიენტებთან.
თუ წიწაკის წვენი ან ნარჩენები მოხვდება თვალის არეში, ეს შეიძლება იყოს ძალიან მტკივნეული. ამიტომ აჯობებს ხელთათმანების ტარება ცხარე წიწაკის მომზადებისას. კონტაქტის შემთხვევაში, ჩამოიბანეთ თვალები წყლით. მათთვის, ვინც განსაკუთრებით მგრძნობიარეა კაპსაიცინის მიმართ, მისმა ჩასუნთქვამაც კი შეიძლება გამოიწვიოს ასთმის შეტევა. კაპსაიცინის მაღალმა დოზებმა შეიძლება გამოიწვიოს ბრონქების შეკუმშვა ასთმით დაავადებულ პაციენტებში.
არიან ჯგუფები, რომლებიც საერთოდ უნდა მოერიდონ ცხარე საკვებს.
პატარა ბავშვებს უფრო მგრძნობიარე სასა და საჭმლის მომნელებელი სისტემა აქვთ. არ არსებობს კონკრეტული ასაკი, როდესაც ცხარე საკვები ბავშვებისთვის მისაღები გახდება. უმჯობესია ცხარე საკვები თანდათანობით შემოიტანოთ და თვალყური ადევნოთ ნებისმიერ გვერდით რეაქცას.
რაც შეეხება ბავშვებს, არ არსებობს მონაცემები იმის შესახებ, თუ რა არის კაპსაიცინის ზედა ან ქვედა ზღვარი. სიფრთხილე გამოიჩინეთ, როდესაც ბავშვებს ზედმეტად ცხარე საკვებს აძლევთ.
არის თუ არა ცხარე საკვების ჭამა ჯანსაღი?
საბოლოო ჯამში, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ მოზრდილთა უმეტესობას სერიოზული პრობლემები შეუქმნას. მაგრამ მნიშვნელოვანია გვახსოვდეს, რომ ცხარე საკვებზე ყველა ადამიანი განსხვავებულად რეაგირებს. სტენფორდის უნივერსიტეტის თანახმად, ზოგიერთ ადამიანს შეიძლება ჰქონდეს გენეტიკური მიდრეკილება უფრო მაღალი ტოლერანტობისკენ, რადგან მათ აქვთ კაპსაიცინის ნაკლები რეცეპტორი. შეიძლება საპირისპიროც იყოს, ზოგიერთი ადამიანი უფრო მგრძნობიარეა და უფრო ძლიერ რეაქციას განიცდის ცხარე საკვების მცირე რაოდენობაზე.
ამასთან მნიშვნელოვანია ცხარე საკვების მიმართ ორგანიზმის რეაქციაზე დაკვირვება და ზომიერების დაცვა.