რა ფუნქცია აქვს ელემენტ ფოსფორს და რა აფერხებს მის შეწოვას
ის წარმოადგენს ცილების, ცხიმების, ნახშირწყლების, ნუკლეინის მჟავებისა და ვიტამინების საშენ მასალას.
ორგანიზმში ფოსფორი წარმოქმნის ფოსფატებს, რომელთა 85% ძვლებშია თავმოყრილი, დანარჩენი კი უჯრედებშია და ენერგიის წარმოქმნაში მონაწილეობს. ფოსფორს ორგანიზმი არ წარმოქმნის. ის საკვებიდან უნდა მივიღოთ.
ფოსფორი არეგულირებს ორგანიზმში მიმდინარე მრავალ სასიცოცხლო პროცესს. ის კალციუმთან ერთად მონაწილეობს ძვლების ფორმირებაში, ამაგრებს კბილებს.
ფოსფორის ნაერთები უჯრედის მემბრანის საშენი მასალაა. ფოსფატები შედის ნუკლეოტიდებისა და ნუკლეინის მჟავების (დნმ და რნმ) შემადგენლობაში, რომლებიც გენეტიკური ინფორმაციის მატარებლები არიან. ადენოზინტრიფოსფატი (ატფ) ენერგიის უნივერსალური წყაროა. მისი ერთ-ერთი კომპონენტია ფოსფორი, რომელიც მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ენერგიის შენახვასა და გადაცემაში და ორგანიზმში მიმდინარე ბიოქიმიურ რეაქციებში. გარდა ამისა, ფოსფატი აუცილებელია როგორც კოფაქტორი B ჯგუფში შემავალი არაერთი ვიტამინის ფუნქციონირებისათვის. ფოსფორი ასევე არეგულირებს მჟავატუტოვან წონასწორობას.
ფოსფორის შეწოვას ხელს უწყობს აქტიური D ვიტამინის მაღალი დონე და pH-ის მომატება, ხოლო რკინა, ალუმინი და კალციუმი აფერხებს. მარცვლეულში არსებული ფოსფორის ბიოშეღწევადობა დაბალია, რადგან ის ძირითადად ფიტინის მჟავასთან არის შეკავშირებული. მნიშვნელოვანია ფოსფორისა და კალციუმის თანაფარდობა. როცა საკვებში ფოსფორის რაოდენობა კალციუმისას ორჯერ აღემატება, წარმოიქმნება უხსნელი მარილები, რომლებიც სისხლძარღვის კედელში გროვდება და მის სიმყიფეს იწვევს.
ფოსფატების ცვლას ფარისებრახლო ჯირკვლების ჰორმონები და D ვიტამინი არეგულირებს.
ფოსფორი ბუნებრივად გვხვდება: ხორცში, თევზში, რძეში, ბოსტნეულში, თხილეულში, ბრინჯში, შვრიაში, პარკოსნებში.
ცხოველური საკვებიდან ფოსფატები გაცილებით უკეთ შეიწოვება.
ფოსფორის ქრონიკული დეფიციტი, ქრონიკული ჰიპოფოსფატემია, ვითარდება მაშინ, როდესაც ორგანიზმი დიდი ხნის განმავლობაში გაძლიერებულად კარგავს ფოსფორს.
ფოსფორის დეფიციტი იშვიათია, რადგან ეს ელემენტი, თითქმის ყოველგვარ საკვებში მოიპოვება და სწორი და დაბალანსებული კვებით დღიური მოთხოვნილების დაკმაყოფილება შესაძლებელია.
დეფიციტის სხვა მიზეზებია: თირკმლის ფუნქციის დარღვევა, ჰიპერპარათირეოზი - ფარისებრი ჯირკვლის მიერ პარათირეოიდული ჰორმონის ჭარბი გამომუშავება, D ვიტამინის დეფიციტი, ქრონიკული დიარეა, ნაწლავის ქრონიკული ანთებითი დაავადება, შარდმდენი პრეპარატების ხანგრძლივი მიღება, ალკოჰოლის ჭარბი მოხმარება, შეწოვისპროცესის დარღვევა.
მწვავე შემთხვევებში, როდესაც სისხლში ფოსფორის დონე მოულოდნელად სახიფათო დონემდე ეცემა, ჰიპოფოსფატემია ვლინდება გულის რიტმის დარღვევით, ნერვიულობით, პარესთეზიით, კრუნჩხვით.
მსუბუქი ქრონიკული ჰიპოფოსფატემია გამოიხატება ძვლის მინერალიზაციის დარღვევით, კუნთების სისუსტით, უმადობით. ფოსფორის ნაკლებობას ბავშვებში შესაძლოა თან ახლდეს ზრდის შეფერხება ან ზრდასთან დაკავშირებული სხვა პრობლემები.
კვებით გამოწვეული ჰიპერფოსფატემია ჯანსაღ ადამიანებთან ძალიან იშვიათია. საკვებიდან მიღებული ფოსფატები ნაწლავებიდან სისხლში გადადის, იქიდან კი მთელ სხეულში ნაწილდება. ჭარბი ფოსფატები თირკმელებით გამოიყოფა. რაც უფრო მეტ ფოსფატს ვიღებთ საკვების საშუალებით, მით უფრო მეტად იტვირთება თირკმელები. მაგრამ როდესაც ეს მექანიზმი ირღვევა, – მაგალითად, თირკმლის უკმარისობის დროს, როცა თირკმელები ვერ გამოყოფენ საკმარისი რაოდენობის ფოსფორს, ვითარდება ჰიპერფოსფატემია.
თირკმლის მძიმე დისფუნქციით გამოწვეული ჰიპერფოსფატემიის დროს კალციუმი უერთდება ფოსფორს. შედეგად წარმოიქმნება კრისტალები, რომლებიც შესაძლოა სისხლძარღვებში დაგროვდეს და ამით ხელი შეუწყოს სისხლძარღვების კალციფიკაციას, რაც, თავის მხრივ, ზრდის გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების რისკს.
რისკ - ჯგუფში არიან ის ადამიანებიც, რომლებსაც აქვთ ჰიპოპარათირეოზი - პარათირეოიდული ჰორმონის დონის დაქვეითება, რადგან ამ დროს იზრდება ფოსფორის შეწოვის სიჩქარე.