ღვიძლის გენეტიკური დაავადებების დნმ-დიაგნოსტიკა - მკურნალი.გე

ენციკლოპედიაგამომთვლელებიფიტნესიმერკის ცნობარიმთავარიკლინიკებიექიმებიჟურნალი მკურნალისიახლეებიქალიმამაკაციპედიატრიასტომატოლოგიაფიტოთერაპიაალერგოლოგიადიეტოლოგიანარკოლოგიაკანი, კუნთები, ძვლებიქირურგიაფსიქონევროლოგიაონკოლოგიაკოსმეტოლოგიადაავადებები, მკურნალობაპროფილაქტიკაექიმები ხუმრობენსხვადასხვაორსულობარჩევებიგინეკოლოგიაუროლოგიაანდროლოგიარჩევებიბავშვის კვებაფიზიკური განვითარებაბავშვთა ინფექციებიბავშვის აღზრდამკურნალობასამკურნალო წერილებიხალხური საშუალებებისამკურნალო მცენარეებიდერმატოლოგიარევმატოლოგიაორთოპედიატრავმატოლოგიაზოგადი ქირურგიაესთეტიკური ქირურგიაფსიქოლოგიანევროლოგიაფსიქიატრიაყელი, ყური, ცხვირითვალიკარდიოლოგიაკარდიოქირურგიაანგიოლოგიაჰემატოლოგიანეფროლოგიასექსოლოგიაპულმონოლოგიაფტიზიატრიაჰეპატოლოგიაგასტროენტეროლოგიაპროქტოლოგიაინფექციურინივთიერებათა ცვლაფიტნესი და სპორტიმასაჟიკურორტოლოგიასხეულის ჰიგიენაფარმაკოლოგიამედიცინის ისტორიაგენეტიკავეტერინარიამცენარეთა მოვლადიასახლისის კუთხემედიცინა და რელიგიარჩევებიეკოლოგიასოციალურიპარაზიტოლოგიაპლასტიკური ქირურგიარჩევები მშობლებსსინდრომიენდოკრინოლოგიასამედიცინო ტესტიტოქსიკოლოგიამკურნალობის მეთოდებიბავშვის ფსიქოლოგიაანესთეზიოლოგიაპირველი დახმარებადიაგნოსტიკაბალნეოლოგიააღდგენითი თერაპიასამედიცინო ენციკლოპედიასანდო რჩევები

ღვიძლის გენეტიკური დაავადებების დნმ-დიაგნოსტიკა

ნაღვლის დინების დარღვევისას ბილირუბინის რაოდენობა ჯერ სისხლში იმატებს, მერე შარდში. შარდი მუქდება. ბილირუბინი ილექება აგრეთვე კანში, თვალის სკლერებში და მათ მოყვითალო ფერს აძლევს. ვითარდება სიყვითლე. სიყვითლის ერთ-ერთი მიზეზი ღვიძლის უჯრედებისა და ღვიძლში მდებარე ნაღვლის სადინარების დაზიანებაა, რის გამოც მცირდება ნაღვლის წარმოქმნა და ექსკრეცია ანუ გამოყოფა. ნაღვლის ექსკრეციის შემცირებას ან შეწყვეტას ქოლესტაზი ეწოდება. ცნობილია, რომ ეს პროცესები შეიძლება დაირღვეს სხვადასხვა გენეტიკური დაავადების გამოც. ხშირად პაციენტს მხოლოდ სიყვითლე აწუხებს და ამ ერთადერთი ჩივილის გამო მიმართავს ექიმს, ზოგჯერ კი ეს ერთ-ერთი სიმპტომია დაავადების მრავალრიცხოვან კლინიკურ გამოვლინებას შორის, ამიტომ სიყვითლის ზუსტი მიზეზის დადგენა აუცილებელია.

რამდენიმე წლის წინ აშშ-ის ქალაქ ცინცინატის ბავშვთა სამედიცინო ცენტრის მეცნიერებმა შექმნეს ე.წ. დნმ-ჩიპი ბავშვებსა და მოზრდილებში ღვიძლის 5 გენეტიკური დაავადების ადრეულ სტადიაში აღმოსაჩენად. კერძოდ, იმ გენეტიკური დაავადებებისა, რომელთა დამახასიათებელ სიმპტომს სიყვითლე წარმოადგენს. დიაგნოზის დაზუსტების შემდეგ ექიმებს შეუძლიათ, პაციენტებს მკურნალობის ინდივიდუალური ვარიანტები შეურჩიონ. დნმ-ჩიპი რთული ტექნოლოგიაა, რომელიც მოლეკულურ ბიოლოგიასა და მედიცინაში გამოიყენება. ის შედგება დნმ-ს ათასობით მიკროსკოპული ზომის მონაკვეთისგან (ეს შეიძლება იყოს საკვლევი გენის მოკლე მონაკვეთიც). პაციენტის დნმ-სა და ჩიპში მოთავსებული დნმ-ს თანხვედრა ფლუორესცენციის საშუალებით რეგისტრირდება. ამ მეთოდით შესაძლებელია დარეგისტრირდეს ჩიპში მოთავსებული ხუთივე დაავადების გამომწვევი გენის მდგომარეობა - ნორმალურად ფუნქციონირებს იგი თუ მუტაცია განიცადა; ასევე - დაზუსტდეს, სახელდობრ, რომელი გენის მუტაციასთნ გვაქვს საქმე და როგორ წარვმართოთ მკურნალობა. დნმ-ჩიპის მეშვეობით დიაგნოსტირდება ღვიძლის ის 5 გენეტიკური დაავადება, რომლებსაც მიაკუთვნებენ სიყვითლის ანუ ღვიძლშიგა ქოლესტაზის მემკვიდრეობით ფორმებს. დადგენილია მათი გამომწვევი გენებიც. ეს დაავადებები და გენებია:

  • ალაჟილის სინდრომი – JAG1;
  • ალფა-1 ანტიტრიფსინის დეფიციტი - SERPINA 1;
  • პროგრესირებადი ღვიძლშიგა ქოლესტაზის სამი ოჯახური ფორმა - ATP8B1, ABCB 11 და ABCB 4.

ალაჟილის სინდრომი მემკვიდრეობითი დაავადებაა, რომელსაც ღვიძლშიგა ნაღვლის სადინარების განუვითარებლობა ანუ ჰიპოპლაზია ახასიათებს. სადინართა ჰიპოპლაზიის გამო ძნელდება ნაღვლის დენა და იგი ღვიძლის უჯრედებში გროვდება. როდესაც ნაღვლის მჟავების რაოდენობა კრიტიკულ ზღვარს მიაღწევს, ისინი ტოქსიკურნი ხდებიან ღვიძლის უჯრედების მიმართ და შლიან მათ. აღნიშნული ცვლილებები კარგად არის გამოხატული ბავშვის სიცოცხლის მე-4-7 თვეს. მძიმე მიმდინარეობის დროს ვითარდება ღვიძლის ციროზი. გარდა სიყვითლისა, ამ დაავადებას ახასიათებს გულის პათოლოგიები, ჩონჩხის, თვალის ანომალიები, დამახასიათებელი სახის ნაკვთები, ზრდაში ჩამორჩენა. კლინიკური ნიშნების მქონე პაციენტთა 90%-ს გენ JAG1-ის მუტაცია აღენიშნება. ეს გენი მე-20 ქრომოსომაზე მდებარეობს. დაავადება მემკვიდრეობს აუტოსომურ-დომინანტური ტიპით. დადგენილია, რომ პაციენტთა 30-50%-ს შეცვლილი გენი მშობლებისაგან ერგო, 50-70%-ში კი დაავადება ახალი მუტაციის შედეგია. პათოლოგია 70 000-დან ერთ ახალშობილში გვხვდება. სადღეისოდ ამ დაავადების მკურნალობის ყველაზე ეფექტურ მეთოდს ღვიძლის ტრანსპლანტაცია წარმოადგენს. სამეცნიერო ლიტერატურაში აღწერილია შემთხვევები, როდესაც პაციენტებს 10 წლით და მეტი ხნით გაუხანგრძლივდათ სიცოცხლე ასეთი ოპერაციის შემდეგ. ალფა-1-ანტიტრიფსინის დეფიციტიც მემკვიდრეობითი დაავადებაა. გენი SERPINA1 მე-14 ქრომოსომაზეა მოთავსებული. დაავადება ახალშობილობის პერიოდშივე ვლინდება: ღვიძლის გადიდებით, სიყვითლით, განავლის გაუფერულებით და შარდის გამუქებით ქოლესტაზის შედეგად. ალფა-1-ანტიტრიფსინის გენი ასინთეზებს ინჰიბიტორს ანუ დამრთგუნველ ნივთიერებას. იგი ღვიძლში ფუნქციონირებს. ჩვეულებრივ პირობებში ეს ნივთიერება გადადის სისხლში და ორგანიზმს ორგანოთა უჯრედების დაცვაში ეხმარება, მაგრამ გენის მუტაციის შედეგად ვითარდება ამ ცილის დეფიციტი, რადგან ღვიძლში სინთეზდება შეცვლილი სტრუქტურის მქონე ანტიტრიფსინი. იგი სისხლში აღარ გადადის, მისი 80% ღვიძლის უჯრედებში გროვდება და მათ აზიანებს. შემდგომ შესაძლოა განვითარდეს ღვიძლის ციროზი. სადღეისოდ აღწერილია ალფა-1-ანტიტრიფსინის გენის 100-მდე გენეტიკური დეფექტი. არ არსებობს მედიკამენტი, რომელიც ამ ცილის დეფიციტის შევსებას შეძლებდა. შესაძლებელია ცილის ინექცია, მაგრამ ეს გზა არაეფექტურია. სამაგიეროდ, შემუშავებულია სხვადასხვა პროფილაქტიკური თუ სამკურნალო ღონისძიება, რომლებიც ამსუბუქებს ჯანმრთელობასთან დაკავშირებულ პრობლემებს. ესენია: ალკოჰოლური სასმელების აკრძალვა, წონის კონტროლი, სხვადასხვა ინფექციის საწინააღმდეგო ვაქცინაცია, ბალანსირებული კვება და რეგულარული კონსულტაცია მკურნალ ექიმთან. ღვიძლის ციროზის განვითარების შემთხვევაში მკურნალობის ერთადერთი გზაა ღვიძლის ტრანსპლანტაცია. პროგრესირებადი ღვიძლშიგა ქოლესტაზის ოჯახური ფორმები დაავადების ჰეტეროგენული ჯგუფია, რომელიც იშვიათ აუტოსომურ-რეცესიულ დაავადებებს მიეკუთვნება. მათ ახასიათებთ ღვიძლის მძიმე დაზიანება ბავშვობისა და მოზარდ ასაკში. დაავადების პირველი სიმპტომები ახალშობილობისა და ბავშვობის ასაკშივე ვლინდება ჰეპატომეგალიით, ქოლესტაზითა და ქავილით. ATP8B1 გენი მე-18 ქრომოსომაზე მდებარეობს. მის მიერ გამოწვეულ ქოლესტაზს უწოდებენ პროგრესირებადი ღვიძლშიგა ქოლესტაზის I ოჯახურ ფორმას. ზემოთ ჩამოთვლილი სიმპტომების ტრიადასთან - ჰეპატომეგალიასთან, ქოლესტაზსა და ქავილთან - ერთად შესაძლოა შეინიშნებოდეს ღვიძლის გარეთა სადინარებში ნაღვლის გადასვლის შეფერხება, მძიმე დიარეა და კუჭქვეშა ჯირკვლის უკმარისობა. ელექტრონული მიკროსკოპით ღვიძლის უჯრედების გამოკვლევისას კარგად ჩანს გრანულარული ნაღველი. მკურნალობა ამ შემთხვევაში ნაღვლმდენი საშუალებებისა და ცხიმში ხსნადი ვიტამინების დანიშვნას გულისხმობს. ღვიძლის ტრანსპლანტაცია ნაჩვენებია ციროზის სტადიაზე. პროგრესირებადი ღვიძლშიგა ქოლესტაზის II ოჯახური ფორმა გენ ABCB 11-ის დაზიანებისას ვითარდება. ამ ფორმას ახასიათებს სწრაფი პროგრესირება ღვიძლის ციროზის უკანასკნელი სტადიისკენ. გარდა ამისა, ადრეულ ასაკშივე დიდია რისკი, განვითარდეს ჰეპატოცელულარული კარცინომა. ელექტრონული მიკროსკოპით ღვიძლის ქსოვილის გამოკვლევისას კარგად ჩანს გიგანტური, გადაგვარებული ღვიძლის უჯრედები და ამორფული ნაღველი ღვიძლის სადინარებში. მკურნალობა პროგრესირებადი ღვიძლშიგა ქოლესტაზის I ოჯახური ფორმის ანალოგიურია. პროგრესირებადი ღვიძლშიგა ქოლესტაზის მესამე ოჯახური ფორმის გენი ABCB 4 მე-7 ქრომოსომაზეა მოთავსებული. მასაც ახასიათებს ზემოთ ჩამოთვლილი სიმპტომების ტრიადა, მაგრამ, პირველი ფორმისგან განსხვავებით, არ ახასიათებს ღვიძლის გარეთა სადინარებში ნაღვლის ტრანსპორტირების შეფერხება. ელექტრონული მიკროსკოპით ღვიძლის ქსოვილის გამოკვლევისას კარგად ჩანს გიგანტური ჰეპატოციტები - ღვიძლის უჯრედები. მკურნალობის მეთოდად დღემდე რჩება ღვიძლის ტრანსპლანტაცია.

რა უპირატესობა აქვს სიყვითლის დნმ-ტესტს?

1. ადგენს უცნობი გენეზის სიყვითლის ზუსტ მიზეზს. დნმ-ჩიპი გამოიყენება მხოლოდ იმ პაციენტებისთვის, რომელთა ღვიძლშიგა ქოლესტაზის მიზეზის დადგენა სხვა მეთოდებით ვერ ხერხდება.

2. პაციენტის წინაშე აღარ დგას ინვაზიური და ძვირად ღირებული სადიაგნოზო გამოკვლევების ჩატარების აუცილებლობა, ანალიზისათვის საკმარისია 1 მლ ანუ ნახევარ ჩაის კოვზზე ნაკლები სისხლი.

3. დიაგნოზის დადგენის შემდეგ საშუალება მოგვეცემა, განვჭვრიტოთ დაავადების შესაძლო გართულებები და გავითვალისწინოთ ისინი.

4. ბავშვების მკურნალობისას ექიმს შესაძლებლობა ეძლევა, შეიმუშაოს უკეთესი გრძელვადიანი სამედიცინო სტრატეგია. ამასთანავე, იზრდება დაავადების მართვის შესაძლებლობა.

5. დაზიანებული გენის აღმოჩენის შემთხვევაში ტარდება ოჯახის წევრთა გენეტიკური კონსულტირება და ვლინდება დაზიანებული გენის მატარებელი პირი.