ნანა კალანდაძე

უფრო კონკრეტულად კი, გენეტიკა არის მეცნიერება, რომელიც შეისწავლის მემკვიდრეობითობას, ანუ წინაპრების უნარს გადასცენ თავიანთი ნიშან-თვისებები და განვითარების თავისებურებები მომდევნო თაობას. ამ სამეცნიერო დისციპლინის სახელწოდება პირველად გამოიყენა ინგლისელმა ნატურალისტმა, უილიამ ბეტსონმა, 1905 წელს. ბიოლოგიის სხვა დარგებთან შედარებით გენეტიკა ახალჩამოყალიბებული მეცნიერებაა.

ინდივიდის ყველა ნიშან-თვისება როდია მემკვიდრეობით მიღებული. ზოგიერთ მათგანს გარემო და აღზრდა განაპირობებს. მაგალითად, ადამიანი წერა-კითხვის უნარს სწავლით იძენს. არის ისეთი თვისებებიც, რომლებიც მემკვიდრეობითობისა და გარემოს ურთიერთქმედების შედეგია. ადამიანის სხეულის ფორმა ნაწილობრივ მემკვიდრეობით მიღებული თვისებაა, თუმცა მასზე ისიც ახდენს გავლენას, თუ რამდენ საკვებს იღებს ადამიანი.

მშობლის ნიშან-თვისებები ქრომოსომების საშუალებით გადადის შვილზე. ქრომოსომა წარმონაქმნია, რომელიც სხეულის ყველა უჯრედშია, ამიტომ თითოეული უჯრედი შეიცავს ინფორმაციას იმის თაობაზე, თუ როგორ არის აგებული მთელი ორგანიზმი.

უჯრედის ბირთვში ბევრი ქრომოსომაა. ყოველ მათგანს თავისი წყვილი ჰყავს. ამ წყვილში ერთი ქრომოსომა დედისეულია, მეორე კი — მამისეული. თითოეული სახეობის ცხოველსა და მცენარეს კონკრეტული რაოდენობის ქრომოსომა აქვს. მაგალითად, ადამიანს 46 ქრომოსომა აქვს, რომლებიც 23 წყვილს ქმნიან.

ქრომოსომის მთელ სიგრძეზე გენებია განლაგებული, რომლებშიც ორგანიზმის მემკვიდრეობითი ნიშან-თვისებების შემცველი ინფორმაციაა მოცემული. მაგალითად, ადამიანის გენში თვალის ან თმის ფერის შემცველი ინფორმაციაა ჩაწერილი. შედარებით რთულ ნიშან-თვისებებს, მაგალითად, სხეულის ფორმას, მრავალი გენის ერთობლივი მოქმედება განსაზღვრავს.

უჯრედში ყველა ქრომოსომა სხვადასხვაგვარია, თუმცა ქრომოსომათა ყოველი წყვილი ერთი და იმავე ინფორმაციის შემცველია, ამიტომ ყოველ თვისებას ორი გენი განსაზღვრავს.

ერთ დღეს ამანდა გორმანსა და მის მეუღლე რაიანს ექიმმა შესთავაზა გენეტიკური ანალიზები ჩაეტარებინათ საკუთარი სამი წლის ქალიშვილისთვის იმის დასადგენად, ჰქონდა თუ არა გოგონას მშობლებისგან მიღებული რაიმე გენეტიკური დაავადება. მამის ხაზს ჰქონდა გენეტიკური დაავადება ჰიპერქოლესტერინემია, რაც ადრეულ ასაკში გულის პრობლემებს იწვევს და ბევრი მისი ნათესავი 40-დან 50-მდე წლის ასაკში იღუპებოდა.

ანალიზების აღებამ ცხადყო, რომ გოგონას მამის ხაზით ჰქონდა გადაცემული რამდენიმე გენეტიკური დაავადება, მათ შორის ზემოთ ხსენებული ჰიპერქოლესტერინემია და ასევე თვალების პრობლემა, რის გამოც გოგონას მეორე დღისთვის ოპერაცია ჰქონდა დანიშნული, თუმცა გადადეს დროული ანალიზის წყალობით. მამასაც და შვილსაც დაენიშნათ ინდივიდუალური მკურნალობა გარკვეული და სპეციალური მედიკამენტებით და დიეტური კვება. დაავადებამ პროგრესი ვეღარ განიცადა და მათ შეძლეს ხანდაზმულობამდე ეცოცხლათ.

მრავალმა კვლევამ ცხადყო, რომ შეგვიძლია წინასწარ ვიცოდეთ, რომელი გენეტიკური დაავადებები შეიძლება მიიღოს შვილმა მამისგან. ამ სტატიაში შვიდ მათგანზე ვისაუბრებთ.

7 რამ, რაც ბავშვებს გენეტიკურად მხოლოდ მამისგან გადაეცემათ

1. გულის დაავადებები

ლესტერის უნივერსიტეტის მეცნიერებმა მრავალი კვლევის შედეგად დაადასტურეს, რომ მამაკაცების 50%-მა შვილებს გენეტიკურად გადასცა გულის კორონარული დარღვევები და დაავადებები.

2. ფსიქიკური დარღვევები

არსებობს ფსიქიკური დარღვევების ტიპები, რომლებიც ბავშვს მხოლოდ და მხოლოდ მამისგან გადაეცემა, განსაკუთრებით მაშინ, თუ ადამიანი მამა გვიან ასაკში გახდა. ესენია შიზოფრენია და ADHD. რა არის ADHD? ეს ყურადღების დეფიციტისა და ჰიპერაქტიურობის სინდრომია. მისი სამი ძირითადი დამახასიათებელი ნიშანია: უყურადღებობა, ჰიპერაქტიურობა და იმპულსურობა.

უყურადღებობა:

• ბავშვი არის გაფანტული;
• არ ასრულებს მითითებებს და არ ამთავრებს დავალებას, არ უსმენს;
• უყურადღებობით უშვებს შეცდომებს;
• ავიწყდება ყოველდღიური აქტივობები;
• ხშირად კარგავს ნივთებს.

ჰიპერაქტიურობა:

• ბავშვს უჭირს ერთ ადგილზე ჯდომა;
• არ შეუძლია მშვიდად თამაში;
• სურს მუდმივად იმოძრაოს, დარბის, ძვრება სხვადასხვა საგანზე;
• ლაპარაკობს ძალიან ბევრს.

იმპულსურობა:

• უჭირს დაელოდოს თავის რიგს;
• უაზროდ ისვრის რეპლიკებს;
• ხელს უშლის სხვებს.

3. მოხრილი და დაბრეცილი კბილები

ბავშვებს შეუძლიათ მამისგან მიიღონ სტომატოლოგიური პრობლემებიც. ეს იმიტომ ხდება, რომ მამაკაცის გენები ყბის ფორმისა და სტომატოლოგიური პრობლემების მიმართ გაცილებით ძლიერია, ვიდრე ქალის გენები.

4. უშვილობა

მამაკაცებს, რომლებსაც აქვთ სპერმატოზოიდების დაბალი ხარისხი, შეუძლიათ თავიანთი ვაჟები დააჯილდოონ იმავე პრობლემით ან უარესი, ვაჟები იყვნენ უნაყოფოები.

5. შვილის სქესი – გოგო თუ ბიჭი?

დიახ, სწორედ კაცის გენი განსაზღვრავს მომავალი შვილის სქესს. თუ განაყოფიერებისას მამრის სპერმატოზოიდი X ქრომოსომას შეიცავს, გაჩნდება გოგონა, ხოლო თუ სპერმატოზოიდში Y ქრომოსომაა, მაშინ ვაჟი. ამასთან დაკავშირებით მეცნიერული კვლევები გამოქვეყნდა შციენცე Daily-ში.

6. თვალის ფერი

რა თქმა უნდა, თვალის ფერი შვილს შეიძლება ორივე მშობლისგან გადაეცეს, თუმცა უმეტესი პროცენტი მამის გენზეა დამოკიდებული.

7. სიმაღლე

როგორც თვალის შემთხვევაში, აქაც ორივე მშობლის გენი თამაშობს როლს, თუმცა უმეტესწილად შვილის სიმაღლე მამის გენით განისაზღვრება.

წყარო