თათია მარტიაშვილი

ასეთი აგენტებია მიკროორგანიზმები, პარაზიტები (როგორიცაა ჭია), კიბოს უჯრედები და გადანერგილი ორგანოები და ქსოვილები.

ნივთიერებას, რომელსაც იმუნური სისტემის სტიმულაცია შეუძლია, ანტიგენი ეწოდება. ანტიგენები მოლეკულებია, რომლებსაც უჯრედები (როგორიცაა ბაქტერია, ვირუსები ან კიბოს უჯრედი) შეიცავს ან მათ ზედაპირზეა მოთავსებული.

ზოგიერთი ანტიგენი, მაგ. მცენარის მტვრის ან საკვების, დამოუკიდებლად არსებობს. ანტიგენი საკუთარი ქსოვილის უჯრედებსაც აქვს. იმუნური სისტემა ნორმაში მხოლოდ უცხო ან საშიშ, და არა საკუთარ ანტიგენზე რეაგირებს.

თუმცა, ზოგჯერ იმუნური სისტემა საკუთარ ქსოვილს უცხოდ აღიქვამს და მის საწინააღმდეგოდ ისეთ ანტისხეულებს (ე.წ. ავტოანტიგენებს) ან იმუნურ უჯრედებს წარმოქმნის, რომლებიც სხეულის გარკვეულ ქსოვილებზე ან უჯრედებზე მიზანმიმართულ შეტევას ახორციელებენ. ასეთ პასუხს ავტოიმუნური რეაქცია ეწოდება.

ის ანთებასა და ქსოვილთა დაზიანებას განაპირობებს. აღნიშნული ეფექტები ავტოიმუნური დარღვევისთვისაა დამახასიათებელი, თუმცა, ზოგიერთი ადამიანი იმდენად მცირე რაოდენობით ავტოანტისხეულებს წარმოქმნის, რომ ავტოიმუნური დაავადება არ ვითარდება.

შედარებით მეტად გავრცელებული ავტოიმუნური დაავადებებია: რევმატოიდული ართრიტი, სისტემური წითელი მგლურა (ლუპუსი) და ვასკულიტები. ავტოიმუნიტეტის განვითარების შედეგად ვითარდება ასევე გლომერულონეფრიტი, ადისონის დაავადება, შემაერთებელი ქსოვილის შერეული დაავადებები, პოლიმიოზიტები, შოგრენის სინდრომი, პროგრესული სისტემური სკლეროზი და უნაყოფობის ზოგიერთი შემთხვევა.

ავტოიმუნური რეაქციების გამოწვევა შეუძლია:

• სისხლის მიმოქცევაში მოხვედრილ ისეთ ნივთიერებას, რომელიც ჩვეულებრივ ორგანიზმის მხოლოდ სპეციფიკურ მიდამოშია ჩაკეტილი (და ამდენად, ხელმისაწვდომი არ არის იმუნური სისტემისთვის). მაგალითად, თვალის ტრავმის შედეგად, თვალის შიგნით არსებული სითხე, შესაძლოა, სისხლის მიმოქცევაში მოხვდეს. სითხე ასტიმულირებს იმუნურ სისტემას, რომელიც უცხოდ შეიცნობს თვალს და მასზე შეტევას ახორციელებს.

• ორგანიზმის შემადგენელი ნივთიერება იცვლება, მაგ.: ვირუსის, წამლის, მზის სხივების ან რადიაციის ზემოქმედებით. შეცვლილი ნივთიერება იმუნური სისტემისთვის უცხოა. მაგ., ვირუსს შეუძლია უჯრედის დაინფიცირება და მისი შეცვლა. ვირუსით ინფიცირებული უჯრედი ასტიმულირებს იმუნურ სისტემას, რომელიც მას უტევს.

• ორგანიზმში შეიძლება მოხვდეს უცხო ნივთიერება, რომელიც ძალიან ჰგავს საკუთარს. იმუნური სისტემა შეუტევს უცხოს, და შეცდომით საკუთარსაც აზიანებს. მაგალითად, ბაქტერიას, რომელიც ანგინას იწვევს, აქვს ისეთი ანტიგენები, რომელიც ადამიანის გულის უჯრედების მსგავსია. იშვიათად, ანგინის შემდეგ იმუნურმა სისტემამ შეიძლება გულსაც შეუტიოს (ეს რეაქცია რევმატიზმის ნაწილია).

• შესაძლებელია დაირღვეს იმ უჯრედების ფუნქცია, რომლებიც ანტისხეულებს წარმოქმნის, მაგ B ლიმფოციტებისა (სისხლის თეთრი უჯრედების ტიპი), და მათ წარმოქმნან არანორმალური ანტისხეულები, რომლებიც ორგანიზმის ზოგიერთ უჯრედს შეუტევს.

• ზოგიერთი ავტოიმუნური დაავადება, შესაძლოა, მემკვიდრული იყოს. მემკვიდრეობით უფრო მეტად გადაეცემა მგრძნობელობა დაავადების მიმართ და არა თავად დაავადება. მგრძნობიარე პირებში დაავადების განვითარება შეიძლება გამოიწვიოს ვირუსულმა ინფექციამ ან უჯრედების დაზიანებამ. ავტოიმუნური დაავადების განვითარებაში შესაძლოა ჰორმონული ფაქტორებიც იყოს ჩართული, რადგან ეს დაავადება ქალებში უფრო ხშირია.