ნაყოფისა და პლაცენტის მდებარეობა, მრავალნაყოფიანი ორსულობა
- ქალბატონო მაია, რამდენად ხშირია ორსულობა ნაყოფის არასწორი მდებარეობით და უმთავრესად რა უწყობს ამას ხელს?
- არც ირიბი, არც გარდიგარდმო მდებარეობა არც ისე ხშირია. ისინი ორსულთა 0,5%-ში გვხვდება, თანაც მრავალნამშობიარევ ქალებს შორის 10-ჯერ უფრო ხშირად, ვიდრე პირველმშობიარეებს შორის. ნაყოფის არასწორი მდებარეობის ეტიოლოგია ერთობ მრავალფეროვანია. ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი გახლავთ საშვილოსნოს ტონუსის დაქვეითება - როდესაც მისი კედლები დრეკადობას მოკლებულია, არ შეუძლია, ნაყოფის სიგრძითი მდებარეობა უზრუნველყოს ან, თუ იგი შეიქმნა, შეაჩეროს, ნაყოფი სწორ მდგომარეობაში დააფიქსიროს. ეს საშვილოსნოს განუვითარებლობას ან მის კუნთოვან აპარატში მიმდინარე დეგენერაციულ ცვლილებებს უკავშირდება. გავლენას ახდენს გადატანილი მძიმე მშობიარობა, ლოგინობის ხანის თანდართული ინფექციური დაავადებები, საშვილოსნოს მეტისმეტი გაწელვა მრავალწყლიანობის ან მრავალნაყოფიანობის გამო. არასწორი მდებარეობის მიზეზია მუცლის სუსტი პრესიც - მას არ ძალუძს, სათანადო წინააღმდეგობა გაუწიოს ორსულ საშვილოსნოს. ამას მუცლის კედლის მოდუნება, კუნთების დაცილება იწვევს, რაც უპირატესად მრავალნამშობიარევი ქალებისთვის არის დამახასიათებელი. მნიშვნელოვანი ფაქტორია ნაყოფთან შეუსაბამო საშვილოსნოს ღრუც: ზოგ შემთხვევაში - მეტისმეტად დიდი, რომელშიც ნაყოფი მეტისმეტად თავისუფლად იმყოფება, ზოგ შემთხვევაში - მცირე, შევიწროებული, რომელიც ნაყოფისთვის ვიწროა. პირველ შემთხვევაში ნაყოფს თავისუფლად მოძრაობის საშუალება აქვს და სიგრძივ მდებარეობას ვერ ინარჩუნებს, მეორეში კი ადგილის სიმცირის გამო იძულებით - ირიბ ან გარდიგარდმო პოზას იღებს და ამ მდგომარეობაში ფიქსირდება. ასეთი რამ ყველაზე ხშირად ხდება საშვილოსნოს განვითარების მანკის, ორრქიანი ან უნაგირა საშვილოსნოს დროს.
- რა გავლენას ახდენს ნაყოფის არასწორი მდებარეობა მშობიარობის პროცესზე?
- არის შემთხვევები, როდესაც მშობიარობის დაწყებისას ნაყოფი თავისთავად იღებს სიგრძივ მდებარეობას, თავად ბრუნდება. ეს იმიტომ, რომ მშობიარობისას კუმშვადი საშვილოსნო გრძივ ფორმას იღებს და მისი გვერდითი კედლები საპირისპირო მიმართულებით აწვება ნაყოფის ორივე პოლუსს - დუნდულებსა და თავს. თუ მშობიარობის დაწყებისას ნაყოფი არ მობრუნდა და არასწორი მდებარეობა შეინარჩუნა, მდგომარეობა რთულდება და შესაძლოა, საკეისრო კვეთა გახდეს საჭირო.
- შესაძლებელი თუა ნაყოფის არასწორი მდებარეობის პროფილაქტიკა და თუ შესაძლებელია, როგორ?
- არასწორი მდებარეობა, როგორც მოგახსენეთ, უპირატესად მრავალნამშობიარევ ქალებში გვხვდება, ამიტომ მისი თავიდან აცილების უმთავრესი გზა წინამორბედ მშობიარობათა და ლოგინობის ხანის სწორად წარმართვაა. ინფექციით გართულებული, ხანგრძლივი და მძიმე მშობიარობა იწვევს საშვილოსნოს მუსკულატურის მნიშვნელოვანი ნაწილის გადაგვარებას და მუცლის მოდუნებას. ამ შემთხვევაში აუცილებელია მუცლის კედლების გამაგრება, რისთვისაც საჭიროა ნორმირებული ფიზიკური ვარჯიში, ორსულობის მეორე ნახევარში და მშობიარობის შემდეგ - კარგად მორგებული სპეციალური ბანდაჟის ტარება. თუ ორსულობისას ნაყოფის არასწორი მდებარეობა იქნა დადგენილი, ქალი კონსულტაციაში განსაკუთრებული მეთვალყურეობის ქვეშ ჰყავთ. თუ ნაყოფმა მდებარეობა არ იცვალა, მოსალოდნელი გართულებების თავიდან ასაცილებლად სასურველია, ორსული მშობიარობამდე რამდენიმე დღით ადრე მოთავსდეს სამშობიარო კლინიკაში.
- ორსულობისა და მშობიარობის ერთ-ერთი მძიმე გართულებაა პლაცენტის არასწორი მდებარეობა და მისი ნაადრევი მოცილებაც...
- განასხვავებენ საშვილოსნოს ქვედა ნაწილში მდებარე პლაცენტის ნაადრევ მოცილებას (ამ გართულებას სამეანო პრაქტიკაში პლაცენტის წინამდებარეობას უწოდებენ) და ნორმალურად მდებარე პლაცენტის ნაადრევ აშრევება-მოცილებას. პლაცენტის წინამდებარეობისას მისი ესა თუ ის ნაწილი საშვილოსნოს ყელის შიგნითა არეში იმყოფება და მშობიარობისას ასწრებს ნაყოფს. ასეთი რამ ხშირად ემართებათ განმეორებით მშობიარეებს (3:1), განსაკუთრებით - ასაკოვან ორსულებს და მათ, ვისაც ანამნეზში რამდენიმე ხელოვნური აბორტი აღენიშნება. საბედნიეროდ, არც ისე ხშირი პათოლოგიაა და საშუალოდ მშობიარეთა 0,2-0,3%-ში გვხვდება.
- რისი ბრალია პლაცენტის არასწორი მდებარეობა?
- რა აიძულებს განაყოფიერებულ კვერცხუჯრედს, საშვილოსნოს ღრუს ქვედა ნაწილს მიემაგროს, დაუდგენელია. მეცნიერთა ნაწილი მიიჩნევს, რომ მიზეზი თვით კვერცხუჯრედის ცვლილებაა, ნაწილი კი მიზეზად საშვილოსნოში მიმდინარე ცვლილებებს მიიჩნევს. ამ თეორიის თანახმად, საშვილოსნოს ლორწოვანი გარსის - ენდომეტრიუმის ატროფიული და დისტროფიული გადაგვარება მას განაყოფიერებული კვერცხუჯრედის მიმაგრებისთვის უვარგისად აქცევს. ამის გამო იმპლანტაცია საშვილოსნოს ქვედა სეგმენტში ხდება, რაც იწვევს კიდეც პლაცენტის წინამდებარეობას. პლაცენტის წინამდებარეობის პროფილაქტიკა უმთავრესად ხელოვნურ აბორტებთან ბრძოლას, ქალის სასქესო ორგანოების ანთებითი დაავადებების დროულ და კვალიფიციურ მკურნალობას ითვალისწინებს. ორსულობისას სასქესო ორგანოებიდან უმნიშვნელო სისხლდენაც კი არ უნდა დარჩეს რეაგირების გარეშე. აუცილებელია მისი მიზეზის დროული დადგენა და მკურნალობა, ვინაიდან პლაცენტის წინამდებარეობისას განვითარებული სისხლდენის დროს, მეტადრე - დაგვიანებული მკურნალობის შემთხვევაში, პროგნოზი მეტად არასასურველია როგორც დედისთვის, ისე ნაყოფისთვის.
- რამდენად საშიშია ნორმალურად მდებარე პლაცენტის ნაადრევი მოცილება, აშრევება?
- ნორმალურად მდებარე პლაცენტის ნაადრევი მოცილება მრავალნამშობიარევ ქალებში ორჯერ უფრო ხშირია. ასეთ დროს ათიდან 5 შემთხვევაში ორსულობა ნაადრევი მშობიარობით სრულდება. ეს განპირობებულია ფაქტორებით, რომლებიც საამისოდ ხელსაყრელ ფონს ქმნიან. არსებობს უშუალო მიზეზებიც. ხელშემწყობი ფაქტორებია დედის სისხლძარღვთა სისტემის ცვლილებები, რაც შეიძლება მოხდეს ორსულთა ტოქსიკოზის მძიმე ფორმის, ნეფროპათიის, ეკლამფსიის, ქრონიკული ნეფრიტის, ზოგიერთი ინფექციური დაავადების, გულის მანკისა და თირეოტოქსიკოზის დროს. ფაქტორთა ამავე ჯგუფს მიაკუთვნებენ საშვილოსნოსა და პლაცენტის ანთებით, დეგენერაციულ პროცესებსაც, რომელთა გამოც საშვილოსნოსა და პლაცენტას შორის კავშირი საჭიროებისამებრ მყარი არ არის. პლაცენტის ნაადრევი აშრევების უშუალო მიზეზი კი ორსულის უშუალო და არაპირდაპირი ტრავმაა, მასზე ნერვულ-ფსიქიკური ზემოქმედებაა. უშუალო ტრავმებია მუცელზე დარტყმა, დაცემა, სიმაღლიდან გადმოვარდნა, ხოლო არაპირდაპირი - მოკლე ჭიპლარი, სანაყოფე გარსების სიმკვრივე, წყლების უეცარი დაღვრა, მრავალნაყოფიანობისას - პირველი ნაყოფის სწრაფად დაბადება და სხვა. ნერვულ-ფსიქიკურ ფაქტორებს მიეკუთვნება შიში, აღგზნება სქესობრივი აქტის დროს, სტრესი და სხვა. პლაცენტის უმნიშვნელო უბნის მოცილება შესაძლოა შეუმჩნეველიც კი დარჩეს და მხოლოდ მშობიარობის შემდეგ, პლაცენტის დათვალიერებისას აღმოაჩინონ. რაც შეეხება პლაცენტის დიდი ნაწილის (მესამედის ან მეტი) მოცილებას, ეს რთული შემთხვევაა, განსაკუთრებით მაშინ, თუ მშობიარობის დაწყებამდე ან საშვილოსნოს ყელის გახსნისას მოხდა. უკანასკნელ შემთხვევაში პროგნოზი არაკეთილსაიმედოა. შედარებით უკეთესია გამოძევების პერიოდში აცლისას. საზოგადოდ, შედეგი იმაზეა დამოკიდებული, მშობიარობამდე რამდენად ადრე მოხდება პლაცენტის აშრევება და როგორია დედისა და ნაყოფის თავდაცვითი უნარი, რამდენად ამტანნი აღმოჩნდებიან ისინი ჟანგბადოვანი შიმშილის მიმართ.
- რა თავისებურებები ახასიათებს მრავალნაყოფიან ორსულობას?
- მრავალნაყოფიანია ორსულობა, როდესაც დედის საშვილოსნოში ერთდროულად ორი და მეტი ნაყოფი ვითარდება. ასეთ ნაყოფს ტყუპი ჰქვია. მრავალნაყოფიანი ორსულობა 0,4-1,6%-ში გვხვდება. უკანასკნელ ხანს ტყუპების დაბადება საგრძნობლად გახშირდა, რაც რეპროდუქციის დამხმარე ტექნოლოგიების აქტიურ გამოყენებას, მათ შორის ექსტრაკორპორულ (სინჯარაში) განაყოფიერებას უკავშირდება. ტყუპი ორი ტიპისაა: მონოზიგოტური (ერთკვერცხუჯრედიანი, ჰომოლოგიური, იდენტური) და დიზიგოტური (სხვადასხვაკვერცხუჯრედიანი, ჰეტეროლოგიური, არაიდენტური). მრავალნაყოფიანი ორსულობა ქალის ორგანიზმს განსაკუთრებულ და გაზრდილ მოთხოვნებს უყენებს. ორგანოთა ყველა სისტემა ფუნქციონირების განსაკუთრებულ რეჟიმზე გადადის, გადიდებული საშვილოსნო ართულებს სუნთქვას და გულის მუშაობას, თავს იჩენს ქოშინი, ადვილად დაღლა, ტაქიკარდია, ქვედა კიდურების ვენების გაგანიერება. ორსულობის მესამე ტრიმესტრში საშვილოსნო აწვება შინაგან ორგანოებს, რაც ნაწლავთა ფუნქციის დარღვევას, გულძმარვას და გახშირებულ შარდვას იწვევს. თითქმის 4-5-ჯერ ხშირია გესტოზი, რომელიც გაცილებით ადრე იწყება, გახანგრძლივებულია და კლინიკურად გაცილებით რთულად მიმდინარეობს. არცთუ იშვიათად მას ორსულთა მწვავე პიელონეფრიტიც დაერთვის. რკინის გაძლიერებული მოთხოვნისა და უტილიზაციის შედეგად ხშირია რკინადეფიციტური ანემია. რამდენიმე პლაცენტის არსებობა ზრდის მისი არასწორი მდებარეობის ალბათობას. მრავალნაყოფიან ორსულებში ორჯერ უფრო ხშირია ნაყოფის არასწორი მდებარეობა და მრავალწყლიანობა. მრავალნაყოფიანობის ერთ-ერთი ყველაზე ხშირი გართულება ნაადრევი მშობიარობაა, რასაც საშვილოსნოს განსაკუთრებული გაწელვა და საშვილოსნო-პლაცენტური სისტემის არასაკმარისი კავშირი განაპირობებს. ყოველივე ამის გათვალისწინებით, ადვილი მისახვედრია, რომ მრავალნაყოფიან ორსულს სპეციალისტთა განსაკუთრებული ყურადღება და მოვლა სჭირდება.