გამონადენი ქალებში
როდის არის ის ფიზიოლოგიური და როდის - პათოლოგიური? ამაზე სასაუბროდ გინეკოლოგ სოფიო ჯაშს მივმართეთ.
- ქალბატონო სოფიო, როდის უნდა ჩავთვალოთ სასქესო ორგანოებიდან გამონადენი ნორმალურად?
- ჩვენი ორგანიზმის ყველა ლორწოვანი გარსი შეიცავს დიდი რაოდენობით ჯირკვლებს, რომლებიც გამოიმუშავებს ამა თუ იმ სეკრეტს, ძირითადად ლორწოს. ამ მხრივ გამონაკლისს არც ქალის საშოს ლორწოვანი წარმოადგენს. საშო მუდმივად შეიცავს ლორწოს, რომელიც საშვილოსნოს ყელის ჯირკვლებიდან, საშოს ეპითელიუმიდან და ნორმალური საშოს ფლორიდან გამოიყოფა. 12-50 წლის ქალიშვილებისა და ქალების ნორმალური მიკროფლორა უპირატესად რძემჟავა ბაქტერიებისგან შედგება.
სასქესო ორგანოებიდან მცირე რაოდენობის გამონადენი ყველა ასაკის ქალისთვის ჩვეული მოვლენაა. გამონადენის რაოდენობა დამოკიდებულია საშოში ამა თუ იმ მიკროორგანიზმის სიჭარბეზე. ქალის სასქესო ორგანოებიდან გამონადენი ნორმალურია, თუ მისი რაოდენობა დღე-ღამეში არ აღემატება 2 მლ-ს, არის ლორწოვანი კონსისტენციისა, უფერული ან რძისფერი, ავლენს მჟავა რეაქციას და არ აქვს უსიამოვნო სუნი. ნორმალური გამონადენი ქალს განსაკუთრებულ დისკომფორტს არ უქმნის. არსებობს ფაქტორები, რომლებიც გამონადენის რაოდენობას ზრდის, კერძოდ:
- სტრესი;
- ორსულობა;
- სქესობრივი აგზნება;
- ორალური და საშოსშიდა კონტრაცეპტივების გამოყენება;
- ოვულაცია (საკვერცხიდან კვერცხუჯრედის გამოთავისუფლება).
დაახლოებით 1 თვემდე ასაკის ახალშობილებში გამონადენის არსებობას განაპირობებს დედის ესტროგენები. ამის შემდეგ, 1 თვიდან 9-10 წლამდე, დგება ფიზიოლოგიური მოსვენების პერიოდი. ეს ის დროა, როდესაც გოგონას ორგანიზმში მენსტრუალური ფუნქცია ჯერ არ არის ჩამოყალიბებული, საკვერცხეებში კვერცხუჯრედები არ იზრდება და არ მწიფდება, ქალური ჰორმონები მცირე რაოდენობით გამომუშავდება და ორგანიზმზე მათი ზემოქმედება მინიმალურია. სქესობრივი მომწიფების შემდეგ, პირველი მენსტრუაციის (მენარქეს) წინ, გოგონას ორგანიზმში იმატებს ესტროგენების დონე და საშოდან ჩნდება გამონადენი, რომელიც კონსისტენციითა და ფერით ბრინჯის ნახარშს მოგვაგონებს. სქესობრივი მომწიფების დაწყების შემდეგ გამონადენი იღებს ციკლურ ხასიათს და მენსტრუაცია რეგულარული ხდება. მოწიფული ქალის საშოდან გამონადენის ოდენობა დამოკიდებულია ჰორმონულ ფონსა და მენსტრუაციული ციკლის ფაზაზე. ციკლის შუაში გამოიყოფა ჭარბი და წევადი ლორწოვანი გამონადენი, რომელიც კვერცხის ცილას მოგვაგონებს. ამის მიზეზია ესტროგენების მაქსიმალური პროდუქცია, რაც ოვულაციაზე მიუთითებს. მეორე ფაზაში გამონადენი იღებს მოთეთრო ელფერს, კრემისებრ კონსისტენციას, მომჟავო სუნს. მენსტრუალური ციკლის შემდეგ გამონადენის რაოდენობა მინიმალურია.
- როგორ მოვიქცეთ, თუ გამონადენი საეჭვოდ გვეჩვენება?
- ქალის ჯანმრთელობა მისი შვილების ჯანმრთელობის საფუძველია. ჯანმრთელ ქალს არ უნდა აწუხებდეს ქავილი, წვა, არ უნდა ჰქონდეს ისეთი გამონადენი, რომელიც მენსტრუალური ციკლის ფაზისთვის დამახასიათებელი არ არის. თუ შეამჩნიეთ უჩვეულო გამონადენი საშოდან, მის შეწყვეტამდე აუცილებლად მიმართეთ ექიმს. საქმე ის არის, რომ დაავადება თავისით არ იკურნება, თუნდაც გამონადენი ალაგდეს. საეჭვო ნიშნებია ძლიერი ქავილი საშოს მიდამოში, გამონადენი არის ხაჭოსებრი, მოყვითალო ან მწვანე, თევზის ან საფუვრის მკვეთრი სუნი, წყლულები, ბუშტუკები და სხვა სახის გამონაყარი საშოს ირგვლივ ან შორისის მიდამოში, ტკივილი სქესობრივი აქტის ან შარდვის დროს.
- უმთავრესად რომელ ინფექციებს ახასიათებს გამონადენი?
- პათოლოგიური გამონადენი ახასიათებს კანდიდოზს, გარდნერელოზს (ბაქტერიული ვაგინოზი), ტრიქომონიაზს, გონორეას, ქლამიდიოზს და სხვა. ინფიცირება შესაძლებელია არა მარტო ნებისმიერი (ვაგინალური, ანალური, ორალური) გზით განხორციელებული სქესობრივი აქტის დროს, არამედ აქტის გარეშეც, სასქესო ორგანოებთან შეხებითაც კი, განურჩევლად პარტნიორისა (როგორც შემთხვევით პარტნიორთან, ასევე ცოლქმრული ურთიერთობის დროს). ასე რომ, ყველას, ვინც სქესობრივ ცხოვრებას ეწევა, ემუქრება სქესობრივად გადამდები ინფექციებით დასნებოვნების რისკი. კოლპიტისთვის (საშოს ანთება) დამახასიათებელია საშოს მიკროფლორის ცვლილებები. რძემჟავა ბაქტერიები იღუპება, მათ ადგილს იკავებს სოკო, ტრიქომონა, გარდნერელა, ნაწლავის ჩხირი და სხვა. ამა თუ იმ მიკრობის უპირატესი სიჭარბისას ვითარდება საშოს ანთების სხვადასხვა ვარიანტი. გარდა ამისა, კოლპიტისთვის დამახასიათებელია საშოდან გამონადენის გაძლიერება, რომელმაც შესაძლოა მიიღოს მოთეთრო, მორუხო, მომწვანო ფერი და უსიამოვნო სუნი.
ამ დაავადებას ასევე თან სდევს გარეთა სასქესო ორგანოების ქავილი და საშოს წვა. საშოს ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ინფექციაა სოკოვანი დაავადება. საშოს ტიპური სოკოვანი დაზიანებისას გამონადენი თეთრი, სქელი და ხაჭოსებრია. ხშირად თან სდევს ძლიერი ქავილი. ზოგჯერ ეს დაავადება ვითარდება ანტიბიოტიკების ხანგრძლივი, უკონტროლო მიღებისას, ასევე - შაქრიანი დიაბეტის, სისტემური დისბაქტერიოზისა და ნებისმიერი იმ მდგომარეობის დროს, რომელიც იმუნიტეტის დაქვეითებას იწვევს. გამონადენის გავრცელებული მიზეზია აგრეთვე ბაქტერიული ინფექციები - გარდნერელა, ქლამიდიოზი და გონორეა. ამ დროს ჩნდება მოყვითალო გამონადენი, რომელსაც ხშირად თევზის სუნი აქვს, შეიგრძნობა ქავილი, წვა. წყლისებრი, ქაფიანი, მომწვანო ფერის გამონადენი შესაძლოა იყოს ტრიქომონული ვაგინიტის (კოლპიტი) ნიშანი.
- როგორ მოვიქცეთ ასეთ დროს?
- თუ შეამჩნევთ რომელიმე ზემოხსენებულ სიმპტომს:
- დაუყოვნებლივ მიმართეთ ექიმს, რათა დაისვას დიაგნოზი და დროულად დაიწყოს მკურნალობა. ასეთი დაავადებების უმრავლესობა დროულ და სწორ მკურნალობას ადვილად ემორჩილება. კვალიფიციური ექიმი-გინეკოლოგი ჩაგიტარებთ გამოკვლევებს ინფექციის დასადგენად და შესატყვისი მკურნალობის დასანიშნად. აუცილებელია საშოს ნაცხის ბაქტერიოსკოპიული და ბაქტერიოლოგიური გამოკვლევა, რაც საშუალებას მოგვცემს, განვსაზღვროთ დაავადების გამომწვევი და პაციენტს შესაბამისად ვუმკურნალოთ.
- მნიშვნელოვანია არა მარტო სწორი მკურნალობა, არამედ მისი ბოლომდე მიყვანაც. არ იქონიოთ სქესობრივი კონტაქტი, ვიდრე მკურნალობას არ დაასრულებთ და დაავადების ყველა ნიშანი არ გაქრება. წინააღმდეგ შემთხვევაში დაინფიცირდება თქვენი სქესობრივი პარტნიორი, მისგან კი შესაძლოა რამდენიმე ხნის შემდეგ ხელახლა დაინფიცირდეთ. თუ ვერ შეძლებთ სქესობრივი კონტაქტისთვის თავის არიდებას, გამოიყენეთ პრეზერვატივი.
- დაეხმარეთ თქვენს სქესობრივ პარტნიორს მკურნალობაში, დაარწმუნეთ იგი ექიმთან მისვლისა და მკურნალობის აუცილებლობაში. თუ თქვენ იმკურნალეთ, პარტნიორმა კი არა, შესაძლოა, მისგან ხელმეორედ დაინფიცირდეთ.
- განმეორებით მიმართეთ ექიმს, რათა დარწმუნდეთ, რომ განიკურნეთ.
- განსაკუთრებით საშიშია თვითმკურნალობა.
მკურნალობის დაგვიანებისა და არასწორად ჩატარების შემთხვევაში შესაძლოა ჯანმრთელობას სერიოზული ზიანი მიადგეს. არანამკურნალევი ანთებითი დაავადებები ხელს უწყობს ისეთ გართულებათა ჩამოყალიბებას, როგორიც არის მენჯის ღრუს ორგანოების ქრონიკული ანთება, საშვილოსნოს ყელის კიბო, სასქესო ორგანოების სხვა სიმსივნეები, უნაყოფობა, საშვილოსნოს გარე ორსულობა.
- როგორ ავიცილოთ თავიდან ეს დაავადებები?
- სქესობრივი გზით გადამდები ინფექციებისგან თავის დაზღვევის ერთადერთი საიმედო გზა უსაფრთხო სექსია. ერიდეთ შემთხვევით სქესობრივ კავშირებს, ასევე - ალკოჰოლს, ნარკოტიკებს. მათი მიღება ადუნებს თვითკონტროლს და აადვილებს სგგდ-ის გავრცელებას.
- ჩვენ საშოს პათოლოგიებზე ვისაუბრეთ. გამონადენი საშვილოსნოს ანთებით დაავადებებსაც ახასიათებს?
- გამონადენი ხშირად გვხვდება მწვავე ენდომეტრიტის დროს. ენდომეტრიტი საშვილოსნოს ლორწოვანი გარსის ანთებაა. მის ჩამოყალიბებას ხელს უწყობს გართულებული აბორტი, გართულებული მშობიარობა, საშვილოსნოს სადიაგნოსტიკო გამოფხეკა, ჰისტეროსალპინგოგრაფია (საშვილოსნოს ღრუსა და მილების რენტგენოლოგიური გამოკვლევა) და საშვილოსნოსშიდა ჩარევები. ენდომეტრიტის ერთგვარ წინაპირობას წარმოადგენს საშვილოსნოსშიდა კონტრაცეპტივების გამოყენება. ამ დაავადების დროს ზიანდება საშვილოსნოს ლორწოვანი გარსის ფუნქციური და ბაზალური შრეები. ანთებითი პროცესი ზოგჯერ მთელ ლორწოვანზე ვრცელდება, ზოგჯერ კი კეროვანი ხასიათი აქვს. დაავადების ერთ-ერთი სიმპტომია უსიამოვნო სუნის მქონე ლორწოვან-ჩირქოვანი გამონადენი. გარდა ამისა, ავადმყოფი უჩივის ტემპერატურის მომატებას, ტკივილს მუცლის ქვედა ნახევარში, საზარდულის არეში.
- მოდი, შევეხოთ ისეთ ფიზიოლოგიურ მდგომარეობას, როგორიც არის მენსტრუაცია. რამდენად მნიშვნელოვანია იგი ქალისთვის და რა განაპირობებს მენსტრუალური გამონადენის არსებობას?
- მენსტრუაცია ქალის სქესობრივი მომწიფების მაუწყებელია. მისი დაწყება იმას მოასწავებს, რომ გოგონას შეუძლია დაორსულება. მენსტრუაცია რეგულარული პროცესია, რომელიც ქალს ორსულობისათვის ამზადებს და გამოიხატება თვეში ერთხელ საშოდან სისხლიანი გამონადენით. ციკლი მოიცავს რამდენიმე ფაზას. საკვერცხეში თვეში ერთხელ ახალი კვერცხუჯრედი მწიფდება. საკვერცხიდან მისი გამოსვლა, ოვულაცია, ციკლის შუა პერიოდში ხდება. გამოთავისუფლებული კვერცხუჯრედი ფალოპის მილის გავლით საშვილოსნოსკენ მიემართება. ვიდრე კვერცხუჯრედი საკვერცხეში იზრდება, საშვილოსნოს შიგნითა გარსზე, ენდომეტრიუმზე, ყალიბდება ახალი ზედაპირული შრე, რათა დაორსულების შემთხვევაში ჩანასახის კვება შეძლოს. თუ კვერცხუჯრედი არ განაყოფიერდა, დაიშლება და მენსტრუალური ციკლის დასასრულს საშვილოსნოს შიგნითა გარსის ზედაპირულ შრესთან ერთად ორგანიზმიდან გამოიდევნება. ამის შემდეგ დაიწყება ახალი მენსტრუალური ციკლი.
- რა ასაკში ჩნდება პირველი მენსტრუაციული გამონადენი?
- მენსტრუაციის დაწყების ასაკი ინდივიდუალურია. მეტწილად ის 12-14 წლის ასაკში იწყება. პათოლოგიად მიიჩნევა მენსტრუაციის დაწყება 8 წლამდე და 15 წლის შემდეგ. ამ შემთხვევაში დედამ გოგონა აუცილებლად უნდა მიუყვანოს რეპროდუქტოლოგს. უნდა ითქვას ისიც, რომ მენსტრუაციის დაწყების დრო გარკვეულწილად დამოკიდებულია სხეულის მასაზე, - გამხდარ გოგონებს ის შედარებით გვიან ეწყებათ, მსუქნებს კი ადრე, - და გეოგრაფიულ სარტყელზე: სამხრეთის ქვეყნებში სქესობრივი მომწიფება გაცილებით ადრე იწყება, ჩრდილოეთში კი შედარებით გვიან. ციკლის ჩამოყალიბების პერიოდში მენსტრუაცია არარეგულარულია. ციკლის ჩამოყალიბება 1-2 წელიწადს გრძელდება. თუ შემდგომაც გაგრძელდა გადახრები, გოგონა აუცილებლად უნდა მივუყვანოთ გინეკოლოგს.
- როგორია მენსტრუალური ციკლის ხანგრძლივობა? რამდენ ხანს შეიძლება გაგრძელდეს გამონადენი?
- მენსტრუალური ციკლის ხანგრძლივობა ანუ დრო მენსტრუაციის დაწყებიდან მეორე მენსტრუაციის დაწყებამდე ინდივიდუალურია და 25-დან 35 დღემდე მერყეობს. ქალს უნდა ჰქონდეს მეტ-ნაკლებად ერთნაირი (სამდღიანი გადახრებით) მენსტრუალური ცილი. არის შემთხვევები, როდესაც შეკავება 10-14 დღესაც კი გრძელდება (მაგალითად სტრესის დროს). თუ ეს ერთჯერადია, ექიმის ჩარევა საჭირო არ არის, მაგრამ თუ ხშირად გამეორდა ან პაუზა მეტისმეტად დიდხანს გაგრძელდა, აუცილებელია გინეკოლოგთან მისვლა. ასევე ინდივიდუალურია სისხლდენის ხანგრძლივობაც - იგი 2-დან 7 დღემდე მერყეობს. მენსტრუაციის დროს იკარგება 100-150 მლ სისხლი.
- როდის წყდება მენსტრუაციული ციკლი?
- რეგულარული მენსტრუაცია გრძელდება მენოპაუზის პერიოდის დადგომამდე ანუ მანამდე, ვიდრე საკვერცხეებში თანდათან შეწყდება კვერცხუჯრედის წარმოქმნის პროცესი და ქალი დაკარგავს დაორსულების უნარს. ეს, ჩვეულებრივ, 45-55 წლის ასაკში ხდება. მენოპაუზის დაწყებიდან მენსტრუაციის საბოლოო შეწყვეტამდე შესაძლოა 4-5 წელი გავიდეს. ამ პერიოდში ციკლი უმეტესად კვლავ არარეგულარული ხდება, მენსტრუალური გამონადენი იმატებს ან იკლებს.
- როგორია გამონადენი ორსულობისა და ლოგინობის პერიოდში?
- ორსულობის დროს იმატებს რძისფერი გამონადენის რაოდენობა, რაც ჩვეულებრივი მოვლენაა და ჰორმონული ფონით არის გამოწვეული. თუ გამონადენი მოყვითალო-მორუხო ფერისაა, სქელია, აქვს არასასიამოვნო სუნი, თან სდევს ქავილი, წვა და კანის შეწითლება, ეს ინფექციის არსებობაზე მიუთითებს. ორსულობის დროს სისხლიანი გამონადენი შესაძლოა მუცლის მოწყვეტის ან პლაცენტის ნაადრევი აცლის ნიშანი იყოს. სისხლიანი გამონადენი ასევე მოსალოდნელია საშვილოსნოსგარე ორსულობისა და ტროფობლასტური დაავადებების დროს. ლოგინობის ხანა იწყება პლაცენტის გამოძევების შემდეგ და გრძელდება 40 დღე. ამ ხნის განმავლობაში ქალის რეპროდუქციული სისტემა უბრუნდება ორსულობამდელ მდგომარეობას. მელოგინეს სასქესო ორგანოებიდან 5-6 კვირის განმავლობაში აქვს გამონადენი - ლოქია. პირველ დღეებში ლოქიას აქვს სისხლის მინარევი. 3-4 დღის შემდეგ იგი სეროზული ხდება, ხოლო 10 დღის შემდეგ თეთრ ან მოყვითალო-მოთეთრო შეფერილობას იღებს.
- რას გვეტყვით სისხლიან გამონადენზე, რომელიც მენსტრუაციას არ უკავშირდება?
- ქალის სასქესო ორანოებიდან სისხლიანი გამონადენი შესაძლოა გაჩნდეს ორგანული და ჰორმონული დარღვევების (ეროზია, მიომა, კიბოსწინარე და სიმსივნური დაავადებები, ოვულატორული და ანოვულატორული დარღვევები, ენდომეტრიოზი), სტრესის დროს. ხანმოკლე სისხლიანი გამონადენი მოსალოდნელია სქესობრივი აქტის დროს და გინეკოლოგიური გამოკვლევის შემდეგ, აგრეთვე - მენსტრუაციამდე და მის შემდეგ.
- ვიცით, რომ ანთებითი დაავადებების პროფილაქტიკისთვის დიდი მნიშვნელობა აქვს სასქესო ორგანოების ჰიგიენას.
- ინტიმური ჰიგიენა დელიკატური თემაა და, ჩვეულებრივ, ცდილობენ, მას არ შეეხონ, მაგრამ გაჩუმება და თვალის დახუჭვა შესაძლოა უსიამოვნებად შემოგვიბრუნდეს. ინტიმური ჰიგიენის დაუცველობა ხშირად იქცევა ქალის სასქესო ორგანოების დაავადებათა მიზეზად. საშოს შესავალი ანალურ ხვრელთან ახლოს არის, ამიტომ აუცილებელია, პირად ჰიგიენას განსაკუთრებული ყურადღება მიექცეს, რათა თავიდან იქნეს აცილებული ინფექციის მოხვედრა ქალის შინაგან სასქესო ორგანოებში. საშვილოსნო ინფექციის მიმართ განსაკუთრებით მგრძნობიარეა მენსტრუაციის დროს, რადგან ამ პერიოდში საშვილოსნოს ყელს დამცავი საცობი არ ფარავს. სასქესო ორგანოების დამცავი შესაძლებლობები დამოკიდებულია ქალის ასაკზე. 17-18 წლამდე, ანუ მოწიფულობამდე, გოგონას საშოს მიკროფლორას ყოველგვარი არასასურველი ფაქტორი ადვილად არღვევს. მისი მდგრადობა მცირდება კლიმაქტერიულ პერიოდშიც. ცხოვრების ამ საფეხურზე ინტიმური ჰიგიენის წესები განსაკუთრებით უნდა იქნეს დაცული.
გაგაცნობთ ქალის ინტიმური ჰიგიენის წესებს, რომელთა დაცვა თავიდან აგაცილებთ სასქესო ორგანოთა ანთებით დაავადებებს.
- საშოს მჟავატუტოვანი ბალანსის რღვევის ყველაზე გავრცელებული მიზეზი დაბანის დროს მასში საპნის ტუტე ქაფის მოხვედრაა. აბაზანის ჩვეულებრივი ჟელე ინტიმური ადგილების მჟავატუტოვან ბალანსს უფრო ტუტოვანს ხდის. თუ ეს ერთხელ მოხდა, საშიში არ არის, მაგრამ მუდმივი გატუტოვნება იწვევს საშოს მიკროფლორის დარღვევას, პათოლოგიური ბაქტერიების გამრავლებას და სასქესო ორგანოების ანთებითი დაავადებების განვითარებას. გახსოვდეთ, ინტიმური ჰიგიენისთვის განკუთვნილი ჟელეები არ კურნავს ანთებით დაავადებებს. თუ გაქვთ გამონადენი, გაწუხებთ ქავილი ან წვა, აუცილებლად მიმართეთ გინეკოლოგს.
- გარეთა სასქესო ორგანოები ჩაიბანეთ დღეში, სულ მცირე, ორჯერ. დაუშვებელია საშოს გამობანა შხაპით.
მენსტრუაციის პერიოდში გარეთა სასქესო ორგანოების ჩაბანა აუცილებელია ტუალეტში ყოველი შესვლისას. თუ საამისო შესაძლებლობა არ გაქვთ, ხელთ გქონდეთ ანტისეპტიკური ლოსიონით გაჟღენთილი სველი ხელსაწმენდები. ისინი არ შეიცავენ სპირტს, რომელიც ლორწოვან გარსებს აღიზიანებს. სამაგიეროდ ზოგიერთი მათგანი შეიცავს დამატენიანებელ მცენარეულ ზეთს, დამამშვიდებელ სამკურნალო ბალახს და რძემჟავას მჟავატუტოვანი წონასწორობის აღმდგენ ექსტრაქტებს. სველი საწმენდები ინტიმური გამოყენებისათვის უნდა იყოს განკუთვნილი. ანალური ხვრელის ირგვლივ მიდამო უნდა დაიბანოთ ჩვეულებრივი საპნით, რადგან ინტიმური ჰიგიენისთვის განკუთვნილი ჟელე ამ ზონის დეზინფექციას ვერ უზრუნველყოფს. სასქესო ორგანოების დაბანისას ხელის მოძრაობა და წყლის ნაკადი მიმართეთ წინიდან უკან. იგივე ითქმის ბუნებრივი მოთხოვნილებისას ტუალეტის ქაღალდის მოძრაობის მიმართულებაზეც. ღრუბელი ამ დელიკატურ პროცესში სრულიად არ არის საჭირო. მან შესაძლოა დააზიანოს სასქესო ორგანოების მგრძნობიარე კანი. პირსახოცი უნდა იყოს სუფთა, რბილი და აუცილებლად ინდივიდუალური.
- ყოველდღიური საფენები უნდა გამოიცვალოთ მინიმუმ 4 საათში ერთხელ. რაც უფრო მეტხანს დაიტოვებთ საფენს, მით უფრო მეტია მავნე ბაქტერიების გამრავლების საშიშროება. თუ ალერგიული ხართ, უპირატესობა მიანიჭეთ საფენებს არომატიზატორების გარეშე. საშოს ტამპონები უნდა გამოიცვალოს 2 საათში ერთხელ. მისი გაჩერება უფრო მეტხანს არ შეიძლება.
- ატარეთ მოხერხებული ქვედა საცვლები. გინეკოლოგები ყველაზე მეტად მოდურ ქვედა საცვლებს - სტრინგებსა და ტანგებს უარყოფენ. რასაკვირველია, ისინი მოხდენილად და სექსუალურად გამოიყურება, მაგრამ სიარულის დროს თხელ ზონარს ანუსიდან სასქესო ორგანოებისკენ ბაქტერიები გადააქვს. გარდა ამისა, თუUსაცვალი ტანზე მეტისმეტად მჭიდროდ ზის, სისხლის მიმოქცევას არღვევს. თეთრეული დამზადებული უნდა იყოს ნატურალური მასალისგან. იგი იწოვს სისველეს, კანს სუნთქვის საშუალებას აძლევს და არ ქმნის ხელსაყრელ გარემოს ბაქტერიების გასამრავლებლად.