ლალი ჩხიკვაძე

– ქალბატონო სალომე, რა როლი ენიჭება ყურადღებას ადამიანის ცხოვრებაში?

– ყურადღება, როგორც უმაღლესი ფსიქიკური უნარი, მაკონტროლებელ როლს ასრულებს ადამიანის ფუნქციონირებაში. მხოლოდ ჩვენი ყურადღების ფოკუსში მოხვედრილი მოვლენები თუ დეტალები ქმნის რეალობის ამსახველ სუბიექტურ სურათს და გვაძლევს მიზნების მიღწევის შესაძლებლობას. ყურადღების პრობლემები ხშირად ყურადღების ვიწრო მოცულობით არის განპირობებული, რა დროსაც ბავშვს უჭირს ყურადღების ხანგრძლივად კონცენტრაცია.

– რა არის ყურადღების დეფიციტი და ჰიპერაქტივობის სინდრომი?

– ყურადღების დეფიციტისა და ჰიპერაქტივობის სინდრომი, იგივე ADHD, არის ნეირობიოლოგიური დარღვევა, რომელიც ხასიათდება სამი ძირითადი ნიშნით:

• ყურადღების კონცენტრაციის დეფიციტი (გონებაგაფანტულობა, უყურადღებობა);
• ჰიპერაქტივობა (სიტუაციის შეუსაბამო ჭარბი მოძრაობები, მოტორული მოუსვენრობა, მუდმივი ლაპარაკი);
• იმპულსურობა (მოქმედების გეგმის შეუმუშავებლად შესრულება, უნებლიე ქცევის შეჩერების სირთულე, პრობლემის გააზრებამდე პირდაპირი მოქმედება).

შესაძლოა, ყურადღების პრობლემები ორი სახით არსებობდეს, დამოუკიდებლად ჰიპერაქტივობისა და იმპულსურობის გარეშე, ასეთი ბავშვები ხასიათდებიან აპათიურობით, არიან მეტად მოდუნებულნი, ინერტულნი და მეოცნებენი, რაც შეეხება მეორე ჯგუფს – ყურადღების დეფიციტს იმპულსურობითა და ჰიპერაქტივობით, ამ დროს ბავშვებს ახასიათებთ ძლიერი აქტიურობა, აგრესიული ქცევა, მოუსვენრობა, ამასთან, ხშირია ქცევითი პრობლემებიც.

– რა ასაკში იჩენს თავს ეს პრობლემები და რამდენად შეიძლება მისი პრევენცია?

– ეს სირთულეები, ჩვეულებრივ, 7 წლამდე იჩენს თავს, მაგრამ ზოგჯერ ნაკლებად შემაწუხებელია 9-10 წლის ასაკამდე. მშობლებსა და პედაგოგებს არ შეუძლიათ ბავშვისთვის ყურადღების დეფიციტისა და ჰიპერაქტივობის სინდრომის არიდება, რადგან ეს თანდაყოლილი მდგომარეობაა. არასწორი აღზრდის სტილი ან სწავლების სტრატეგიები ვერ იქნება ყურადღების დეფიციტისა და ჰიპერაქტივობის სინდრომის გამოვლენის ძირითადი მიზეზი. მაგრამ მშობლებსა და პედაგოგებს შეუძლიათ ამ მდგომარეობისთვის დამახასიათებელი ნიშნების დროული იდენტიფიცირება, მოქმედების სტრატეგიების სწორად შერჩევა, შესაბამისად, მეორეულად გამოვლენილი დასწავლის სირთულეების თავიდან არიდება ან შემსუბუქება.

– როგორია ყურადღების დეფიციტისა და ჰიპერაქტივობის სინდრომის სიმპტომები?

– მიუხედავად იმისა, რომ ADHD-ის მქონე ბავშვებს სიმპტომები ხშირად განსხვავებულად უვლინდებათ, არსებობს გარკვეული ქცევები, რომლებიც მათ ახასიათებთ, როგორიც არის:

• ნივთების ხშირი დაკარგვა;
• დაწყებულის დაუსრულებლობა;
• ყურადღების ადვილად გაფანტვა;
• საქმიანობის ხშირი ცვლა;
• საუბარში ჩარევა და ბევრი ლაპარაკი;
• დაუფიქრებლად მოქმედება;
• გასაქცევად მზადყოფნა;
• სირთულეები ლოდინთან, ერთ ადგილზე ჯდომასთან, სამუშაოს ორგანიზებასთან, მითითებების შესრულებასა და რიგში დგომასთან.

აღნიშნული სირთულეების გამო ბავშვს უჭირს საკუთარი პოტენციალის სრულად გამოვლენა, გაუაზრებელი შეცდომებისთვის თავის არიდება და მიზნისკენ თანმიმდევრულად სვლა წარმატების მისაღწევად, რაც, თავისთავად, დემოტივაციის წინაპირობა და დასწავლის გართულების ერთ-ერთი მიზეზია. ამასთან, დიდი რისკია ანტისოციალური ქცევის, ცუდი სოციალური შეგუების, განწყობის დაქვეითების, შფოთვისა და დეპრესიის გამოვლენის.

– რა შეიძლება გაკეთდეს ამ პრობლემის მოსაგვარებლად?

– ბავშვის ყურადღების შენარჩუნება, როდესაც მას არ სურს თქვენი მოსმენა, ძალიან რთულია. მიუხედავად იმისა, აქვს თუ არა ბავშვს ყურადღების დეფიციტი, მას სჭირდება მოტივაცია ყურადღების კონცენტრაციისა და შენარჩუნებისთვის. ყურადღების კონცენტრაციის უნარის გასაუმჯობესებლად მათ გარშემო მყოფ ადამიანებს სხვადასხვა სახის დახმარების გაწევა შეუძლიათ. პირველ რიგში, აუცილებელია:

• საკითხისადმი ინფორმირებულობა, სტრუქტურირებული გარემოს შექმნა და ბავშვის ინტერესების გათვალისწინება;
• ასევე, წესების შემოტანა, ინსტრუქციების გამარტივება, როგორიცაა ერთ- ან ორნაბიჯიანი დავალებების მიცემა, საშინაო დავალებების რამდენიმე ნაწილად დაყოფა, მათი გეგმის სახით ჩამოწერა, დღის გეგმის შედგენა;
• ახალი ინფორმაციის მიწოდებისას გარე გამღიზიანებლების მინიმუმამდე დაყვანა;
• მითითებების მარტივი წინადადებებით მკაფიოდ, კონკრეტულად მიწოდება;
• ბავშვის წარმატების აღნიშვნა და მისი საქციელის შეფასება.

მშობელს შეუძლია თავისი სწორი მიდგომით და ამ სინდრომის არსის ცოდნით მნიშვნელოვნად შეცვალოს მდგომარეობის სიმძიმე და გამოსავალი. ძალიან მნიშვნელოვანია, როგორც მშობელს, ასევე სკოლის მასწავლებელს ჰქონდეს დეტალური ინფორმაცია ამ პრობლემის შესახებ – იცოდნენ, რომ ბავშვისთვის სტრუქტურირებული გარემოს შექმნით და სოციალური უნარ-ჩვევების სწავლებით მათ შეუძლიათ მნიშვნელოვნად აირიდონ თავიდან დიაგნოზთან დაკავშირებული გართულებები და უკეთესობისკენ შეცვალონ ბავშვების ცხოვრება. ასევე, აუცილებელია ოჯახის ყველა წევრი იყოს ჩართული მართვის პროცესში, ჰქონდეთ აქტიური თანამშრომლობა სკოლის მასწავლებლებთან და საჭიროების შემთხვევაში ჩართონ ბავშვი სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების სერვისში.