როგორ იწვევს ტვინი უმიზეზოდ სტრესს - სამეცნიერო კვლევა
სტრესულ რეაქციებზე პასუხისმგებელი ნეირონები ტვინში სტაბილური რიტმით აქტიურდება დაახლოებით საათში ერთხელ - მაშინაც კი, როდესაც ადამიანი ან ცხოველი არ განიცდის რაიმე სტრესს. ეს აღმოჩენა გააკეთეს ოტაგოს უნივერსიტეტის მკვლევარებმა. კვლევის შედეგები გამოქვეყნდა ჟურნალ PNAS-ში (Proceedings of the National Academy of Sciences).
ექსპერიმენტის დროს მეცნიერებმა გამოიყენეს ფლუორესცენტული მიკროსკოპიის მეთოდი - სინათლის დახმარებით, ისინი რეალურ დროში აკვირდებოდნენ თაგვებისა და ვირთხების ტვინში ნეირონების აქტივობას. ამან მათ საშუალება მისცა დაკვირვებოდნენ, თუ როგორ კორელაციაშია უჯრედების აქტივობის რყევები ძილ-ღვიძილის ციკლთან, ასევე სტრესის ჰორმონების, კერძოდ, კორტიზოლის დონესთან.
განსაკუთრებული ყურადღება დაეთმო კორტიკოტროპინ-რილიზინგ ჰორმონის (CRH) გამომმუშავებელი ნეირონების ჯგუფს, რომელიც მნიშვნელოვან როლს ასრულებს სტრესული რეაქციის გამოწვევაში. აღმოჩნდა, რომ ეს ნეირონები რეგულარულად და ციკლურად აქტიურდება, რაც ტვინის აქტივობის ბუნებრივ აფეთქებებს ქმნის. როგორც ჩანს, ისინი დაკავშირებულია ორგანიზმის სიფხიზლისთვის მომზადებასთან.
როგორც მეცნიერები ვარაუდობენ, სწორედ ეს „ციმციმები“ შეიძლება იყოს დილით კორტიზოლის დონის მომატების გამომწვევი მიზეზი.
„ჩვენ დავინახეთ, რომ ტვინის ეს უჯრედები მოქმედებენ როგორც ჩაშენებული ტაიმერი, გავლენას ახდენენ სტრესის ჰორმონების დონეზე გარე სტიმულების ზემოქმედების გარეშეც კი. ისინი ასევე მოქმედებენ, როგორც ბუნებრივი სიგნალი დილით გაღვიძებისთვის“, - განმარტა კვლევის უფროსმა ავტორმა, ასოცირებულმა პროფესორმა კარლ ირემონგერმა.
გარდა ამისა, როდესაც CRH ნეირონები ხელოვნურად გააქტიურდა, ცხოველების ქცევა მკვეთრად შეიცვალა: მშვიდი მდგომარეობის ნაცვლად, ისინი ზედმეტად აქტიურები გახდნენ. ეს ადასტურებს მათ მთავარ როლს არა მხოლოდ ჰორმონების, არამედ ფსიქოემოციური მდგომარეობის რეგულირებაშიც.
ნაშრომის ავტორები აღნიშნავენ, რომ აღმოჩენამ შესაძლოა ნათელი მოჰფინოს იმ მექანიზმებს, რომლებიც აკავშირებს ცირკადული რიტმის დარღვევას ძილის პრობლემებთან, განწყობის ცვალებადობასთან და გაზრდილ შფოთვასთან. ირემონგერის თქმით, მედიკამენტები, რომლებსაც შეუძლიათ ამ ნეირონების აქტივობის შემცირება, პოტენციურად შეიძლება გამოყენებულ იქნას სტრესზე ზედმეტ რეაქციასთან დაკავშირებული მდგომარეობების სამკურნალოდ. სოციოლოგმა მარტა ბეკმა შეიმუშავა მეთოდი, რომელიც შფოთვით შეტევასთან გამკლავებაში 3 წუთში დაგეხმარებათ.
KIST მხოლოდ სამი ნაბიჯისგან შედგება და ერთი შეხედვით შეიძლება უაზროდ ან „ბავშვურად“ მოგეჩვენოთ, მაგრამ მეთოდი ნამდვილად მუშაობს.
ჰარვარდის უნივერსიტეტის სოციოლოგი და ქოუჩი მარტა ბეკი სპეციალიზირებულია გაზრდილი შფოთვის ფენომენის შესწავლაში, რადგან, მისივე აღიარებით, მთელი ცხოვრება ამ უსიამოვნო მდგომარეობით იტანჯებოდა. ბეკმა შეიმუშავა საკუთარი ეფექტური მეთოდი, რომელიც საშუალებას აძლევს მას თითქმის მყისიერად, წუთებში, გაუმკლავდეს შფოთვით შეტევას და თავი უკეთ იგრძნოს, რასაც მან „KIST“ («kind internal self-talk” აბრევიატურა) უწოდა.
„ამ მეთოდს მრავალი წელია ვიყენებ“, - გააზიარა მწვრთნელმა. „ეს დამეხმარა ემოციურად უფრო უსაფრთხოდ მეგრძნო თავი და შემეწყვიტა იმაზე ფიქრი, თუ რას ფიქრობენ სხვები. ასევე ხშირად ვურჩევ მას ჩემს კლიენტებს.“
სწორედ ეს არის KIST მეთოდის არსი.
- იხელმძღვანელეთ სიკეთითა და თანაგრძნობით
წარმოიდგინეთ თქვენი შფოთვა, როგორც პატარა, ბეწვიანი ცხოველი (ბეკი მას „თქვენს შფოთიან არსებას“ უწოდებს). ჩუმად, მშვიდი ხმით, უთხარით ამ არსებას, რომ იცით, რომ ის აქ არის. თქვენი ეს ნაწილი სიტყვებს ვერ გაიგებს, მაგრამ თქვენს განზრახვას იგრძნობს. სიკეთეზე ფოკუსირებით, თქვენ გააღვიძებთ თქვენი ტვინის იმ ნაწილს, რომელიც თანაგრძნობით ცხოვრობს და არასდროს იჭედება შფოთვაში.
ეფექტურობისთვის მნიშვნელოვანია თქვენი წინადადებები ისე ჩამოაყალიბოთ, თითქოს სხვა არსებას ესაუბრებით. ამიტომ, ნუ უწოდებთ თქვენს შეშინებულ არსებას „მე“-ს - ნუ ისაუბრებთ ამაზე, ესაუბრეთ მას.
თქვით მსგავსი რამ:
- „კარგად ხარ“.
- „მე გხედავ“.
- „მე აქ ვარ, შენთან“.
- „ვხედავ,რომ ძალიან გეშინია“.
- „ყველაფერი კარგადაა“.
თქვენი ინტელექტისთვის ეს სიტყვები შეიძლება უაზროდ მოგეჩვენოთ. მაგრამ როდესაც მათ გაიმეორებთ, ყურადღება მიაქციეთ ფრაზებს, რომლებიც თქვენს შფოთიან არსებას დამშვიდებაში დაეხმარება. გაიმეორეთ ის, რაც საუკეთესოდ მუშაობს.
-
გადადით კეთილ სურვილებზე
როდესაც შფოთვის მცირე შემცირებასაც კი გრძნობთ, ჩუმად გადადით თქვენი შფოთიანი არსებისთვის კეთილ სურვილებზე:
- „იგრძენი თავი უსაფრთხოდ“.
- „იგრძენი სიმშვიდე“.
- „დაიცავი თავი ყოველგვარი ზიანისგან“.
- „იყავი ბედნიერი“.
- „იგრძენი თავისუფლება“.
რაც უფრო დიდხანს გააგრძელებთ ამ სურვილების გამეორებას, მით უფრო მეტია ალბათობა, რომ დაიბრუნოთ სიმშვიდე და შინაგანი წონასწორობა.
-
გამოიყენეთ ვიზუალიზაცია
სანამ თქვენს ჩვეულ ცხოვრებას დაუბრუნდებით, წარმოიდგინეთ, რომ თქვენს შეშფოთებულ არსებას კომფორტულ რბილ ყუთში ათავსებთ და შემდეგ ამ ყუთს პატარა წარმოსახვით ჩანთით ატარებთ, რომელიც მხარზეა გადაკიდებული.
დაჰპირდით თქვენს არსებას, რომ შეამჩნევ, როდესაც გაღიზიანდება და დაეხმარები დამშვიდებაში, როცა შენი ყურადღება დასჭირდება.