სიცხემ ჩართო წამზომი - დადასტურებულია, რომ სითბური ტალღები აჩქარებს სხეულის დაბერებას
ბოლო სამეცნიერო კვლევები ავლენს საგანგაშო კავშირს გლობალურ დათბობასა და ადამიანის ორგანიზმის დაბერების პროცესს შორის. მეცნიერები ასკვნიან, რომ მაღალი ტემპერატურის გრძელვადიანი ზემოქმედება შეიძლება საზიანო იყოს ჯანმრთელობისთვის და დააჩქაროს უჯრედების დაბერება.
ინდოეთში ექიმები შეშფოთებულები არიან მოსახლეობის დაბერების გამო
დიდი ხანია, ცნობილია, რომ სითბო გავლენას ახდენს კოგნიტურ ფუნქციაზე, გულ-სისხლძარღვთა ჯანმრთელობაზე და თირკმელების მუშაობაზე. ახლა უფრო და უფრო მეტი კვლევა მეტყველებს სითბოს კიდევ ერთ უარყოფით ეფექტზე: დაბერების პროცესის დაჩქარებაზე.
2024 წელი ისტორიაში ყველაზე ცხელი იყო. 6,8 მილიარდი ადამიანი მთელ მსოფლიოში იყო ექსტრემალური სიცხის ზემოქმედების ქვეშ მინიმუმ ერთი თვის განმავლობაში. ამ არანორმალური სიცხის ერთ უჩვეულო შედეგს აკვირდებიან ინდოეთში ჯანდაცვის მუშაკები. ისინი აცხადებენ, რომ ახლა უფრო და უფრო მეტი ადამიანი გამოიყურება უფრო ხანდაზმულად, ვიდრე მათი რეალური ასაკია.
2023 წლის გერმანულმა კვლევამ, რომელიც გამოქვეყნდა პრესტიჟულ ჟურნალში Environment International, პირველმა დაადასტურა ეს ჰიპოთეზა. შემდეგ მეცნიერებმა გააანალიზეს ათასობით ადამიანის მონაცემები სხვადასხვა კლიმატური ზონიდან და აღმოაჩინეს გარკვეული კანონზომიერება: რეგიონებში, სადაც საშუალო წლიური ტემპერატურა სულ რაღაც 1°C-ით მაღალია, მოსახლეობას აღენიშნებოდა დაბერების დაჩქარებული ეპიგენეტიკური ნიშნები.
„ეპიგენეტიკური საათი“ წიკწიკებს
როდესაც მეცნიერები საუბრობენ ეპიგენეტიკურ ასაკზე, ისინი გულისხმობენ სხეულის ასაკს უჯრედულ დონეზე - ეს შეიძლება განსხვავდებოდეს ჩვენი რეალური ასაკისგან. მიზეზი დნმ-ის ცვლილებებია.
ასაკთან ერთად, ეს მოლეკულები აგროვებენ ქიმიურ მარკერებს, პროცესს დნმ-ის მეთილაცია ეწოდება. მათ შეუძლია გენების ჩართვა ან გამორთვა, რაც გავლენას ახდენს უჯრედების აღდგენაზე, სტრესისადმი წინააღმდეგობაზე, ტოქსინებისგან დაცვაზე და ასაკთან დაკავშირებული დაავადებების რისკზე. დროთა განმავლობაში, ამ ფარულმა ცვლილებებმა შეიძლება გამოიწვიოს დაბერების გარეგანი ნიშნები, როგორიცაა დასუსტებული ძვლები ან შენელებული შეხორცება.
მეცნიერები იყენებენ ეგრეთ წოდებულ „ეპიგენეტურ საათს“ ადამიანის ბიოლოგიური ასაკის დასადგენად, რომელიც ყოველთვის არ ემთხვევა მის რეალურ ასაკს. და აღმოჩნდა, რომ სითბოს შეუძლია დააჩქაროს უჯრედების დაბერების პროცესები. ტემპერატურის 1°C-ით მცირე მატებასაც კი შეუძლია ნახევარი თვიდან თვემდე მოუმატოს ადამიანის ბიოლოგიურ ასაკს.
შეიძლება არც ისე ბევრი ჩანდეს, მაგრამ თუ ადამიანი ცხელ კლიმატში ათწლეულების განმავლობაში ცხოვრობს, ეფექტი გროვდება. შედეგად ორგანიზმი უფრო სწრაფად იწურება და ასაკთან დაკავშირებული დაავადებები – დიაბეტი, გულ-სისხლძარღვთა დაავადებები, დემენცია – შეიძლება უფრო ადრე გამოვლინდეს.
როგორ აბერებს სხეულს სითბო?
სითბოს მოქმედების მექანიზმები მრავალმხრივია.
პირველ რიგში, მაღალი ტემპერატურა იწვევს ოქსიდაციურ სტრესს, მდგომარეობას, როდესაც ორგანიზმში მკვეთრად იზრდება თავისუფალი რადიკალების რაოდენობა. ეს აგრესიული მოლეკულები აზიანებენ უჯრედულ სტრუქტურებს, მათ შორის დნმ-ს, ცილებს და ლიპიდებს, რაც იწვევს ქსოვილებისა და ორგანოების ნაადრევ ცვეთას.
მეორეც, ქრონიკული გადახურება არღვევს გულ-სისხლძარღვთა სისტემის მუშაობას, აიძულებს გულს უფრო ინტენსიურად იმუშაოს და სისხლძარღვებს მუდმივად მოერგოს ცვალებად პირობებს.
მესამე, სიცხე მნიშვნელოვნად აუარესებს ძილის ხარისხს, რაც მნიშვნელოვან როლს ასრულებს უჯრედების აღდგენისა და ორგანიზმის დეტოქსიკაციის პროცესებში.
ვინ ზიანდება სხვებზე მეტად?
მოსახლეობის ზოგიერთი ჯგუფი უფრო მგრძნობიარეა სიცხის გამო დაჩქარებული დაბერების მიმართ, ვიდრე სხვები.
- ქალები. ისინი უარესად ეგუებიან მაღალ ტემპერატურას: მათი ორგანიზმი უფრო ნელა იწყებს ოფლიანობის მექანიზმისჩართვას, რის გამოც გადახურება უფრო სწრაფად ხდება.
- სიმსუქნე და ტიპი 2 დიაბეტის მქონე ადამიანები. შაქრიანი დიაბეტი არღვევს თერმორეგულაციას: კანში სისხლის მიმოქცევა უარესდება და სხეული უარესად გამოსცემს სითბოს. სიმსუქნე ქმნის დამატებით „თბოიზოლაციას“, რაც ხელს უშლის სხეულის გაგრილებას.
მაგრამ ყველაზე საგანგაშო ის არის, რომ სიცხემ შეიძლება გავლენა მოახდინოს ბავშვებზე დაბადებამდეც კი. კენიაში ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ ჩვილებს, რომელთა დედებიც იმყოფებოდნენ გვალვაში ორსულობის დროს, აღენიშნებოდათ დაჩქარებული დაბერების ნიშნები. შიმშილმა, დეჰიდრატაციამ და სტრესმა შეცვალა დნმ-ის მეთილაცია, რამაც საფუძველი ჩაუყარა ჯანმრთელობის მომავალ პრობლემებს.
ეს მეცნიერული მონაცემები გვაიძულებს ახლებურად შევხედოთ გლობალური დათბობის პრობლემას. თუ ამჟამინდელი კლიმატის ტენდენციები გაგრძელდება, კაცობრიობას შეექმნება არა მხოლოდ ექსტრემალური ამინდის პრობლემები, არამედ ფართომასშტაბიანი დემოგრაფიული შედეგები - მოსახლეობის ნაადრევი დაბერება, ასაკთან დაკავშირებული დაავადებების ზრდა და ჯანდაცვის სისტემებზე გაზრდილი ტვირთი.
როგორ დავიცვათ თავი?
სანამ გლობალური დათბობა გრძელდება, მისი შედეგების სრულად აცილება შეუძლებელია. მაგრამ თქვენ შეგიძლიათ შეამციროთ რისკები:
- მოერიდეთ სიცხისხანგრძლივ ზემოქმედებას, განსაკუთრებით პიკის საათებში.
- წყლის ბალანსის შენარჩუნება – დეჰიდრატაცია აჩქარებს უჯრედების დაბერებას.
- გააძლიერეთ გულ-სისხლძარღვთა სისტემა ფიზიკური აქტივობითა და ჯანსაღი კვებით.
- აკონტროლეთ თქვენი სტრესის დონე, რადგან ის ზრდისსიცხისნეგატიურ გავლენას.