რა განსხვავება და მსგავსება იყო ბლატენისა და შოვის ტრაგედიებს შორის - მკურნალი.გე

ობიქტური შეფასებისა და ამ ორი მოვლენის შესადარებლად ხელოვნურ ინტელექტს ვთხოვეთ დახმარება.

ჩვენი კითხვა ასეთი იყო:

გუშინ ჩამოწვა მეწყერი, რომელმაც ერთი შვეიცარიული სოფელი დაფარა. მეწყრის საფრთხის შესახებ წინასწარ იყო ცნობილი და სოფელი მთლიანად ევაკუირებული იყო, არავინ დაშავებულა. როგორ შეიტყვეს წინასწარ საფრთხის შესახებ? შეიძლებოდა თუ არა ანალოგიურად საქართველოში, შოვში განვითარებული ტრაგედიის თავიდან აცილება? რა განსხვავება და მსგავსება იყო ამ ორ ტრაგედიას შორის გეოლოგიურად, გეოგრაფიულად და სხვა მონაცემებით - პროგნოზის თავლსაზრისით?

პასუხობს Gemini:

ბლატენის მეწყერი (2025 წლის მაისი)

ბოლოდროინდელი ინფორმაციით, 2025 წლის მაისში შვეიცარიის ალპებში, სოფელ ბლატენის თავზე, ბირჩის (Birch) მყინვარის ნაწილობრივმა კოლაფსმა გამოიწვია მასშტაბური მეწყერი, რომელმაც სოფლის დიდი ნაწილი (დაახლოებით 90%) დაფარა. საბედნიეროდ, საფრთხის გამო მოსახლეობის (დაახლოებით 300 ადამიანი) ევაკუაცია თითქმის ერთი თვით ადრე, 19 მაისს განხორციელდა, თუმცა, სამწუხაროდ, გავრცელებული ინფორმაციით, ერთი ადამიანი დაკარგულად ითვლება.

1. როგორ შეიტყვეს წინასწარ საფრთხის შესახებ ბლატენში?

ბლატენის შემთხვევაში გადამწყვეტი როლი ითამაშა შვეიცარიის განვითარებულმა მონიტორინგის სისტემამ და საფრთხეების შეფასების პროტოკოლებმა:

• მყინვარისა და კლდის მასების მონიტორინგი: სოფელ ბლატენის თავზე მდებარე კლაინ ნესთორნის (Klein Nesthorn) მთიდან კლდოვანი მასების ჩამოშლამ ბირჩის მყინვარზე მისი მოძრაობის მნიშვნელოვანი აჩქარება გამოიწვია. გეოლოგები და სპეციალისტები მუდმივად აკვირდებოდნენ ამ პროცესს.
• მოძრაობის აჩქარება: მაისის შუა რიცხვებში მყინვარის მოძრაობის სიჩქარე მკვეთრად გაიზარდა (ზოგიერთი მონაცემებით, დღეში 4-4.5 მეტრს მიაღწია), გაჩნდა ნაპრალები და დაფიქსირდა მყინვარის ფრონტალური ნაწილის გადახრა. ეს მიუთითებდა კოლაფსის მაღალ რისკზე.
• საფრთხის შეფასება და ევაკუაცია: მონიტორინგის მონაცემებზე დაყრდნობით, გეოლოგებმა დაადგინეს კლდეზვავისა და მყინვარის ჩამოშლის გარდაუვალი საფრთხე. შესაბამისად, ადგილობრივმა ხელისუფლებამ მიიღო გადაწყვეტილება მოსახლეობის დროული ევაკუაციის შესახებ (19 მაისი).

2. რამდენი ხნის განმავლობაში მზადდებოდა მეწყრული მასა ჩამოსაშლელად?

• წინაპირობები: ალპურ რეგიონებში კლიმატის ცვლილების გამო მყინვარების დნობა და პერმაფროსტის (მუდმივი მზრალობის) დეგრადაცია ასუსტებს მთის ფერდობების სტაბილურობას. ეს გრძელვადიანი პროცესია.
• გააქტიურება: კონკრეტულად ბლატენის შემთხვევაში, კლდოვანი მასების ჩამოშლა მყინვარზე და მისი შემდგომი აჩქარება ევაკუაციამდე რამდენიმე დღით/კვირით ადრე გახდა კრიტიკული. პირველი ნიშნები საშიში მეწყრის მოახლოებისა ევაკუაციამდე რამდენიმე დღით ადრე გამოვლინდა.

3. შეიძლებოდა თუ არა ანალოგიურად საქართველოში, შოვში განვითარებული ტრაგედიის თავიდან აცილება?

ეს კითხვა კვლავ აქტუალურია. როგორც ბრიენცის (2023 წელს განვითარებული ანალოგიური მეწყერი შვეიცარიის სოფელ ბრიენცში), ასევე ბლატენის შემთხვევები გვიჩვენებს, რომ ინტენსიური, ლოკალიზებული მონიტორინგი და სწრაფი რეაგირების მექანიზმები კრიტიკულად მნიშვნელოვანია.

• შოვის ტრაგედიის ბუნება: შოვში, სავარაუდოდ, მოხდა მყინვარის (ბუბა ან თბილისი) მასის სწრაფი კოლაფსი, რამაც გამოიწვია კლდეზვავი და შემდგომ ღვარცოფი. ეს იყო ძალიან სწრაფი, კასკადური მოვლენა.
• განსხვავება მონიტორინგში: შვეიცარიაში, როგორც ბრიენცის, ისე ბლატენის შემთხვევაში, საფრთხის ქვეშ მყოფ კონკრეტულ უბნებზე მიმდინარეობდა უშუალო, მაღალტექნოლოგიური მონიტორინგი (რადარები, GPS, ვიზუალური დაკვირვება, გეოლოგების მუდმივი მუშაობა). ეს საშუალებას იძლევა, დაფიქსირდეს მცირე ცვლილებებიც კი, რომლებიც კატასტროფის მოახლოებაზე მიუთითებს. შოვის შემთხვევაში, ასეთი დონის ლოკალიზებული და ინტენსიური მონიტორინგი კონკრეტულად იმ მყინვარულ ზონაზე, სავარაუდოდ, არ ხორციელდებოდა.

შესაძლო პრევენციული ზომები შოვისთვის (ბლატენის გამოცდილების გათვალისწინებით):

• კრიტიკული ზონების იდენტიფიცირება და პრიორიტეტული მონიტორინგი: აუცილებელია მაღალი რისკის მყინვარული ზონების და ხეობების იდენტიფიცირება და მათზე თანამედროვე მონიტორინგის სისტემების ეტაპობრივი დანერგვა.
• ადრეული გაფრთხილების სისტემები: ლოკალური სენსორების (წყლის დონე, ვიბრაცია, ხმაური) ქსელის შექმნა ხეობებში, რომლებიც ავტომატურად აამოქმედებენ განგაშს.
• სწრაფი რეაგირების გეგმები: მკაფიოდ გაწერილი სამოქმედო და ევაკუაციის გეგმები მაღალი რისკის ზონებისთვის.

4. რა განსხვავება და მსგავსება იყო ბლატენისა და შოვის ტრაგედიებს შორის გეოლოგიურად, გეოგრაფიულად და სხვა მონაცემებით - პროგნოზის თვალსაზრისით?

მსგავსება:

• ორივე შემთხვევა მაღალმთიან, მყინვარულ ზონებთანაა დაკავშირებული.
• ორივე კატასტროფა მოიცავდა დიდი მოცულობის მასის სწრაფ გადაადგილებას (მეწყერი/ღვარცოფი).
• კლიმატის ცვლილება და მყინვარების დნობა ზრდის მსგავსი მოვლენების რისკს ორივე რეგიონში. ბლატენის შემთხვევაში, ექსპერტები პირდაპირ მიუთითებენ კლიმატის ცვლილების როლზე პერმაფროსტის დეგრადაციისა და ფერდობების დესტაბილიზაციის პროცესში.

განსხვავება პროგნოზის თვალსაზრისით:

• ბლატენში მონიტორინგმა საშუალება მისცა დაეფიქსირებინათ განვითარებადი საფრთხე (მყინვარის აჩქარებული მოძრაობა) და მიეღოთ პრევენციული ზომები (ევაკუაცია). მიუხედავად იმისა, რომ საბოლოო კოლაფსი სწრაფი იყო, მას წინ უძღოდა დაკვირვებადი გამაფრთხილებელი ნიშნები.
• შოვში კატასტროფა, სავარაუდოდ, უფრო უეცარი ხასიათის იყო, სადაც საწყისი იმპულსი (მყინვარის კოლაფსი) ნაკლებად პროგნოზირებადი იყო არსებული მონიტორინგის პირობებში.

ბლატენის შემთხვევა კიდევ ერთხელ უსვამს ხაზს, რომ თუნდაც სწრაფად განვითარებადი კატასტროფების (როგორიცაა მყინვარული კოლაფსები და მათგან გამოწვეული მეწყერები) შემთხვევაში, თანამედროვე, ინტენსიურ მონიტორინგს შეუძლია გადამწყვეტი როლი ითამაშოს ადამიანების სიცოცხლის გადარჩენაში, თუკი არსებობს შესაბამისი რესურსები და პოლიტიკური ნება ასეთი სისტემების დასანერგად და გამართულად ფუნქციონირებისთვის.