მეცნიერთა აზრით, დაბინძურებული ჰაერის სუნთქვა თავის ტვინში სახიფათო „ქარიშხალს“ იწვევს
- კალიფორნიის სკრიპსის ინსტიტუტის ნეირობიოლოგებმა აღმოაჩინეს მექანიზმი, რომლის თანახმადაც ჰაერის დაბინძურებამ შეიძლება უარყოფითად იმოქმედოს ტვინზე, რაც ხელს უწყობს ისეთი დაავადებების განვითარებას, როგორიცაა ალცჰაიმერის დაავადება და აუტიზმი. ჰაერში არსებული ტოქსინები არღვევს ტვინის უჯრედების ურთიერთქმედებასა და კომუნიკაციას. კვლევა გამოქვეყნდა სამეცნიერო ჟურნალში Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS).
გუნდმა ყურადღება გაამახვილა ქიმიურ პროცესზე, რომელიც ცნობილია როგორც S-nitrosylation. ეს ხდება მაშინ, როდესაც აზოტის ოქსიდთან დაკავშირებული მოლეკულები უკავშირდება გოგირდის ატომებს ცილებში და ცვლის მათ ფუნქციას.
აღმოჩნდა, რომ S-ნიტროსილირებას (SNO) შეუძლია დაარღვიოს CRTC1 ცილის ფუნქციონირება, რომელიც მნიშვნელოვან როლს ასრულებს მეხსიერების ფორმირებასა და შემეცნებაში.
- „ჰაერის დაბინძურება, იქნება ეს ტყის ხანძრის, მანქანის გამონაბოლქვისა თუ თამბაქოს კვამლისგან, ათავისუფლებს მცირე ნაწილაკებს დამოლეკულებს, რომლებსაც შეუძლიათ გამოიწვიონ „SNO ქარიშხალი“ ტვინში, რაც უჯრედების დაზიანებამდე მიგვიყვანს“, - განმარტა კვლევის წამყვანმა ავტორმა სტიუარტ ლიპტონმა.
მეცნიერებმა ჩაატარეს ექსპერიმენტები ლაბორატორიაში გაზრდილ ტვინის უჯრედებზე და ალცჰაიმერის დაავადების მოდელის მქონე თაგვებზე. მათ აღმოაჩინეს, რომ CRTC1-ის S-ნიტროზილირება ხელს უშლის მის ურთიერთქმედებას სხვა მნიშვნელოვან ცილასთან, CREB-თან, რომელიც არეგულირებს ტვინის უჯრედებს შორის კომუნიკაციისა და მეხსიერების შესანარჩუნებლად საჭირო გენების ფუნქციონირებას.
როდესაც მკვლევარებმა შექმნეს CRTC1-ის მოდიფიცირებული ვერსია, რომელიც მდგრადი იყო S-ნიტროზილირების მიმართ, ალცჰაიმერის დაავადების მქონე თაგვებში გაუმჯობესდა მეხსიერება. მსგავსი შედეგები იქნა მიღებული ალცჰაიმერის დაავადების მქონე პაციენტების ღეროვანი უჯრედებიდან გამოყვანილი ადამიანის ნერვულ უჯრედებზე ჩატარებულ ექსპერიმენტებში.
აღმოჩენა, რომ S-nitrosylation-ის ბლოკირებამ შეიძლება გააუმჯობესოს ტვინის ფუნქცია, რაც ხსნის მკურნალობის განვითარების ახალ გზებს. მეცნიერები ვარაუდობენ, რომ წამლები, რომლებიც ხელს უშლის ამ პროცესს, შეიძლება იყოს ეფექტური გზა ტვინის დასაცავად ჰაერის დაბინძურებისა და სხვა ტოქსინების მავნე ზემოქმედებისგან.
მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ მსოფლიოს მოსახლეობის დიდი უმრავლესობა დაბინძურებულ ჰაერს სუნთქავს
- IQAir: დედამიწის ქალაქების 83% არ აკმაყოფილებს ჰაერის ხარისხის სტანდარტებს.
- მსოფლიოს უმეტესი ქალაქების მაცხოვრებლები იძულებულნი არიან ისუნთქონ დაბინძურებული ჰაერი. ურბანული დასახლებების მხოლოდ17% აკმაყოფილებს ჰაერის ხარისხის სტანდარტებს. ამის შესახებ ნათქვამია შვეიცარიული კომპანია IQAir-ის ყოველწლიურ ანგარიშში, რომელიც კომპანიის ოფიციალურ ვებგვერდზე გამოქვეყნდა.
ანგარიშში გამოყენებულია 138 ქვეყნის 40 000 მონიტორინგის სადგურის მონაცემები.
როგორც ანალიზმა აჩვენა, დღეს ყველაზე დაბინძურებული ქვეყნებია: ჩადი, კონგო, ბანგლადეში, პაკისტანი და ინდოეთი. ინდოეთში მდებარეობს მსოფლიოს ცხრა ყველაზე ბინძური ქალაქიდან ექვსი, მათ შორის ყველაზე რეიტინგული ინდუსტრიული ცენტრი ბირნიჰატი ქვეყნის ჩრდილო-აღმოსავლეთში.
ექსპერტების განცხადებით, რეალური მდგომარეობა შეიძლება კიდევ უფრო უარესი იყოს, რადგან ბევრ რეგიონს, განსაკუთრებით აფრიკაში, არ აქვთ საკმარისი მონიტორინგის სადგურები.
მაგალითად, ყოველ 3,7 მილიონ აფრიკელზე მხოლოდ ერთი სადგურია. ანგარიშში აღნიშნულია, რომ სიტუაციის გასაუმჯობესებლად მთელ მსოფლიოში უფრო მეტი ჰაერის ხარისხის მონიტორები მონტაჟდება. 2023 წელს ანგარიშის ავტორებმა შეძლეს 8,954 ახალი ადგილისა და დაახლოებით ათასი ახალი სადგურის მონაცემების შეტანა.
ზოგიერთმა ქალაქმა, როგორიცაა პეკინი (ჩინეთი), სეული (სამხრეთ კორეა) და რიბნიკი (პოლონეთი), მიაღწიეს ჰაერის ხარისხის მნიშვნელოვან გაუმჯობესებას ტრანსპორტის, ელექტროსადგურებისა და მრეწველობის ემისიების კონტროლის მკაცრი ზომებით.