ლალი ჩხიკვაძე

• მეცნიერების საერთაშორისო გუნდმა გააბათილა გავრცელებული მოსაზრება, რომ კოგნიტური უნარები 30 წლისთვის იწყებს დაქვეითებას. მკვლევარებმა დაადგინეს, რომ წიგნიერებისა და არითმეტიკული უნარები, როგორც წესი, უმჯობესდება მინიმუმ 40 წლამდე, რის შემდეგაც ისინი სტაბილურდება ან მცირედით იკლებს. თუმცა, ეს კლება არ არის გარდაუვალი: ადამიანები, რომლებიც ყოველდღიურ ცხოვრებაში და სამუშაო პროცესში აქტიურად იყენებენ კოგნიტურ უნარებს, მათ 40 წლის შემდეგაც ინარჩუნებენ და ზოგჯერ კიდევ უფრო ავითარებენ. კვლევა გამოქვეყნდა ჟურნალში Science Advances.

კვლევა ჩატარდა იმის გასარკვევად, როგორ იცვლება კოგნიტური შესაძლებლობები ასაკთან ერთად. აქამდე, მსგავსი გამოკვლევები ძირითადად სხვადასხვა ასაკის ადამიანების შედარებას ემყარებოდა, რაც შედეგების დამახინჯებას იწვევდა, რადგან სხვადასხვა თაობას განსხვავებული განათლების დონე და ცხოვრების პირობები აქვს.

• "კოგნიტურ უნარებს დიდი გავლენა აქვთ როგორც ადამიანის შემოსავალზე, ასევე ქვეყნების ეკონომიკურ განვითარებაზე. განვითარებულ ქვეყნებში მოსახლეობის დაბერება იწვევს შეშფოთებას, რომ ასაკის მატებასთან ერთად ეს უნარები შეიძლება შემცირდეს. თუმცა, წინა კვლევებს გარკვეული შეზღუდვები ჰქონდათ, რადგან ისინი მხოლოდ სხვადასხვა ასაკის ადამიანების შედარებას ეფუძნებოდა და არ აკვირდებოდა იმავე ჯგუფებში არსებულ ცვლილებებს დროთა განმავლობაში," — განმარტა კვლევის წამყვანმა ავტორმა, სტენფორდის უნივერსიტეტის მეცნიერმა ერიკ ჰანუშეკმა.

მეცნიერებმა გამოიყენეს PIAAC-L პროგრამის მონაცემები (მოზრდილთა კომპეტენციების საერთაშორისო შეფასების პროგრამა). ამ პროექტის ფარგლებში, მკვლევარებმა მოზრდილთა დიდ ჯგუფს წერისა და მათემატიკური უნარების ტესტირება ორჯერ ჩაუტარეს, 3.5-წლიანი ინტერვალით.

ეს მეთოდი მეცნიერებს რეალური ცვლილებების დაფიქსირების საშუალებას აძლევდა და არ ეფუძნებოდა მხოლოდ სხვადასხვა ასაკის ჯგუფების შედარებას.

კოგნიტური უნარები შეფასდა კითხვარების საშუალებით, სადაც მონაწილეები აღნიშნავდნენ, თუ რამდენად ხშირად ხვდებოდნენ ისეთ ამოცანებს, რომლებიც კითხვისა და მათემატიკის ცოდნას მოითხოვდა როგორც ყოველდღიურ ცხოვრებაში, ასევე სამუშაო პროცესში. კითხვები მოიცავდა ინსტრუქციების, წერილების, სტატიების, წიგნების კითხვას, ხარჯების გამოთვლას, პროცენტებისა და წილადების გამოყენებას, ასევე გრაფიკების ინტერპრეტაციას.

კვლევის შედეგებმა მეცნიერები გააოცა: საშუალოდ, წერისა და არითმეტიკული უნარები შესამჩნევად უმჯობესდებოდა 40 წლამდე. ამის შემდეგ, წერის უნარები მხოლოდ ოდნავ მცირდებოდა, მაშინ როცა მათემატიკური უნარების დაქვეითება შედარებით სწრაფი იყო. თუმცა, იმ ჯგუფში, სადაც ადამიანები აქტიურად იყენებდნენ ამ უნარებს სამუშაოსა და ყოველდღიურ ცხოვრებაში, 50 წლის შემდეგაც კი არ შეინიშნებოდა კლება.

• "ადამიანის ქცევას მნიშვნელოვანი გავლენა აქვს ასაკთან დაკავშირებულ კოგნიტური უნარების ცვლილებებზე," — აღნიშნა ჰანუშეკმა. — "მათ, ვინც რეგულარულად კითხულობენ და იყენებენ არითმეტიკის უნარებს, შეძლებენ თავიდან აიცილონ ან მნიშვნელოვნად შეანელონ გონებრივი შესაძლებლობების დაქვეითება."

მკვლევარებმა ასევე აღმოაჩინეს განსხვავებები პროფესიული სფეროსა და განათლების დონიდან გამომდინარე. მათთან, ვისაც უმაღლესი განათლება ჰქონდა ან ინტელექტუალურ საქმიანობას ეწეოდა, 40 წლის შემდეგაც კოგნიტური უნარები უმჯობესდებოდა, თუ ისინი აქტიურად იყენებდნენ მათ. თუმცა იმავე ჯგუფის წარმომადგენლებთან, რომლებიც ამ უნარებს იშვიათად იყენებდნენ, მსგავსი პროგრესი არ შეინიშნებოდა.

ასევე გამოიკვეთა გენდერული სხვაობა: ასაკის მატებასთან ერთად ქალებში უნარების დაქვეითება შედარებით უფრო შესამჩნევი იყო, განსაკუთრებით მათემატიკაში. ეს განსხვავება სრულად ვერ აიხსნება მხოლოდ უნარების გამოყენების სიხშირით, რაც დამატებით კვლევას მოითხოვს.