როგორია მსოფლიოში გავრცელებული დაავადებების რეიტინგი
ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის (WHO) მონაცემებით, სიკვდილის 50%-ზე მეტი გამოწვეულია იმ დაავადებებით, რომლებზეც ქვემოთ იქნება საუბარი. ექსპერტები მოგვიწოდებენ, გავუფრთხილდეთ ჯანმრთელობას და გავიაროთ პროფილაქტიკური გამოკვლევები.
სიის პირველ ადგილზეა გულის კორონარული დაავადება
მიოკარდიუმის (გულის კუნთის) დაზიანების შემთხვევების 10%-ზე მეტი ფატალურია. კორონარული სისხლძარღვების ათეროსკლეროზი მაპროვოცირებელი ფაქტორია იმ მდგომარეობის, როდესაც გულის ქსოვილები განიცდის ჟანგბადის ნაკლებობას (მწვავე ან ქრონიკული ფორმით). კორონარული დაავადების განვითარების რისკი უფრო დიდია მწეველთა და ალკოჰოლის ჭარბად მომხმარებელთა შორის. გარდა ამისა, დამატებითი ფაქტორები შეიძლება იყოს ჰიპერტენზიის არსებობა, ცხოვრების უმოძრაო წესი, შაქრიანი დიაბეტი.
ცერებროვასკულური დაავადება
ამ დაავადების განვითარების დროს ტვინის ქსოვილი არ იღებს საკმარის ჟანგბადს. შესაძლო მიზეზებია: თავის ტვინის სისხლძარღვების ათეროსკლეროზი, სისხლძარღვოვანი ანთება.
ქვედა სასუნთქი გზების ინფექციები
სასუნთქი ორგანოების პათოლოგიები მესამე ადგილზეა ფატალური შედეგის მქონე შემთხვევათა რაოდენობით. ასეთი დაავადებების ჩამონათვალში შედის ქრონიკული ბრონქიტი პნევმონიით, ფილტვის აბსცესით, პლევრის ემპიემით. ყველაზე ხშირად პათოგენური ბაქტერიები მოქმედებენ როგორც პროვოკატორები, მაგრამ რისკი იზრდება მოწევით, ნარკოტიკების, ალკოჰოლის მოხმარებით, დასუსტებული ორგანიზმისას, ასევე მათთან, ვისი ყოველდღიური ცხოვრებაც სავსეა სტრესით.
შიდსი
შეძენილი იმუნოდეფიციტის სინდრომი ყოველდღიურად ათასობით ადამიანს კლავს. დაავადების გადაცემა ხდება ბიოლოგიური სითხეებით, სისხლით, ძუძუთი კვების დროს (დედის რძით). ინფიცირების დაახლოებით 80% ხდება დაუცველი სქესობრივი გზით. ინფიცირება ხდება შპრიცების, გადასხმის, არასტერილური ინსტრუმენტების გამოყენებისასაც (სტომატოლოგია, კოსმეტოლოგია).
ფილტვების ობსტრუქციული დაავადება (ქრონიკული ფორმა)
ფილტვების ქრონიკული ობსტრუქციული დაავადება ხასიათდება სასუნთქი გზების სანათურის შემცირებით. დაავადება ძალიან ნელა პროგრესირებს. შეზღუდული შესაძლებლობის ადამიანებისა და მათთვის, ვისი ფიზიკური შესაძლებლობები შეზღუდულია, პათოლოგია უკიდურესად საშიშია და შეიძლება გამოიწვიოს სიკვდილი. დაავადება ყველაზე გავრცელებული იყო მავნე საწარმოებში მომუშავე ადამიანთა შორის (მაღაროელები, მშენებლები, მეტალურგები).
დიარეით მიმდინარე დაავადებები
განსაკუთრებულ რისკს ექვემდებარებიან ბავშვები, რადგან დიარეით მიმდინარე დაავადებები განაპირობებენ სიკვდილს. გამომწვევი მიზეზები: ფუნქციური (საკვები ტოქსინები, რადიაციული თერაპიის მქონე პრეპარატები) და ინფექციური (E. ცოლი, სალმონელა, ლამბლია, როტავირუსი, დიზენტერიის გამომწვევები). პრევენცია არის ჰიგიენა და მოხმარებული წყლისა და საკვების ხარისხი.
ტუბერკულოზი
დაავადების გამომწვევია კოხის ჩხირი (Microbacterium tuberculosis). დაავადება სახიფათოა არა მხოლოდ წამლისადმი რეზისტენტობის გამო, არამედ ღვიძლის შემდგომი პათოლოგიების გამოვლენის, სისხლდენის, დისბაქტერიოზის განვითარების, ასევე ბავშვებს შორის პათოლოგიების შესაძლო გამოვლენის გამო. დაავადება გადაეცემა ჰაერწვეთოვანი გზით. ექსპერტები გვირჩევენ ვიზრუნოთ ჯანმრთელობაზე და გავიძლიეროთ იმუნური სისტემა (ვიკვებოთ კარგად, ვიხელმძღვანელოთ ჯანსაღი ცხოვრების წესით).
სიკვდილის 10 ყველაზე ხშირი მიზეზი
1. გულ-სისხლძარღვთა სისტემის დაავადება
ჯანმრთელობის გაზომვისა და შეფასების ამერიკული ინსტიტუტის (IHME) თანახმად, გულ-სისხლძარღვთა დაავადება (CVD) მსოფლიოში სიკვდილის მხრივ ლიდერობს. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მონაცემებით, 2000 წლიდან მსოფლიოში გულ-სისხლძარღვთა დაავადებებისგან დაღუპულთა რიცხვი თითქმის 2 მილიონით გაიზარდა, ამ ჯგუფში ხუთიდან ოთხზე მეტი სიკვდილი გამოწვეულია გულის შეტევითა და ინსულტით.
კარდიოვასკულური უკმარისობის განვითარების პროვოცირების მთავარ ფაქტორებს შორის არის არაჯანსაღი კვება, ფიზიკური აქტივობის დაბალი დონე, ასევე თამბაქოს და ალკოჰოლის მოხმარება. გულის პრობლემების წინაპირობაა წნევის მომატება, გლუკოზის მომატებული დონე და სხეულის მასის მაღალი ინდექსი.
2. კიბო
მსოფლიოში კიბოთი სიკვდილის უმეტესობა ფილტვის კიბოზე მოდის. მას მოსდევს მსხვილი ნაწლავისა და სწორი ნაწლავის კიბო, შემდეგ ღვიძლისა და კუჭის, შემდეგ მკერდის კიბო.
ყველაზე ხშირად კიბო დიაგნოზირებულია 60 წლის შემდეგ – შემთხვევათა ყველაზე დიდი ჯგუფი (17,9%) მოდის 65-69 წლის ასაკში. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის შეფასებით, პლანეტაზე ყოველ მეხუთე კაცს და ყოველ მეექვსე ქალს სიცოცხლის გარკვეულ მომენტში კიბო განუვითარდება.
როგორც CVD-ის შემთხვევაში, კიბოსგან გამოწვეული სიკვდილის დაახლოებით მესამედი თამბაქოს, ალკოჰოლის მოხმარების, რაციონში ხილისა და ბოსტნეულის ნაკლებობის, ჭარბი წონისა და ფიზიკური უმოქმედობის ბრალია. სხვა რისკფაქტორებს მიეკუთვნება ქრონიკული კანცეროგენული ინფექციები, როგორებიცაა Helicobacter pylori, ადამიანის პაპილომავირუსი (HPV), B ჰეპატიტი, C ჰეპატიტი და ეპშტეინ-ბარის ვირუსი. კიბოს მრავალი სახეობის ადრეული დიაგნოსტირებისას მკურნალობა ეფექტური და შედეგიანია. ამიტომ ექიმები მკაცრად გვირჩევენ, ყოველწლიურად გავიაროთ სამედიცინო გამოკვლევები.
3. რესპირატორული დაავადებები
COVID-19-ის გამოჩენამდე ძირითადი რესპირატორული დაავადებები იყო სეზონური გრიპი, პნევმონია და SARS. დაღუპულთა უმეტესობა დაფიქსირდა 75 წელზე უფროსი ასაკის ადამიანებს შორის და მსოფლიოს უღარიბეს რეგიონებში. კორონავირუსის აღმოჩენის შემდეგ 568 მილიონზე მეტი ადამიანი დაავადდა, ხოლო 6,38 მილიონზე მეტი გარდაიცვალა.
4. საჭმლის მომნელებელი ტრაქტის დაავადებები
კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის ყველაზე გავრცელებულ დაავადებებს შორის არის გასტრიტი, კუჭის ლორწოვანი გარსის ანთებითი დაავადება. მკურნალობის გარეშე ის შეიძლება გადაიზარდოს პეპტიურ წყლულში. ხშირ შემთხვევაში დაავადების პროვოცირებას ახდენს ბაქტერია Helicobacter pylori – 2015 წელს მისით დაახლოებით 4,4 მილიარდი ადამიანი დაინფიცირდა. ის ითვლება კუჭის კიბოს მიზეზადაც. კუჭ-ნაწლავის მწვავე დაავადების 25%-ის შემთხვევაში შეიძლება საჭირო გახდეს ქირურგიული ჩარევა.
5. ქვედა სასუნთქი გზების დაავადებები (LRTI)
მათ შორისაა ემფიზემა – რომელსაც თან ახლავს ალვეოლის კედლების რღვევა და ქრონიკული ბრონქიტი. ამ დაავადებების ძირითადი რისკფაქტორებია მოწევა, თუნდაც პასიური, დაბინძურებული ჰაერი და მუშაობა მავნე საწარმოებში.
გაეროს შეფასებით, დღეს მსოფლიოში ადამიანების 90%-ზე მეტი სუნთქავს დაბინძურებულ ჰაერს.
6. ახალშობილთა დაავადებები
სიკვდილის ყველაზე დიდი რისკი ბავშვებს სიცოცხლის პირველი 28 დღის განმავლობაში ემუქრებათ. როგორც წესი, ის უკავშირდება თანდაყოლილ დაავადებებს, ინფექციებსა და მშობიარობის დროს მიღებულ დაზიანებებს ხარისხიანი სამედიცინო დახმარების უქონლობის გამო. ეს პერიოდი ხუთ წლამდე ასაკის ბავშვების გარდაცვალების 47%-ს შეადგენს. ყველაზე საშიში რეგიონია სამხრეთ აზია, სადაც ახალშობილთა სიკვდილის წილი ერთ-ერთი ყველაზე დიდია – 62%. ანტილიდერების პირველ სამეულში არიან ინდოეთი, ნიგერია და პაკისტანი.
7. დემენცია
ეს დაავადება ხანდაზმულთა შორის ინვალიდობის ერთ-ერთი წამყვანი მიზეზია მთელ მსოფლიოში. მისი განვითარების პროცესში ადამიანი განიცდის ტვინის შემეცნებითი ფუნქციების ძლიერ დეგრადაციას – მეხსიერება, აზროვნება, გაგება, მეტყველება, სივრცეში ნავიგაციის უნარი, ემოციურ მდგომარეობებზე კონტროლი მცირდება.
ჯანმოს შეფასებით, მსოფლიოში დაახლოებით 50 მილიონი ადამიანია დემენციით დაავადებული, ყოველწლიურად დაახლოებით 10 მილიონი ახალი შემთხვევა დასტურდება. 2030 წლისთვის ეს მაჩვენებელი 82 მილიონამდე უნდა გაიზარდოს, 2050 წლისთვის – 152 მილიონამდე. დემენციის ყველაზე გავრცელებული მიზეზი (შემთხვევების 60-70%-ში) ალცჰაიმერის დაავადებაა.
სამწუხაროდ, ამჟამად არ არსებობს დემენციის განკურნების თერაპია და მედიკამენტები კლინიკური კვლევების სხვადასხვა ეტაპზეა. როგორც სხვა დაავადებებისას, რისკების შესამცირებლად, ექიმები გვირჩევენ, ვიაქტიუროთ, არ მოვწიოთ და თავი ავარიდოთ ალკოჰოლის სიჭარბეს.
8. დიაბეტი
მსოფლიოში დიაბეტის დიაგნოზის შემთხვევების რიცხვი მუდმივად იზრდება. ჯანმოს შეფასებით, 1980 წელს ამ დაავადებით 108 მილიონი ადამიანი იყო დაავადებული, ხოლო 2014 წელს – 422 მილიონი. შემთხვევების 95% არის ტიპი 2 დიაბეტი, რომლის დროსაც ორგანიზმი ინსულინს ეფექტურად არ იყენებს. როგორც წესი, დაავადება ვითარდება სხეულის ჭარბი წონის ფონზე, რაც შეიძლება გამოწვეული იყოს არასრულფასოვანი კვების – სახამებლის შემცველი საკვებისა და ტკბილეულის დიდი რაოდენობით მოხმარების გამო – და არასაკმარისი ფიზიკური აქტივობით.
თავის მხრივ, დიაბეტი იწვევს სიბრმავეს, თირკმლის უკმარისობას, ინფარქტის, ინსულტის განვითარებას.
9. დიარეული დაავადებები
იმის მიუხედავად, რომ კაცობრიობამ დიდი ხანია ისწავლა დიარეის მკურნალობა, მასზე მოდის მსოფლიოში ბავშვთა სიკვდილის თითქმის 20%. რისკს ექვემდებარებიან ღარიბი ქვეყნები, ძირითადად აფრიკაში, სადაც პრობლემებია სუფთა წყალთან დაკავშირებით, ადამიანები კი არასრულფასოვნად იკვებებიან.
დღეს 2,5 მილიარდი ადამიანისთვის ჯერ კიდევ მიუწვდომელია ნორმალური სანიტარული პირობები და დაახლოებით 780 მილიონი ცხოვრობს ბინძური წყლით მოცულ ადგილებში. ჯანმო-ს მიერ რეკომენდებული დიარეის ყველაზე ხელმისაწვდომი მკურნალობა არის ორალური რეჰიდრატაციის საშუალებები და თუთიის ტაბლეტები.
10. ღვიძლის დაავადებები
როგორც დიარეის დროს, ღვიძლის ფატალური დაავადების ძირითადი წყარო ვირუსია – ამჯერად სხვადასხვა ტიპის ჰეპატიტი: A, B, C, D და E. B და C ტიპები იწვევს ქრონიკულ დაავადებებს და ციროზისა და ღვიძლის კიბოს ყველაზე გავრცელებული მიზეზია. მსოფლიოში ასეთი პაციენტების რაოდენობა 325 მილიონ ადამიანს შეადგენს.
5 ყველაზე გადამდები ინფექცია, რომლებიც ადამიანებს ცხოველებიდან გადაეცემა
ჯანმო-ს მონაცემებით, ადამიანის ყველა ინფექციური და პარაზიტული დაავადების სულ მცირე 60% ზოონოზია. ეს არის დაავადებები ან ინფექციები, რომლებიც შეიძლება ბუნებრივად გადაეცეს ცხოველებიდან ადამიანზე.
კამპილობაქტერიოზი ადამიანთა ყველაზე გავრცელებული ზოონოზური ინფექციაა. ეს არის საკვები ინფექცია, რომელიც გამოწვეულია ბაქტერიით ჩამპყლობაცტერ. ჯანმო-ს მონაცემებით, ეს ბაქტერია გასტროენტერიტისა და დიარეული დაავადების ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული მიზეზია.
მეორე ადგილზე ყველაზე გავრცელებულ ზოონოზებს შორისაა სალმონელოზი, S. Enteritidis და S. Typhimurium.
ჯანმო-ს მონაცემებით, ადამიანები ავადდებიან კამპილობაქტერიოზით და სალმონელოზით არასაკმარისად მოხარშული ხორცისა და ხორცპროდუქტების, ნედლი ან დაბინძურებული რძისა და დაბინძურებული წყლის მიღებით. ამიტომ ამ დაავადებების პროფილაქტიკისთვის მთავარი ღონისძიებაა ხორცის საფუძვლიანი თერმული დამუშავება, არაპასტერიზებული რძის მიღებისგან თავის შეკავება და კვების ჰიგიენის სხვა წესების დაცვა.
მესამე ყველაზე გავრცელებული ზოონოზური ინფექციაა ბრუცელოზი.
ბრუცელოზით ინფიცირება ხდება ინფიცირებული ძროხებისა და თხის არაპასტერიზებული რძის მიღების, ასევე ავადმყოფცხოველებთან უშუალო კონტაქტის დროს.
ძირითადი პროფილაქტიკური ზომებია: ცხოველებისა და ცხოველებთან მომუშავე ადამიანების ვაქცინაცია და არაპასტერიზებული რძის მიღებისგან თავის შეკავება.
ყველაზე გავრცელებულ ზოონოზებს შორის მეოთხე ადგილს ლეიშმანიოზი იკავებს.
ლეიშმანიოზის გამომწვევი აგენტები არიან პარაზიტები, ლეიშმანიების გვარის პროტოზოები, რომლებიც ადამიანზე გადადის კოღოების ნაკბენით. ლეიშმანიოზის სამი ძირითადი ტიპია: ვისცერული, კანის (ყველაზე გავრცელებული) და ლორწოვანი გარსის.
ყველაზე მეტად ლეიშმანიოზი ემუქრება თბილი კლიმატის მქონე ქვეყნების მოსახლეობას.
ყველაზე გავრცელებულ ზოონოზებს შორის მეხუთე ადგილზეა მ.ბოვის, რომლითაც დასნებოვნება ხდება ავადმყოფი ცხოველების აუდუღარი რძის მიღებისას.
10 ყველაზე საშიში ვირუსი Deutsche Welle-ს მიხედვით
1. Deutsche Welle-ს ექსპერტებმა პირველ ადგილზე მარბურგის ჰემორაგიული ცხელება დააყენეს. ის პირველად 1967 წელს აღმოაჩინეს გერმანიასა და იუგოსლავიაში (აფრიკულ მაიმუნებზე ლაბორატორიული კვლევების გამო). ინფექციის გადაცემა ხდება ადამიანიდან ადამიანზე სისხლთან, ინფიცირებული ადამიანების სეკრეტთან მჭიდრო კონტაქტის შემდეგ. მარბურგის ცხელებით სიკვდილი 90%-ია.
2. ებოლა-ზაირის ვირუსი. ამ დროისთვის მეცნიერებმა იციან ებოლას ხუთი შტამის შესახებ, რომელთა სახელები აფრიკის იმ ქვეყნებისა და რეგიონების მიხედვითაა, სადაც ისინი აღმოაჩინეს. ესენია ზაირი, სუდანი, ტაილანდური ტყე, ბუნდიბუგიო და რესტო. მათგან ყველაზე მომაკვდინებელია ებოლა-ზაირის ვირუსი, რომლის სიკვდილის მაჩვენებელი 90%-ია. ეს შტამი რეგისტრირებულია გვინეაში, სიერა ლეონესა და ლიბერიაში.
3. ჰანტავირუსი, რომელიც მოიცავს რამდენიმე სახის ვირუსს. ჰანტავირუსის პირველი შემთხვევები დაფიქსირდა ამერიკელ ჯარისკაცებს შორის კორეის ომის დროს 1950 წელს. ხშირად ეს დაავადება თავისი სიმპტომებით გრიპის მსგავსია, მაგრამ მძიმე შემთხვევებში ზიანდება ფილტვები და თირკმელები.
4. ფრინველის გრიპის სხვადასხვა შტამები. ყოველწლიურად ბევრ ქვეყანაში ფრინველის გრიპის შტამების გამო პანიკა იწყება. ეს სავსებით გამართლებულია, რადგან ამ დაავადებით სიკვდილის მაჩვენებელი 70%-ია. მაგრამ სინამდვილეში ინფექციის რისკი, მაგალითად, H5N1 შტამით, ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ფრინველის გრიპის დროს, საკმაოდ დაბალია.
5. ლასა ცხელება, პირველად აღმოჩენილია 1969 წელს (ეს მოხდა ნიგერიაში). ეს ცხელება მიეკუთვნება Aრენავირიდაე ვირუსების ოჯახს და მღრღნელების მიერ გადადის დაბინძურებული წყლისა და საკვების საშუალებით. ყველაზე ხშირად ეს დაავადება ცენტრალურ და დასავლეთ აფრიკაში გვხვდება. ლასას ცხელების სიმპტომებია ცხელება, სისუსტე, გულისრევა, თავის ტკივილი, ხველა, სისხლდენა ცხვირიდან, პირიდან. მეცნიერები თვლიან, რომ დასავლეთ აფრიკაში მღრღნელების 15% ამ ვირუსის მატარებელია.
6. ხუნინის ვირუსი, რომელიც იწვევს არგენტინულ ჰემორაგიულ ცხელებას. ვირუსი პირველად არგენტინაში 1953 წელს გამოვლინდა. ინფექცია გადადის ჰაერის მტვრისა და საკვების მეშვეობით. ვირუსის მტარებლები არიან მღრღნელები და ტკიპები. ხუნინის ვირუსით ინფიცირებულ ადამიანებს აწუხებთ ქსოვილების ანთება, სეფსისი და სისხლდენა. სიკვდილი 20%-ს აღწევს.
7. ყირიმ-კონგოს ცხელება, გადამდებია ტკიპის ნაკბენით. ეს დაავადება პირველად ყირიმში 1944 წელს გამოვლინდა (ზოგიერთი წყარო ირწმუნება, რომ ეს მოხდა 1945 წელს). ვირუსი რეგისტრირებულია რუსეთში, უკრაინაში, ჩინეთსა და აფრიკაში. სიმპტომები – სისუსტე, ძილიანობა, ტკივილი მუცლის არეში, სახსრებისა და კუნთების ტკივილი.
8. მაჩუპო ვირუსი, რომელიც იწვევს ბოლივიურ ჰემორაგიულ ცხელებას. მას ასევე უწოდებენ „შავ ტიფს“. ვირუსის მტარებლები არიან მღრღნელები. ინფექცია გადაეცემა ჰაერის მტვრის, საკვების საშუალებით, ადამიანიდან ადამიანზე. სიმპტომები – ცხელება, ღებინება, დიარეა, გამონაყარი, წნევის დაქვეითება, სისხლდენა, კრუნჩხვები. სიკვდილი 30%-ს აღწევს.
9. ვირუსი Kyasanur Forest Virus (KFD), აღმოჩენილი 1955 წელს სამხრეთ-დასავლეთ ინდოეთში ტყიან ტერიტორიაზე. ვირუსის მტარებლები არიან ტკიპები, მაგრამ შესაძლებელია მღრღნელებსაც და ფრინველებსაც ჰქონდეთ. ამ ვირუსით ინფიცირებულ ადამიანებს აქვთ მაღალი სიცხე, თავის ძლიერი ტკივილი, კუნთების ტკივილი და სისხლდენა.
10. დენგეს ცხელება გავრცელებულია აზიაში, აფრიკასა და კარიბის ზღვის აუზში. ყოველწლიურად 50-100 მილიონი ადამიანი ინფიცირდება ამ ვირუსით. დაახლოებით 2 მილიარდი ადამიანი ცხოვრობს ისეთ ადგილებში, სადაც გავრცელებულია დენგეს ცხელება. ვირუსი კოღოებისგან გადაეცემა. სიმპტომები – შემცივნება, კუნთებისა და სახსრების ტკივილი, ცხელება, გულისრევა, თავბრუსხვევა, ღებინება, უძილობა.