ნაწლავთა ქრონიკული ანთებითი დაავადებები
ნაწლავთა ქრონიკული ანთებითი დაავადებები ბევრისთვის საკმაოდ ნაცნობი პრობლემაა. როგორია დაიგნოსტიკის გზები, მკურნალობის მეთოდები და გართულებების რისკი, გვესაუბრება თბილისის სახელმწიფო სამედიცინო უნივერსიტეტის პროფესორი, კლინიკა „ენმედიცის“ ექიმი თამარ ყანდაშვილი:
– ქალბატონი თამარ, რა მდგომარეობაა ნაწლავთა ქრონიკული ანთებითი დაავადებები?
– ნაწლავთა ქრონიკული ანთებითი დაავადებები განიხილავს არასპეციფიკურ წყლულოვან კოლიტსა და კრონის დაავადებას, რომლებიც მსგავსი ეპიდემიოლოგიური, კლინიკური, პათანატომიური ნიშნების მქონე და გაურკვეველი ეტიოლოგიის პათოლოგიებია.
კრონის დაავადება და არასპეციფიკური წყლულოვანი კოლიტი კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის სხვადასხვა უბანში ქრონიკული ანთებითი ცვლილებებით ხასიათდება. კრონის დაავადება ხშირად გვხვდება წყლულოვან კოლიტთან ერთად.
არასპეციფიკური წყლულოვანი კოლიტი ხასიათდება მსხვილი ნაწლავის ან მისი რომელიმე ნაწილის ლორწოვანსა და ლორწქვეშა გარსებში არასპეციფიკური მწვავე ან ქრონიკული ანთებითი პროცესის მიმდინარეობით, ლორწოვანის დაწყლულებით, დაჩირქებით, ჰემორაგიებით და ნაწლავის კედლის სკლეროზული დეფორმაციით. დაავადება მიმდინარეობს ტალღისებურად, რეციდივებისა და რემისიების მონაცვლეობით. წვრილი ნაწლავის დაზიანება წყლულოვანი კოლიტისათვის დამახასიათებელი არ არის.
– რამდენად გავრცელებულია ეს დაავადება და უპირატესად რომელ ასაკში ვლინდება?
– დაავადება თანაბარი სიხშირით გვხვდება ქალებსა და მამაკაცებთან, უპირატესად, 20-40 წლის ასაკში. სიკვდილიანობის ყველაზე ხშირი მაჩვენებელი ელვისებრი მიმდინარეობის დროს გვხვდება დაავადების დაწყებიდან ერთი წლის განმავლობაში, ან, რიგ შემთხვევაში, კოლორექტალური კიბოს განვითარების გამო, დაავადებიდან დაახლოებით 10 წლის შემდეგ.
– რამ შეიძლება გამოიწვიოს ეს დაავადება?
– დაავადების განვითარების ზუსტი მიზეზი უცნობია. განიხილება რამდენიმე კონცეფცია. ერთ-ერთის მიხედვით, არასპეციფიკური წყლულოვანი კოლიტი აუტოიმუნური დაავადებაა, რომლის დროსაც ორგანიზმში გენეტიკური განწყობის შემთხვევაში, ერთი ან რამდენიმე ფაქტორის ზემოქმედების შედეგად, შესაძლოა საკუთარი ანტიგენების მიმართ გარკვეული მექანიზმების კასკადის ჩართვა. ძირითად პათოგენურ ფაქტორებად მიჩნეული ზოგიერთი ფაქტორიდან შეიძლება დავასახელოთ:
- ნაწლავების დისბაქტერიოზი;
- ნაწლავის ფუნქციის რეგულაციის ნეიროჰუმორული დარღვევები;
- მსხვილი ნაწლავის ლორწოვანის განვლადობის გაზრდა ბაქტერიული ანტიგენების მიმართ, ნაწლავის დაზიანებული კედლის მიმართ აუტოანტისხეულების ჩამოყალიბება;
- მსხვილი ნაწლავის კედელში იმუნური ანთების განმაპირობებელი იმუნური კომპლექსების ჩამოყალიბება.
– როგორია კლინიკური გამოვლინება?
– არასპეციფიკური წყლულოვანი კოლიტის მწვავე მიმდინარეობის პერიოდში ხდება ნაწლავის შეშუპება, შესქელება, ნაოჭების გადასწორება, ლორწოვანის დესტრუქცია, წყლულების ჩამოყალიბება. ქრონიკული მიმდინარეობისთვის დამახასიათებელია ლორწოვანში ფსევდოპოლიპების განვითარება, ნაწლავის სანათურის შევიწროება, ნაწლავის დამოკლება. ანთებით პროცესში კუნთოვანი ქსოვილი არ ერთვება. არასპეციფიკური წყლულოვანი კოლიტისთვის სტრიქტურები არადამახასიათებელია. დაზიანება შეიძლება შეგვხვდეს მსხვილი ნაწლავის ყველა მონაკვეთში, თუმცა პათოლოგიურ პროცესში სწორი ნაწლავი ყოველთვის ჩართულია.
პაციენტს აღენიშნება დიარეა – თხიერი, ლორწოს, სისხლისა და ჩირქის შემცველი განავალი. მძიმე მიმდინარეობისას დეფეკაციის სიხშირემ შეიძლება მიაღწიოს 40-ს და მეტს; მწვავე ფორმის დროს ავადმყოფმა შეიძლება დაკარგოს დღეში 100-300 მლ სისხლი. ტკივილი შეტევითი ხასიათისაა, ხშირად ლოკალიზებულია სიგმოიდურ ნაწლავსა და სწორი ნაწლავის მიდამოში. ვითარდება სისუსტე, სიგამხდრე, ცხელება, ინტოქსიკაცია, წყლულოვანი სტომატიტი, ირიდოციკლიტი, კონიუნქტივიტი, კანისა და სახსრების დაზიანება, ფსიქიკის შეცვლა, მსხვილი ნაწლავის მწვავე გაგანიერება.
– როგორ ისმება დიაგნოზი?
– დიაგნოზს სვამენ კლინიკური სურათის შეფასებით, პათოლოგიური კოპროლოგიური ცვლილებების დადასტურებით, რექტორომანოსკოპიის, კოლონოსკოპიისა და რენტგენოლოგიური კვლევების საფუძველზე.
– რა გართულებებს შეიძლება ველოდოთ ამ დროს?
– არასპეციფიკური წყლულოვანი კოლიტის გართულებებია: ტოქსიკური მეგაკოლონის განვითარება, მსხვილი ნაწლავის მწვავე ტოქსიკური დილატაცია, მსხვილი ნაწლავის პერფორაცია, ნაწლავიდან პროფუზული სისხლდენა, მაღალია მსხვილი ნაწლავის კიბოს განვითარების რისკი.
– იქნებ უფრო დეტალურად ვისაუბროთ კრონის დაავადებაზე?
– კრონის დაავადება გრანულომატოზური რეაქციით მიმდინარე კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის უცნობი ეტიოლოგიის ქრონიკული ანთებაა, რომელმაც შეიძლება პათოლოგიურ პროცესში ჩაითრიოს ნებისმიერი მონაკვეთი, პირის ღრუდან სწორ ნაწლავამდე.
კრონის დაავადება მამაკაცებსა და ქალებს შორის თითქმის თანაბრადაა გავრცელებული, უმეტესად გვხვდება 15-40 წლის ასაკში. ანთებითი ცვლილებები გამოხატულია ნაწლავის კედლის ყველა შრეში, განსაკუთრებით ლორწქვეშა გარსში, სადაც აღინიშნება ლიმფოციტებით ინფილტრაცია, ეპითელოიდურ უჯრედოვანი გრანულომების წარმოშობა და ფიბროზი. ნაწლავის კედელი შუპდება, სქელდება, ლორწოვან გარსში ჩნდება ნახეთქები, წყლულები, შეხორცებები, რის შედეგადაც ნაწლავის სანათური ვიწროვდება და შეიძლება განვითარდეს ნაწლავების ნაწილობრივი გაუვალობა.
– რა სიმპტომები აღინიშნება კრონის დაავადების დროს?
– პაციენტი მკრთალი ფერისაა, გამხდარია, აღენიშნება ტემპერატურის მომატება შემცივნებისა და ოფლიანობის გარეშე, ტკივილი უპირატესად ილიოცეკალურ არეში მუცლის ძლიერი შებერვით, გულისრევა, პირღებინება, აფტოზური წყლულოვანი სტომატიტი, დიარეა, ნაწლავების მოქმედება შესაძლოა დღე-ღამეში 10-15-ჯერ, მალაბსორბციის სინდრომი, წვრილი ნაწლავის დაზიანება, ფისურები და ფისტულები. იცვლება ფსიქო-ნევროლოგიური სტატუსი, ხშირია დეპრესიული მდგომარეობა, ცვლილებები საშარდე ორგანოების მხრივ, პათოლოგიურ პროცესში 10-15% შარდ-სასქესო ორგანოების ჩართვა – პიელონეფრიტი, ამილოიდოზი, ნეფროლითიაზი, პოლიართრიტი, სინოვიტი. ენდოსკოპიურად დგინდება ლორწოვანის მოზაიკური ხასიათი, გამოიხატება ლორწოვანის უსწორმასწორობა, ანუ დაზიანებული უბნების ინტაქტური უბნებით შენაცვლება, რომელსაც „ქვაფენილის ნიშანს“ უწოდებენ. რენტგენოლოგიურად ნაწლავის გარკვეული სეგმენტის სწორი კიდეებით ლოკალური შევიწროება ქმნის „სიმის ფენომენს“.
– როგორ დგინდება კრონის დაავადების დიაგნოზი?
– დაავადების დიაგნოსტიკა ეფუძნება ენდოსკოპიურ, რენტგენოლოგიურ, კომპიუტერულ ან მაგნიტურ-რეზონანსულ ტომოგრაფიულ და პათოლოგიური მაჩვენებლების კომპლექსს, რომელიც ადასტურებს კეროვან, ასიმეტრიულ, ტრანსმურულ, ან გრანულომატოზურ ანთების სურათს.
დიფერენციული დიაგნოზის გატარება არასპეციფიკურ წყლულოვან კოლიტს, კრონის დაავადებასა და იშემიურ კოლიტს შორის გარკვეულ სიძნელეებთან არის დაკავშირებული. არასპეციფიკური წყლულოვანი კოლიტისაგან განსხვავებით, კრონის დაავადების დროს უპირატესად ზიანდება წვრილი ნაწლავები, სწორი ნაწლავის დაზიანება ამ შემთხვევაში ძალიან იშვიათია. კრონის დაავადების დროს მასიური სისხლდენა არ არის, ხშირია პერიანალური ცვლილებები, დაზიანებას აქვს სეგმენტური ხასიათი, ვითარდება ფისტულები და ფისურები. ნაწლავის ბიოფსიით ვლინდება გრანულომების არსებობა, ნაწლავის კედლის ყველა შრის დაზიანება.
– როგორ ვმართოთ ნაწლავთა ქრონიკული ანთებითი დაავადებები?
– ნაწლავთა ქრონიკული ანთებითი დაავადებები ცხოვრების ხარისხის გასაუმჯობესებლად საჭიროებს თანმიმდევრულ თერაპიულ მიდგომას, კლინიკური რემისიის მიღწევას და შემდგომ მიღწეული რემისიის შენარჩუნებას, გართულებების მინიმალიზაციას. რემისიის მიღწევის შემდეგ, აუცილებელია, გაგრძელდეს შემანარჩუნებელი თერაპია, თერაპევტისა და გასტროენტეროლოგის მუდმივი მეთვალყურეობა.
ორივე პათოლოგიის დროს მნიშვნელოვანია სამკურნალო კვება, ნივთიერებათა ცვლის დარღვევის კორექცია, ნაწლავის შეწოვის ფუნქციის მკურნალობა, ელექტროლიტური და პოლივიტამინური დისბალანსის კორექცია, ბაზისური პათოგენეზური მკურნალობა, სიმპტომური მკურნალობა, საჭიროების შემთხვევაში – ქირურგიული მკურნალობა.