თავის ტრავმა - რა ნიშნები არ უნდა გამოგვეპაროს
რომელიც სასწრაფო სამედიცინო ყურადღებას მოითხოვს. მისი შედეგები შეიძლება მერყეობდეს მსუბუქი შერყევიდან მძიმე, სიცოცხლისთვის საშიშ დაზიანებებამდე, რამაც შესაძლოა გამოიწვიოს გრძელვადიანი ინვალიდობა ან სიკვდილი. ამიტომ, უმნიშვნელოვანესია, ვიცოდეთ, როგორ მოვიქცეთ ასეთ სიტუაციაში და რა ნიშნებს მივაქციოთ ყურადღება, რათა დროულად მივიღოთ სათანადო დახმარება.
რა არის თავის ტრავმა?
თავის ტრავმა არის თავის არეში მიყენებული ნებისმიერი სახის დაზიანება, რომელიც შეიძლება მოიცავდეს თავის ქალას, სკალპს, ტვინს ან თავის მიმდებარე სტრუქტურებს. ტრავმა შეიძლება იყოს ღია (როდესაც კანი და თავის ქალა დაზიანებულია) ან დახურული (როდესაც კანი და თავის ქალა მთლიანია, მაგრამ ტვინი დაზიანებულია).
რამ შეიძლება გამოიწვიოს თავის ტრავმა?
თავის ტრავმის ყველაზე გავრცელებული მიზეზებია:
- ავტოსაგზაო შემთხვევები: ერთ-ერთი წამყვანი მიზეზი მძიმე თავის ტრავმებისა.
- დაცემა: განსაკუთრებით ხშირია ბავშვებში და ხანდაზმულებში.
- სპორტული დაზიანებები: კონტაქტური სპორტის სახეობები, როგორიცაა ფეხბურთი, რაგბი, კრივი.
- ძალადობა: თავის არეში მიყენებული დარტყმები.
- სამრეწველო და საყოფაცხოვრებო უბედური შემთხვევები: თავზე საგნების დაცემა, ან დავარდნა.
დაზიანების სახეები და შესაძლო გართულებები
თავის ტრავმის დროს შეიძლება განვითარდეს სხვადასხვა სახის დაზიანებები, რომელთა სიმძიმეც განსხვავდება:
- ტვინის შერყევა (Concussion): ყველაზე მსუბუქი ფორმა, როდესაც ტვინის ფუნქციები დროებით ირღვევა. სიმპტომები შეიძლება მოიცავდეს თავის ტკივილს, გულისრევას, თავბრუსხვევას, მეხსიერების პრობლემებს, კონცენტრაციის უუნარობას. მიუხედავად იმისა, რომ ჩვეულებრივ სრულად აღდგენადია, განმეორებითმა შერყევამ შეიძლება სერიოზული შედეგები გამოიწვიოს.
- ტვინის დაჟეჟილობა (Contusion): ტვინის ქსოვილის დაზიანება, რომელსაც სისხლჩაქცევა და შეშუპება ახლავს თან. სიმპტომები უფრო მძიმეა, ვიდრე შერყევის დროს და შეიძლება მოიცავდეს ცნობიერების დაკარგვას, კრუნჩხვებს, სისუსტეს სხეულის ერთ მხარეს.
- ინტრაკრანიალური ჰემატომა (Intracranial Hematoma): სისხლის დაგროვება თავის ქალას შიგნით, ტვინსა და თავის ქალას შორის ან ტვინის ქსოვილში. ეს არის გადაუდებელი სამედიცინო მდგომარეობა, რადგან დაგროვილმა სისხლმა შეიძლება გამოიწვიოს ზეწოლა ტვინზე, რაც სიცოცხლისთვის საშიშია. გამოყოფენ სამ ძირითად ტიპს:
- ეპიდურული ჰემატომა: სისხლი გროვდება თავის ქალასა და ტვინის გარსს (დურა მატერი) შორის.
- სუბდურული ჰემატომა: სისხლი გროვდება დურა მატერსა და ტვინს შორის.
- ინტრაცერებრული ჰემატომა: სისხლი გროვდება უშუალოდ ტვინის ქსოვილში.
- თავის ქალას მოტეხილობა: თავის ქალას ძვლების დაზიანება. მოტეხილობა შეიძლება იყოს ხაზოვანი, ჩაჭყლეტილი ან ფუძის მოტეხილობა. ამ უკანასკნელის დროს შესაძლებელია თავ-ზურგტვინის სითხის გაჟონვა ცხვირიდან ან ყურიდან.
- დიფუზური აქსონური დაზიანება (Diffuse Axonal Injury): ტვინის უჯრედების (აქსონების) ფართოდ გავრცელებული დაზიანება, რომელიც გამოწვეულია ტვინის მკვეთრი მოძრაობით თავის ქალას შიგნით. ხშირად იწვევს ხანგრძლივ კომას და სერიოზულ ნევროლოგიურ დეფიციტს.
შესაძლო გართულებები:
- ეპილეფსია/კრუნჩხვები: ტვინის დაზიანების შედეგად.
- ინფექციები: ღია ტრავმის ან თავის ქალას მოტეხილობის დროს.
- ჰიდროცეფალია: თავ-ზურგტვინის სითხის დაგროვება ტვინში.
- კოგნიტური და ქცევითი ცვლილებები: მეხსიერების, ყურადღების, კონცენტრაციის პრობლემები, ხასიათის ცვლილებები, დეპრესია, შფოთვა.
- მოძრაობის დარღვევები: სისუსტე, დამბლა, კოორდინაციის დარღვევა.
- მეტყველების და მხედველობის პრობლემები.
როგორ მოვიქცეთ თავის ტრავმის დროს?
თავის ტრავმის დროს გადაუდებელი დახმარება სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია. აი, რა უნდა გააკეთოთ:
- დარეკეთ სასწრაფო დახმარებაში (112): ეს არის პირველი და უმნიშვნელოვანესი ნაბიჯი. დროულ სამედიცინო ჩარევას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს.
- შეინარჩუნეთ სიმშვიდე: პანიკა სიტუაციას არ გააუმჯობესებს.
- არ ამოძრაოთ დაზარალებული, თუ ეს აუცილებელი არ არის: თუ ეჭვობთ ხერხემლის დაზიანებას, არ ამოძრაოთ დაზარალებული. დაელოდეთ სამედიცინო პერსონალს.
- შეამოწმეთ სასიცოცხლო ნიშნები: სუნთქავს თუ არა დაზარალებული? აქვს თუ არა პულსი?
- თუ არ სუნთქავს, დაიწყეთ ხელოვნური სუნთქვა (ფილტვების ხელოვნური ვენტილაცია) და გულ-ფილტვის რეანიმაცია, თუკი იცით როგორ კეთდება.
- თუ დაზარალებული გონზეა, მაგრამ გულისრევა აქვს, დააწვინეთ გვერდზე, რათა არ გადაეყლაპოს პირნაღები მასა.
- შეაჩერეთ სისხლდენა: თუკი ჭრილობა სისხლმდენია, დაადეთ სტერილური საფენი ან სუფთა ქსოვილი და მოახდინეთ პირდაპირი ზეწოლა.
- არ მოაცილოთ ჩაჭედილი საგნები: თუკი თავში რაიმე საგანია ჩაჭედილი, არ ეცადოთ მის ამოღებას. ამან შეიძლება მეტი ზიანი მიაყენოს.
- არ მისცეთ საკვები ან სასმელი: დაზარალებულს არ მისცეთ საკვები, სასმელი ან მედიკამენტები.
- აკონტროლეთ ტემპერატურა: დააფარეთ საბანი, რათა თავიდან აიცილოთ ჰიპოთერმია.
- დაელოდეთ სამედიცინო პერსონალს: მიაწოდეთ მათ ინფორმაცია იმის შესახებ, თუ რა მოხდა და რა სიმპტომები შენიშნეთ.
რა სიმპტომებს უნდა მივაქციოთ განსაკუთრებული ყურადღება?
მნიშვნელოვანია, თვალყური ადევნოთ შემდეგ სიმპტომებს, რომლებიც შეიძლება მიუთითებდეს სერიოზულ დაზიანებაზე:
- ცნობიერების დაკარგვა: თუნდაც ხანმოკლე.
- მზარდი თავის ტკივილი: რომელიც არ გადის ტკივილგამაყუჩებლებით.
- გულისრევა და ღებინება: განსაკუთრებით განმეორებითი.
- სიმძიმის შეგრძნება კიდურებში ან მოძრაობის გაძნელება.
- მხედველობის გაორება, გუგების სხვადასხვა ზომა.
- მეტყველების გაძნელება ან დაბნეულობა.
- კრუნჩხვები.
- ცხვირიდან ან ყურიდან გამჭვირვალე სითხის (თავ-ზურგტვინის სითხე) ან სისხლის დენა.
- სახის ან კიდურების დაბუჟება.
- უჩვეულო ქცევა, გაღიზიანებადობა.
მნიშვნელოვანია! ზოგიერთი სიმპტომი შეიძლება გამოჩნდეს ტრავმიდან რამდენიმე საათის ან დღის შემდეგაც კი. ამიტომ, თუ თავის ტრავმა მიიღეთ, ყურადღებით დააკვირდით საკუთარ თავს ან დაზარალებულს მომდევნო 24-48 საათის განმავლობაში და ნებისმიერი საეჭვო სიმპტომის გამოვლენის შემთხვევაში, სასწრაფოდ მიმართეთ ექიმს.
პრევენცია
თავის ტრავმის პრევენცია გადამწყვეტია. დაიცავით შემდეგი რეკომენდაციები:
- ყოველთვის ატარეთ უსაფრთხოების ღვედი მანქანაში.
- ჩაიცვით ჩაფხუტი ველოსიპედის, მოტოციკლის, თხილამურებით სრიალის, სკეიტბორდინგის, რაგბის ან სხვა კონტაქტური სპორტის დროს.
- გამოიყენეთ უსაფრთხოების სკამები ბავშვებისთვის მანქანაში.
- მოერიდეთ სიარულს მოლიპულ ზედაპირებზე.
- უზრუნველყავით სახლის უსაფრთხოება, განსაკუთრებით ბავშვებისა და ხანდაზმულებისთვის (მაგალითად, მოაშორეთ ხალიჩები, რომლებზეც შეიძლება ფეხი დაგისხლტეთ).
თავის ტრავმა სერიოზული მდგომარეობაა, რომელიც მოითხოვს დროულ და ადეკვატურ რეაგირებას. ზემოთ აღნიშნული ინფორმაციის ცოდნამ შეიძლება გადაარჩინოს სიცოცხლე და შეამციროს ტრავმის გრძელვადიანი შედეგები. ყოველთვის გახსოვდეთ, რომ ეჭვის შემთხვევაში, უმჯობესია გადაამოწმოთ და მიმართოთ სამედიცინო დახმარებას.
