შაკიკი
შტრიხები ავადმყოფის პორტრეტისათვის
ის ამბიციურია, კარიერულ წინსვლასა და პირად ცხოვრებაზეა ორიენტირებული. ირგვლივ მყოფთა მიმართ მომთხოვნია, თუმცა ურთიერთობისას მოსაწყენი, რაც დათრგუნული ნეგატიური ემოციების, ფარული შინაგანი კონფლიქტების შედეგია.
რა ხდება შეტევის დროს?
შაკიკის დროს ადგილი აქვს თავის ტვინში სისხლძარღვოვან არასტაბილურობას: შეტევისას სისხლძარღვები თავდაპირველად ვიწროვდება, შემდეგ კი მკვეთრად ფართოვდება. ამ დროს ძლიერდება თრომბოციტების შეწებება. მნიშვნელოვან როლს ასრულებს სეროტონინი, რომლის რაოდენობაც ჯერ იმატებს, შემდეგ კი მკვეთრად იკლებს. გარდა ამისა, დიდი რაოდენობით თავისუფლდება ტკივილის გამომწვევი ნეიროპეპტიდები. ხოლო ტრიგემინული (გამშვები) სისტემა აძლიერებს ტკივილის აღქმას.
რატომ იწყება შეტევა?
შაკიკის პროვოცირება შეუძლია როგორც გარეგან, ისე შინაგან ფაქტორებს. გარეგან ფაქტორებს მიეკუთვნება:
* საკვები და სასმელი - შოკოლადი, კაკაო, ყავა, ციტრუსები, თხილი, კაკალი; პროდუქტები, რომლებიც შეიცავს სოდიუმ ნიტრიტს - ჰოთდოგი, ბეკონი, ძეხვი, სალიამი; რძის ზოგიერთი პროდუქტი - ყველი, არაჟანი; პროდუქტები, რომლებიც შეიცავს ნატრიუმის გლუტამატს - ცხარე ჩინური სოუსები; პროდუქტები, რომლებიც შეიცავს თიამინს - დამარილებული ქაშაყი, ქათმის ღვიძლი, პარკოსნები, ლობიო; ასევე - წითელი ღვინო, ლუდი, შამპანური, ხელოვნური დამატკბობლების შემცველი პროდუქტები და სასმელები - კოკა-კოლა და სხვა;
* სითხის უკმარისობა;
* შიმშილი და ჰიპოგლიკემია - შიმშილის დროს სისხლში შაქრის ოდენობა მცირდება, ეს თავის ტვინის სისხლძარღვების გაფართოებას იწვევს, რამაც, თავის მხრივ, შესაძლოა შაკიკის შეტევას დაუდოს სათავე;
* გარემო პირობები - სიცხე, სიცივე, კაშკაშა სინათლე, ქარი, ძლიერი ხმაური, მკვეთრი სუნი;
* მედიკამენტები (ვაზოდილატატორები, ორალური კონტრაცეპტივები, ინდომეტაცინი).
შინაგან ფაქტორებს მიეკუთვნება:
* ხანგრძლივი ძილი ან უძილობა;
* გადაღლილობა და ფსიქოემოციური გადაძაბვა;
* ფიზიკური აქტიურობა, მათ შორის - სქესობრივი კონტაქტი;
* ჰორმონული ძვრები: პუბერტატული პერიოდი, მენსტრუაცია, ორსულობა, კლიმაქსი.
დიდი მნიშვნელობა ენიჭება გენეტიკურ განწყობას, განსაკუთრებით - დედის მხრიდან, ხოლო თუ შაკიკს ორივე მშობელი უჩივის, ბავშვს ათიდან მხოლოდ ერთი შანსი აქვს, დარჩეს ჯანმრთელი. ხშირად შეტევის პროვოცირებას რამდენიმე ფაქტორის ერთდროული ზემოქმედება ახდენს. მაგალითად, თუ ქალს მენსტრუალური ციკლის შუაში თეთრი ღვინო, ყველი ან შოკოლადი სიამოვნებას ანიჭებს, უშუალოდ მენსტრუაციის დროს იმავე პროდუქტებმა შესაძლოა შაკიკის შეტევა გამოიწვიოს.
ტიპები
განასხვავებენ შაკიკის შემდეგ ტიპებს:
* შაკიკი აურის გარეშე (შემთხვევათა 80-90%);
* შაკიკი აურით (10-20%);
* ბაზილარული და პანიკური შაკიკი (ძალიან იშვიათია).
შაკიკი აურის გარეშე
მას მარტივ შაკიკსაც უწოდებენ. ეს არის პაროქსიზმული მოპულსირე ჰემიკრანია. მისთვის დამახასიათებელია თავის ტკივილის ლოკალიზაციის (მხარის) ცვალებადობა და თან არ სდევს ნევროლოგიური მოშლილობანი.
შაკიკი აურით
ეს იგივე კლასიკური შაკიკია. ამ დროს შეტევას წინ უძღვის ე. წ. აურის პერიოდი, რომელიც შეიძლება იყოს:
* ყნოსვითი (ადამიანს თითქოს თან სდევს გარკვეული სუნი);
* მხედველობითი (თვალების წინ მოციმციმე წერტილები, ლაქები ან ელვა);
* მოძრაობითი (დამბლა, კიდურების სისუსტე, სხეულის ზოგიერთი ნაწილის დაბუჟება);
მ მეტყველებითი (სიტყვები ისე ისმის, თითქოს მაგნიტოფონში ფირი გაიჭედაო).
ეს "უვერტიურა" 10 წუთიდან ნახევარ საათამდე გრძელდება (ზოგჯერ უფრო მეტხანსაც, თუმცა ჯამში მისი ხანგრძლივობა არ აღემატება 60 წუთს). ამის შემდეგ საქმეში უკვე "ჩაქუჩებიც" ერთვება. ძალიან იშვიათია (მხოლოდ 1-2%) აურა თავის ტკივილის გარეშე.
კლასიკური შაკიკის კლინიკური სურათი
დაავადების ძირითადი სიმპტომია თავის ტკივილი. ის ლოკალიზდება თავის ცალ მხარეს, შუბლისა და საფეთქლის მიდამოში, და გადაეცემა იმავე მხარეს - თვალბუდესა და კეფაში. აქვს ძლიერი მოპულსირე ხასიათი. შესაძლოა გაგრძელდეს 4-დან 72 საათამდე. გაივლის თავისთავად. თანმხლები სიმპტომებია გულისრევა, პირღებინება, ბავშვებში - მუცლის ტკივილი. შეტევებს შორის პერიოდში ადამიანი არაფერს უჩივის.
ბაზილარული შაკიკი
ამ დროს მხედველობითი და ნევროლოგიური სიმპტომები სიმეტრიულად - ორივე მხარეს გამოვლინდება. მოსალოდნელია ცნობიერების დაბინდვაც.
პანიკური შაკიკი
შაკიკის შეტევის პიკისთვის დამახასიათებელია პანიკური შიში. ეს არის ვეგეტაციური კრიზი გამოხატული ფობიური მოვლენებით. ფობია შიშს ნიშნავს.
შაკიკის პერიოდები
შაკიკის შეტევას 5 პერიოდად ყოფენ.
1. პროდრომული პერიოდი - ამ დროს ავადმყოფს ეცვლება განწყობა, იპყრობს ემოციური ლაბილურობა, გაღიზიანება, ტირილის სურვილი, ძლიერი წყურვილი, უნდება რაიმე უჩვეულოს შეჭმა, ერევა ძილი, უხშირდება შარდვა.
პროდრომული პერიოდი დაახლოებით 24 საათი გრძელდება.
2. აურა - გრძელდება დაახლოებით 15-20 წუთის განმავლობაში, ზოგჯერ უფრო მეტხანსაც, მაგრამ არა უმეტეს 60 წუთისა.
3. თავის ტკივილი - გრძელდება დაახლოებით 72 საათს.
4. შეტევის ჩაცხრობა;
5. აღდგენითი პერიოდი - გრძელდება რამდენიმე დღე.
მკურნალობა
შაკიკის შეტევის მოხსნის საუკეთესო გზა მისი დასაწყისშივე აღკვეთაა - სანამ თავის ტკივილი ჯერ კიდევ არ განვითარებულა, მაგრამ მისი წინამორბედი სიმპტომები უკვე აშკარაა. ბევრი შეტევას ძილით ებრძვის. ძილის დროს სიმპტომები ხშირად ისე გაივლის, რომ შეტევა შესაძლოა აღარც კი განვითარდეს, მაგრამ ზოგჯერ თავის ტკივილი სწორედ ძილში იწყება. შაკიკის მწვავე შეტევებს ეფექტურად ხსნის სეროტონინის აგონისტები - ზოლმიტრიპტანი, ნარასტრიპტანი, სუმატრიპტანი, რომლებიც გაფართოებულ სისხლძარღვებზე მოქმედებს. შაკიკს ხშირად უკავშირებენ კუჭში საკვების შეგუბებას, ამიტომ მის მკურნალობას იწყებენ ჩვეულებრივი ანალგეტიკით (ასპირინი), მანამდე კი აძლევენ ღებინების საწინააღმდეგო საშუალებას (მეტოკლოპრამიდი), რომელსაც კუჭის შიგთავსი ნაწლავებში გადააქვს. უშედეგო მკურნალობის შემთხვევაში სეროტონინის აგონისტებზე გადადიან. გარდა სეროტონინის აგონისტებისა, შაკიკიან ავადმყოფებს დიდი რაოდენობით სჭირდებათ ბ ჯგუფის, ც და ე ვიტამინები, მინერალები (მაგნიუმი), ამინომჟავები (ტრიპტოფანი, ტაურინი), პოლიუჯერი მჟავები (ომეგა-3), ფერმენტები (გინკო-ბილობა, კურკუმა) და სხვა ბიოაქტიური ნივთიერებები. ყურადღების ღირსია მაგნიუმი, რომელსაც უამრავი დადებითი თვისება აქვს. ამ მხრივ აღსანიშნავია მისი ანტიოქსიდანტური, შაკიკის საწინააღმდეგო მოქმედება: იგი აფართოებს სისხლძარღვებს, აწესრიგებს სისხლის რეოლოგიურ თვისებებს, არეგულირებს ძილს, ასე რომ, ეფექტურად მოქმედებს შაკიკის განვითარების ყველა რგოლზე. ზოგჯერ დამხმარე საშუალებად მანუალურ თერაპიასაც იყენებენ. ეს მეთოდი კარგად მოქმედებს იმ პაციენტებზე, ვისაც ტკივილი ძირითადად კეფაში აქვს ლოკალიზებული.
პროფილაქტიკა
პროფილაქტიკური მიზნით გამოიყენება ასპირინი, არასპეციფიკური ანთების საწინააღმდეგო საშუალებები (ვოლტარენი, ნიმესილი), ბეტა ბლოკერები (ანაპრილინი), ტრიციკლური ანტიდეპრესანტები, სეროტონინის ანტაგონისტები, ფსიქოთერაპია. თუმცა პროფილაქტიკის ყველაზე ეფექტური საშუალება ცხოვრების ჯანსაღი წესია - ერთმანეთს ჰარმონიულად უნდა შეუნაცვლოთ მუშაობა და სუფთა ჰაერზე დასვენება. ამასთანავე, კარგად დააკვირდით საკუთარ თავს და შეისწავლეთ "საკუთარი" მაპროვოცირებელი ფაქტორები, რათა შეტევის თავიდან აცილება შეძლოთ. გახსოვდეთ, საუკეთესო მკურნალობა დაავადების პროფილაქტიკაა.