თავის ტკივილი - მიზეზები
თავის ტკივილს, რომელიც ზოგჯერ ადამიანს უნარშეზღუდულადაც კი აქცევს, ტვინის მფარავ მაგარ გარსს უნდა ვუმადლოდეთ, რომელიც უხვად არის აღჭურვილი ტკივილის აღმქმელი ნერვული დაბოლოებებით. ზოგიერთი მეცნიერი თავის ტვინში ტკივილის აღმქმელი რეცეპტორების უქონლობას წყალობად მიიჩნევს, რადგან წარმოიდგინეთ, რა მოხდება, ორგანიზმის ამ დირიჟორს თავად რომ ასტკივდეს რამე. ეს ფაქტობრივად ორგანიზმის დესტრუქციასა და დაღუპვას ნიშნავს, რადგან უდირიჟოროდ დარჩენილი ორკესტრი დამოუკიდებლად ყველაზე მარტივი ფუნქციის განხორციელებასაც კი ვერ შეძლებს. თავის ტკივილი , ცეფალგია, ერთ-ერთი ყველაზე ფართოდ გავრცელებული სიმპტომია, რომელიც მრავალ დაავადებასა და პათოლოგიურ პროცესს ახასიათებს. ამ ნიშნით მიმდინარე დაავადებათა შესახებ ზაზა ფანასკერტელის სახელობის სამკურნალო ცენტრის წამყვანი სპეციალისტი ნელი მაისურაძე გვესაუბრება.
- თავის ტკივილი ერთ-ერთი იმ სიმპტომთაგანია, რომლის გამოც ადამიანები ყველაზე ხშირად მიმართავენ ექიმს. მოსახლეობის 70%-ს ეპიზოდური ან ქრონიკული თავის ტკივილები აწუხებს. ის წამყვანი, ზოგჯერ კი ერთადერთი სიმპტომია 40-ზე მეტი დაავადებისა: ნევროზისა, დეპრესიული მდგომარეობისა, ჰიპერტონიული დაავადებისა, თირკმლისა და ენდოკრინული პათოლოგიებისა, ნერვული სნეულებებისა... თუმცა მის ყველაზე გავრცელებულ ფორმებს დაძაბვის თავის ტკივილი (70%) და შაკიკი (25%) წარმოადგენს.
- კერძოდ რომელ დაავადებებს ახასიათებს ცეფალგია?
- თავის ტკივილის გამომწვევი უამრავი მიზეზი, თანამედროვე კლასიფიკაციით, ოთხ ძირითად ჯგუფად იყოფა:
- თავის ტვინის ორგანული დაავადებები და თავზურგტვინის სითხის დინამიკური მოშლილობები. მათ მიეკუთვნება: თავის ქალას ტრავმები - ტკივილი ლოკალიზებული ან ზოგადია და შედარებით ცუდად ემორჩილება მკურნალობას; თავის ტვინში არსებული მოცულობითი წარმონაქმნები - ტკივილი, ჩვეულებრივ, დილაობით ძლიერდება, ერთვის გულისრევა და ღებინება; თავის ტვინის ანთებითი დაავადებები (მენინგიტი, მენინგოენცეფალიტი).
- სისხლძარღვოვანი მიზეზები. ამ ჯგუფს მიეკუთვნება ჰემიკრანია (შაკიკი), ვეგეტოსისხლძარღვოვანი დისტონია და არტერიული ჰიპერტენზია.
- ფსიქოგენური მიზეზები. ამ ჯგუფს მიაკუთვნებენ დაძაბვისა და ასთენიის თანმხლებ თავის ტკივილს.
- არატვინოვანი მიზეზები. ეს ყველაზე დიდი ჯგუფია. მას ეკუთვნის:
- კისრის მალების ოსტეოქონდროზი;
- ნებისმიერი ბუნებისა და ლოკალიზაციის ინფექციური დაავადება, რომელთა 40% თავის ტკივილის მწვავე შეტევებს იწვევს, ვირუსული ან ბაქტერიული ინფექციები, რომლებიც თავის ტკივილის შეტევით იწყება;
- მედიკამენტური თავის ტკივილი (ამ მხრივ აღსანიშნავია ორალური კონტრაცეპტივები, ნიტრატები, კოფეინი);
- მეტაბოლური მოშლილობები (ჰიპოქსია, ჰიპერკაპნია, დიალიზი და სხვა);
- ენდოკრინული მოშლილობანი (აკრომეგალია, ჰიპოთირეოიდიზმი, წინარემენსტრუალური სინდრომი, იდიოპათიური შეშუპება);
- თავის ქალას, კისრის, თვალის, ყურის, ცხვირის, ცხვირის დანამატი წიაღების, კბილების, პირის ღრუს პათოლოგიები.
- თავის ტკივილი სხვადასხვანაირია - მწვავე და არცთუ ისე ძლიერი, მოულოდნელი და ნელა მზარდი, ზოგჯერ მთელ თავს მოიცავს, ზოგჯერ - მხოლოდ მის რომელიმე ნაწილს... შესაძლებელია თუ არა ტკივილის ხასიათის მიხედვით მისი მიზეზის დადგენა?
- თავის ტვინის ორგანული დაავადებების დროს თავის ტკივილს ახასიათებს უეცარი დასაწყისი. იგი დიფუზურია და დღითი დღე ინტენსიურად ძლიერდება, იცვლება თავისა და სხეულის მდებარეობის შესაბამისად. არასოდეს იცვლის ლოკალიზაციას და ჯიუტი ცალმხრივობა ახასიათებს. ხშირად თან სდევს მრავლობითი ღებინება გულისრევის შეგრძნების გარეშე, ასევე - სხეულის ტემპერატურისა და არტერიული წნევის (120/200 მმ. ვწყ. სვ-მდე) მატება, თითქმის არ ემორჩილება ტკივილგამაყუჩებელ პრეპარატებს. ვლინდება ზოგადმენინგეალური ნიშნები და კეროვანი ნევროლოგიური სიმპტომატიკაც, ცვლილებებია სისხლში, შარდში, თვალის ფსკერში და სხვა. დიფუზური ტკივილი აღინიშნება ქალასშიდა წნევის მატების დროსაც. ის უმეტესად ღამით ან დილაადრიან იჩენს თავს. ქალასშიგა წნევა შედარებით იშვიათი მიზეზია და თავის ტვინში ლიქვორის გადინების დარღვევას უკავშირდება. დაძაბვის თავის ტკივილი თავის ტკივილის ყველაზე გავრცელებული ფორმაა. აღმოცენდება ფსიქიკური გადაძაბვის შემდგომ, რაც მწვავე და ქრონიკული სტრესის შედეგია. ხშირად აწუხებთ გამოხატული ან ფარული დეპრესიის მქონე ადამიანებს. ეს არის მომჭერი, დამწოლი, მუდმივი შეგრძნება, რომელსაც მკვეთრი ლოკალიზაცია არ გააჩნია. სუსტი ან ზომიერი ინტენსივობისაა, ძლიერდება ფიზიკური დატვირთვისას. ამ დროს პაციენტები მას თავზე ჩაფხუტის ჩამოცმას ან სარტყლის მოჭერას ადარებენ. ცეფალგიის არანაკლებ ხშირი მიზეზია შაკიკი, რომელიც შეტევით ხასიათს ატარებს. იგი ახალგაზრდა ქალების დაავადებაა და გენეტიკური განწყობა ახასიათებს. არსებობს კლასიკური, ანუ აურით მიმდინარე და ჩვეულებრივი, ანუ აურის გარეშე მიმდინარე შაკიკი. აურა 10-30-წუთიანი მდგომარეობაა შეტევამდე. ამ დროს ადამიანს თვალებში სინათლე უციმციმებს, ნაწილობრივ კარგავს მხედველობას.
ტკივილი ლოკალიზებულია ნახევარ თავში, შუბლისა და საფეთქლის არეში. შეტევა იწყება მწვავედ და პიკს რამდენიმე საათში აღწევს. ტკივილი მოჭერის მსგავსი, მოპულსირე, მბურღავი და მჭრელია, ხშირად თან სდევს სინათლისა და ხმაურის შიში, ღებინება, რომელსაც შვება მოაქვს. კლასიკური შაკიკის შეტევა მეორდება თვეში 2-4-ჯერ, დროის განსაზღვრული შუალედებით. პაციენტთა 60%-ს ჩვეულებრივი შაკიკი აქვს. იგი აურის გარეშე იწყება - ჩვეულებრივ, დილით - და დიფუზურია. გრძელდება რამდენიმე დღე. მას დასვენება აპროვოცირებს და ჭარბი წონის ქალბატონების ხვედრია. შეტევები განსხვავებული შუალედებით მეორდება, უფრო მეტად - კვირაში ერთხელ.
- შრომითი პროცესის კომპიუტერიზაციისა და მჯდომარე პროფესიების მომრავლების პარალელურად საკმაოდ იმატა კისრის ოსტეოქონდროზით დაავადებულთა რიცხვმა. როგორი თავის ტკივილი ახასიათებს მას?
- კისრის ოსტეოქონდროზის დროს ტკივილი ცალმხრივია, კისრისა და კეფის არეშია ლოკალიზებული და შუბლისა და თვალის არეში ვრცელდება. ის შესაძლოა იყოს როგორც ეპიზოდური, ასევე გახანგრძლივებული. პაციენტები კისრის არეში მოძრაობის შეზღუდვას უჩივიან. ტკივილები უმიზეზოდ იწყება, თუმცა საგრძნობლად აპროვოცირებს მექანიკური ფაქტორები: არახელსაყრელ პოზაში ძილი, ხანგრძლივი ფიზიკური დატვირთვა, რომელიც მთელი ტანით ან მხოლოდ თავის დახრას მოითხოვს.
- როგორია არატვინოვანი მიზეზებით გამოწვეული თავის ტკივილი?
- ამ მხრივ აღსანიშნავია სახისა და პირის ღრუს ზოგიერთი განყოფილების ნევრალგიები. მაგალითად, სამწვერა და ენა-ხახის ნერვების დაზიანებისას ძლიერი ტკივილი იწყება სახის არეში და პირის ღრუში, ცალ მხარეს, უმეტესად შეტევითი, მჩხვლეტი, მსერავი ხასიათი აქვს, უმეტესად აუტანელი და მტანჯველია, იშვიათად კი უსიამოვნო სუბიექტურ შეგრძნებად აღიქმება. მსგავსი ტკივილები ახასიათებს ცხვირის დანამატი ღრუების ანთებით დაზიანებებს (ფრონტიტს, სინუსიტს). ანემიაც ხშირად იქცევა თავის ტკივილების მიზეზად. ეს თავის ტვინის ჟანგბადოვან შიმშილს უკავშირდება. ტკივილი ყრუ ან მოჭერითია, უმთავრესად შუბლსა და საფეთქლებზეა ლოკალიზებული, შესაძლოა, თავის შუა ნაწილიც მოიცვას. ტკივილს აძლიერებს დიდხანს დგომა და დატვირთვები. გაფანტული, ძლიერი და მფეთქავი თავის ტკივილი ვითარდება გონებრივი გადაძაბვის, გადახურების, აღმგზნებ საშუალებათა მიღების შედეგად. ტკივილს უძილობა, თავბრუხვევა და ყურების შუილიც ერთვის. მფეთქავი, ყრუ და დიფუზური თავის ტკივილი მზეზე დიდხანს ყოფნის შემდეგ აღმოცენდება. მასთან ერთად ვითარდება თავბრუხვევა, ღებინება, ზოგჯერ - ცხვირიდან სისხლდენაც.
- არსებობს მწვავე თავის ტკივილის ცნება. რომელ პათოლოგიებს უკავშირდება იგი?
- ასეთი გახლავთ ინსულტი, ანევრიზმა და ჰიპერტონიული კრიზი. ინსულტი თავის ტვინში სისხლის მიმოქცევის მოშლაა. მის ორ ტიპს განასხვავებენ: იშემიურსა და ჰემორაგიულს. იშემიურ ინსულტს თავის ტკივილი თითქმის არ ახასიათებს, ვინაიდან ტვინის გარსები ამ დროს პრაქტიკულად გაუღიზიანებელი რჩება. რაც შეეხება ჰემორაგიულს, ის ფიზიკური და გონებრივი გადაძაბვის ფონზე მწვავე, ძლიერი თავის ტკივილით იწყება, რომელსაც დაერთვის გულისრევა და ღებინება, ზოგჯერ - ცნობიერების დაკარგვა და ღრმა კომაც კი. ინსულტის დროს თავის ტკივილს ერთგვარი სადიაგნოზო მნიშვნელობაც აქვს, მისი არსებობა რამდენადმე ჰემორაგიულ ფორმაზე მიგვანიშნებს, თუმცა დიაგნოზი მხოლოდ ამ სიმპტომის საფუძველზე არ დაისმის. ანევრიზმა სისხლძარღვის დეფექტია, მისი რომელიმე უბნის გათხელება. ის ზოგჯერ სკდება, რაც უძლიერესი თავის ტკივილით ვლინდება. პაციენტები უჩივიან უძლიერეს ტკივილს, რომელსაც თავზე მდუღარის გადასხმას ადარებენ. ტკივილს ერთვის გულისრევა და ღებინება, ცნობიერების დაბინდვა. ჰიპერტონიული კრიზი ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული დაავადებაა, რომელიც ყოველთვის მძიმე, ზემწოლი თავის ტკივილით მიმდინარეობს. ტკივილი უმეტესწილად კისრისა და კეფის არეშია ლოკალიზებული და საკმაოდ შემაწუხებელია, დაერთვის გულისცემის გახშირება, ტკივილი გულმკერდის არეში, თვალების დაბინდვა, თავბრუხვევა, კანკალი, ხშირი შარდვა, არტერიული წნევის მკვეთრი და სწრაფი მატება. ჰიპერტონიული კრიზი ხშირად ინსულტით რთულდება, ამიტომ მისი გადატანის შემდეგ პაციენტებს სამი დღის განმავლობაში განსაკუთრებული ყურადღება სჭირდებათ.
- რა მეთოდით ადგენენ თავის ტკივილის მიზეზს?
- საამისოდ იყენებენ თავის კომპიუტერულ და მაგნიტურ-რეზონანსულ ტომოგრაფიას, რომელიც სპეციალისტს თავის ტვინში მიმდინარე ორგანული თუ არაორგანული ცვლილებების შესახებ უნიკალურ ინფორმაციას აწვდის. ტარდება ანგიოგრაფია, სისხლის ანალიზი. ზოგჯერ საჭირო ხდება ოკულისტის კონსულტაცია, რადგან თვალის ფსკერის გამოკვლევით ამ მხრივ საკმაოდ ძვირფასი ინფორმაციის მიღებაა შესაძლებელი, ოტოლარინგოლოგის, სტომატოლოგის კონსულტაცია და ზოგიერთი სპეციალური გამოკვლევის ჩატარება.