სამწვერა ნევრალგია
- ბატონო ლადო, რედაქციაში უამრავი შეკითხვა მოდის სამწვერა ნერვის ნევრალგიის შესახებ. ვიდრე უშუალოდ ამ თემას შევეხებოდეთ, იქნებ გვითხრათ, რა ფუნქცია აკისრია ამ ნერვს.
- სამწვერა ნერვი შერეული ტიპის ნერვია - შეიცავს როგორც მგრძნობელობით (სენსორულ), ისე მამოძრავებელ (მოტორულ) ნეირონებს და, შესაბამისად, ორივე ფუნქციის მატარებელია. მგრძნობელობითი ნეირონები სახის მთელი ნახევრის მგრძნობელობას განაგებენ, რაც სამი ტოტის - თვალბუდის, ზედა ყბისა და ქვედა ყბის ტოტების მეშვეობით ხორციელდება, მოტორული ნეირონებით კი საღეჭი კუნთების ინერვაცია ხდება. გარდა ამისა, სამწვერა ნერვის მგრძნობელობითი ტოტების მეშვეობით გადაეცემა საცრემლე და სანერწყვე ჯირკვლებს პარასიმპათიკური ნერვული იმპულსები.
- ცნობილია, რომ სამწვერა ნერვის დაავადებას აუტანელი ტკივილი ახასიათებს. კერძოდ, რომელი დაავადებაა ეს და კიდევ რა სიმპტომები ახლავს თან?
- სამწვერა ნერვის ყველაზე გავრცელებულ დაავადებას, რომელიც ტკივილით ვლინდება, სამწვერა (ტრიგემინალური) ნევრალგია შემოკლებით ეწოდება. განასხვავებენ ტიპურ და ატიპურ სამწვერა ნევრალგიას. ტიპური ნევრალგიისთვის დამახასიათებელია ტკივილი სახის ნახევარში, სამწვერა ნერვის ერთი ან რამდენიმე ტოტის საინერვაციო მიდამოში, რომელიც რამდენიმე წამიდან 2 წუთამდე გრძელდება. ტკივილი ერთბაშად აღმოცენდება, მწვავეა და, როგორც ავადმყოფები ამბობენ, დენის გავლას ჰგავს.
- ტკივილს აქვს ტრიგერული (მაპროვოცირებელი) წერტილები და ზონები. ეს ის წერტილები და ზონებია, რომელთა გაღიზიანებისას შეიძლება ტკივილი აღმოცენდეს (ჭამის, პირის დაბანის, საუბრის, კბილების ხეხვის დროს).
- ტკივილის ეპიზოდებს შორის პაციენტი არაფერს უჩივის, არ აღინიშნება მგრძნობელობის მოშლა.
- ტკივილი სტერეოტიპულია - ყველა პაციენტისთვის ერთნაირია.
- კარბამაზეპინის (ტეგრეტოლის, ფინლეფსინის) მიღება დაავადების საწყის სტადიაში ტკივილის იტენსივობას ამცირებს.
სამწვერა ნევრალგიის დიაგნოზის დასასმელად საჭიროა ზემოთ ჩამოთვლილი კრიტერიუმებიდან ოთხის არსებობა.
- რა არის ტკივილის უშუალო მიზეზი?
- ეს საკითხი ბოლომდე ჯერ კიდევ შეუსწავლელია. ყველაზე პოპულარულია ნეიროვასკულური კონფლიქტით გამოწვეული თეორია, რომლის თანახმად ტკივილი სამწვერა ნერვზე (ტვინის ღეროში მისი შესვლის ადგილას) არტერიის ზეწოლის ბრალია. ამ ადგილას სამწვერა ნერვი არ არის დაფარული მიელინის დამცავი გარსით, ამიტომ არტერიის ხანგრძლივი პულსაცია ნერვული იმპულსების გაუკუღმართებას იწვევს, ეს კი ტკივილს განაპირობებს. ატიპურ ნევრალგიას ტკივილთან ერთად განსაზღვრული ნევროლოგიური სიმპტომატიკაც ახასიათებს. მისი მიზეზი შეიძლება იყოს თავის ტვინის უკანა ფოსოში ლოკალიზებული სიმსივნური ან სისხლძარღვოვანი წარმონაქმნი ან რომელიმე მადემიელინიზებელი დაავადება, მაგალითად, გაფანტული სკლეროზი. ორმხრივი სამწვერა ნევრალგიის დროს ტკივილის მიზეზი უმეტესად სწორედ გაფანტული სკლეროზია.
- როგორ მკურნალობენ სამწვერა ნევრალგიას?
- სამწვერა ნევრალგიის დროს, ჩვეულებრივ, კონსერვატიული მკურნალობა ტარდება. პრეპარატებიდან ყველაზე ხშირად გამოიყენება კარბამაზეპინი (ტეგრეტოლი, ფინლეფსინი), რომელიც ათიდან 7 შემთხვევაში საგრძნობლად აუმჯობესებს მდგომარეობას. ამ მედიკამენტით ხანგრძლივი მკურნალობის შემთხვევაში პერიოდულად უნდა შემოწმდეს სისხლი. კარბამაზეპინის უეფექტობისას ინიშნება სხვა პრეპარატები, მაგალითად, ბაკლოფენი ან გაბაპენტინი. ასევე შეიძლება დაინიშნოს ფენიტოინი, კლონაზეპამი... თუ მედიკამენტური მკურნალობა უშედეგო აღმოჩნდა, ხდება ქირურგიული ჩარევა.
ოპერაცია რეკომენდებულია მაშინაც, როდესაც კონსერვატიული მკურნალობის გვერდითი ეფექტები პაციენტს ძნელად გადააქვს.
- რას გულისხმობს ქირურგიული მკურნალობა?
- არსებობს სამწვერა ნევრალგიის მკურნალობის რამდენიმე ქირურგიული მეთოდი: მცირე ინვაზიური პროცედურები და ინტრაკრანიული პროცედურა. მცირე ინვაზიური პროცედურებია პერკუტანული ტრიგემინალური რიზოტომია ანუ სამწვერა ნერვის ნაწილობრივი დაზიანება, რომლის მიზანი ტკივილის ბოჭკოების დაზიანება და მგრძნობიარე ბოჭკოების უვნებლად შენარჩუნებაა. ამისთვის ყველაზე ხშირად იყენებენ სტერეოტაქსიურ რადიოსიხშირულ რიზოტომიას (რადიოტალღებით ნერვის თერმულ დაზიანებას), სამწვერა ნერვის კვანძში (გასერის კვანძში) გლიცეროლის ინექციას ან მიკროკომპრესიას ფოგარტის კათეტერით (კათეტერი შეჰყავთ სამწვერა ნერვის კვანძში და ტკივილის ბოჭკოების დასაზიანებლად მასზე მცირე ზეწოლას ახდენენ). უშუალოდ ნერვის პერიფერიულ დაბოლოებებზე ზემოქმედება, მათი გაუტკივარება ან გადაკვეთა, ხანმოკლე ეფექტის გამო იშვიათად გამოიყენება, ისიც მხოლოდ ხანდაზმულ პაციენტებში.
ზემოთ ჩამოთვლილ მეთოდებს შორის ყველაზე ეფექტურად ითვლება სტერეოტაქსიური რადიოსიხშირული რიზოტომია. მისი ეფექტურობა დაახლოებით 70-90%-ს შეადგენს და რეციდივების ალბათობა შემდგომი 10 წლის მანძილზე 50%-მდე კლებულობს. აღნიშნული მეთოდები, მიუხედავად მცირე ინვაზიისა, დესტრუქციული ხასიათისაა, რის გამოც ყველაზე უფრო ხშირი გართულებაა მგრძნობელობის მოშლა ტკივილის ზონაში. ინტრაკრანიული პროცედურა სამწვერა ნერვის მიკროვასკულური დეკომპრესიაა. ეს მსოფლიოში ყველაზე მეტად გავრცელებული, ეფექტური და ამავდროულად ფიზიოლოგიური მეთოდია, რომელიც გულისხმობს ნერვის ანატომიური მთლიანობის შენარჩუნებას და Uუშუალოდ ტკივილის გამომწვევ მიზეზზე ზემოქმედებას. სხვათა შორის, აღნიშნული ოპერაცია პირველად ამერიკელმა ნეიროქირურგმა პიტერ ჯანეტამ ჩაატარა 1967 წელს. მას შემდეგ ამ მეთოდის წყალობით ათასობით პაციენტმა იგრძნო შვება.
- როგორ ხერხდება ნერვის დაუზიანებლად ტკივილის მიზეზის აღმოფხვრა?
- ზემოთ მოგახსენეთ, რომ სამწვერა ნევრალგიის დროს ტკივილის მიზეზს სამწვერა ნერვზე არტერიის ზეწოლა წარმოადგენს. ოპერაციის დროს ხდება თავის ქალას უკანა ფოსოს ტრეპანაცია, ქირურგი მიდის სამწვერა ნერვთან და მიჯნავს მას არტერიისგან სპეციალური პროტექტორის საშუალებით, რომელიც არტერიასა და ნერვს შორის თავსდება.
