ზაფრანა როგორც მკურნალი
სახელწოდება „ზაფრანა“ წარმოდგება არაბული სიტყვისგან „ზაფრან“, რაც ნიშნავს „იყო ყვითელი“. საკუთრივ მცენარის ყვავილი ღია იისფერია, ხოლო ბუტკოს 3 სურნელოვანი დინგი, რომლებიც ფაქტობრივად სანელებლის სახით გამოიყენება – ნარინჯისფერ-მოწითალოა. დინგების შეგროვება სექტემბერ-ნოემბერში ხდება: მათ ყვავილებს გაფურჩქვნისთანავე აცლიან და უმალ აშრობენ. 100 000 ყვავილიდან საშუალოდ 1 კგ ზაფრანას იღებენ. ყველაზე მაღალხარისხოვანი მუქი წითელი ფერის ან მოწითალო-მოყავისფრო ზაფრანაა. მას მძაფრი და საუცხოო სურნელი აქვს, ოდნავ მომწარო და ასევე გამორჩეული გემო.
ცოტა რამ ისტორიიდან
ზაფრანის სამშობლოდ მცირე აზია, ახლო აღმოსავლეთი და ინდოეთი სახელდება. ეს სანელებელი ჯერ კიდევ შუმერული ცივილიზაციის ამსახველ წყაროებშია მოხსენიებული. ფინიკიელები თურმე წარმატებით ვაჭრობდნენ ამ სანელებლით, კერძოდ, ჩამოჰქონდათ ის პორტ-ტირში, საიდანაც ზაფრანა ხვდებოდა დასავლეთ თურქეთსა და საბერძნეთში. ზაფრანის სამკურნალო თვისებების შესახებ ბევრი ინფორმაციაა ჩინურ და ეგვიპტურ სამედიცინო წყაროებში, რომლებიც ჩვ. წ. აღ-მდე 2600 და შესაბამისად 1500 წლით თარიღდება. ამ სანელებელს, როგორც ძვირად ღირებულ წამალს და კეთილსურნელს, ისე იყენებდნენ. მას მიართმევდნენ ხოლმე იმპერატორებს, მეფეებსა და მღვდელმთავრებს, როგორც საგანგებო და ძვირფას საჩუქარს. ძველი რომაელები აფასებდნენ ამ მცენარეს, როგორც კატარაქტის სამკურნალო საშუალებას. მდიდარი რომაელები ზაფრანას, როგორც სურნელოვან ფუფუნებას, ისე იყენებდნენ (სურნელოვან წყალს, ზეთსა და საცხს ამზადებდნენ). გაბატონებული იყო შეხედულება, რომ ზაფრანას შხამის საწინააღმდეგო მოქმედება აქვს. სიმდიდრის ნიშნად ითვლებოდა ზაფრანის ფერის მქონე ტანსაცმლითა და ფეხსაცმლით შემოსვა. რომის იმპერიის დაცემის შემდეგ ზაფრანისადმი ინტერესი ცოტა ხნით შენელდა. ესპანელები პირველი ევროპელები გახლდნენ, რომლებმაც ზაფრანის პლანტაციების მოშენება დაიწყეს (ყველაზე ცნობილი პლანტაციები მადრიდის სამხრეთ-აღმოსავლეთში იყო გაშლილი). ესპანეთში ზაფრანა IX საუკუნეში არაბთა წყალობით მოხვდა. შემდეგ ის საფრანგეთსა და ევროპის ბევრ ქვეყანაშიც გავრცელდა. დღეს ეს მცენარე დიდი პოპულარობით სარგებლობს და წარმატებით მოჰყავთ საბერძნეთში, იტალიასა და ირანში, კავკასიასა და უკრაინაში.
ქიმიური შედგენილობა
ახალდაკრეფილი ზაფრანა შეიცავს კაროტინოიდული ბუნების გლიკოზიდს – პროტოკროცინს, რომელიც გაშრობისას შედარებით მარტივ გლიკოზიდებს – კროცინსა და პიკროკროცინს – წარმოქმნის. კროცინი ზაფრანის სპეციფიკური ყვითელი ფერის საღებავი ნივთიერებაა. პიკროკროცინი მომწარო ნივთიერებაა. ზაფრანის ეთერზეთის ძირითად კომპონენტს საფრონალი ქმნის. გარდა ამ ნივთიერებისა, ეთერზეთი შეიცავს პინენსა და ცინეოლს. მცენარის დინგი მდიდარია აგრეთვე ლიკოპინით, კაროტინით, B ჯგუფის ვიტამინებით, ფლავონოიდებით, ცხიმოვანი და აზოტოვანი ნაერთებით. შეიცავს წყალს, შაქარს, ცვილს, კალიუმს, კალციუმსა და სხვა.
სამკურნალო თვისებები
ზაფრანას დამწვრობების სამკურნალოდ ჯერ კიდევ ავიცენას დროს იყენებდნენ. ის მეტად ძლიერი ანტიოქსიდანტია, ანადგურებს ადამიანის ორგანიზმში ასაკთან ერთად სულ უფრო მეტად წარმოქმნილ მავნე ნივთიერებებს. ზაფრანის მცირე რაოდენობით გამოყენება აუმჯობესებს საჭმლის მონელებას. ხალხურ მედიცინაში ზაფრანა ცნობილია როგორც ტკივილგამაყუჩებელი, შარდმდენი, ოფლმდენი, კრუნჩხვების საწინააღმდეგო და საგულე საშუალება. რეკომენდებულია მადის გასაუმჯობესებლად, ღვიძლისა და კუჭის დაავადებათა სამკურნალოდ, ძლიერი ხველის შეტევათა მოსახსნელად.
გარდა ამისა, ზაფრანა მატონიზებელი თვისებით ხასიათდება, კვებავს ორგანიზმის უჯრედებს, ძირითადად სისხლს, წმენდს შარდის ბუშტსა და თირკმელებს, აუმჯობესებს სახის ფერს, ამაგრებს გულის კუნთს, კეთილისმყოფელ გავლენას ახდენს სასუნთქ და ნერვულ სისტემებზე. ზაფრანა ამაღლებს გუნება-განწყობას, ხალისსა და სასიცოცხლო ტონუსს მატებს ადამიანს. მისი საფენები კარგი საშუალებაა თავის ტკივილის დროს, თაფლთან ერთად მას თირკმელებსა და შარდის ბუშტში არსებული კენჭების დასაშლელად იყენებენ. ცხელ რძესთან კომბინაციაში კი ხელს უწყობს ტვინის მუშაობას, მეხსიერებისა და მგრძნობელობის გაუმჯობესებას.
ფარმაცევტულ წარმოებაში ზაფრანა სხვადასხვა პრეპარატის – ტინქტურების, ექსტრაქტებისა და თვალის წვეთების – დასამზადებლად გამოიყენება.
საყურადღებოა ისიც, რომ ზაფრანის გამოყენება არ შეიძლება ორსულობის პერიოდში, შესაძლოა აბორტის პროვოცირება გამოიწვიოს!