ნანა კალანდაძე

ამიტომ განსაკუთრებული ყურადღებაა საჭირო კვების რაციონთან დაკავშირებით. მაღალი ტემპერატურისას ადამიანის ორგანიზმი იცვლება ორი მიმართულებით: მცირდება ძილის ხანგრძლივობა და იზრდება ორგანიზმში მიმდინარე ბიოქიმიური რეაქციები.

მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ ტემპერატურის 10 გრადუსით მომატებისას საჭიროა მისაღები კალორიების 5-10%-ით შემცირება, ე.ი. არა მარტო საკვების რაოდენობრივად შეზღუდვა, არამედ ნაკლებკალორიული პროდუქტების მიღება. რაციონში აღარ უნდა იყოს: ცხიმიანი ხორცი, ტორტები, ბლინები, მაიონეზით გაზავებული საკვები. სასურველია ხილის, ბოსტნეულისა და რძის პროდუქტების დიდი რაოდენობით მიღება, თუმცა ცხიმის საერთოდ ამოღება რაციონიდან საჭირო არაა.

ზაფხული ადამიანს სწორი კვების საუკეთესო შესაძლებლობას აძლევს. ჭარბი კილოგრამების მოცილებაც წელიწადის ამ დროს გაცილებით იოლია. ახალი ხილის, ბოსტნეულის, კენკრის ფართო არჩევანია – ეს ის პროდუქტებია, რომლებიც ორგანიზმს ვიტამინებითა და სხვა სასარგებლო ნივთიერებით ამარაგებს.

ორგანიზმი ზაფხულში, ოფლთან ერთად, სასიცოცხლო მნიშვნელობის ვიტამინებსა და მიკროელემენტებს კარგავს, რომელთა შორისაც განსაკუთრებით უხვადაა წყალში ადვილად ხსნადი ვიტამინები (С, B1, В2, B6 და РР). დიეტოლოგების აზრით, ცხელ სეზონზე გამოყოფილი ოფლის შედეგად დაკარგული ვიტამინები და მიკროელემენტები შეგვიძლია შევავსოთ: სეზონური ხილით, ბოსტნეულით, ახალგამოწურული წვენებით, ბალახის ჩაით და ბურახით. ზაფხულში სწორი კვების მთავარი წესია, მიიღოთ ის ახალი, ცოცხალი საკვები, რომელიც საქართველოსთვისაც არის დამახასიათებელი.

სხვა სეზონებთან შედარებით, ზაფხულის კვების რაციონი მდიდარია ხილით და ბოსტნეულით და არჩევანიც დიდია. თუმცა ხილისა და ბოსტნეულის მიღებისას საჭიროა ზომიერების დაცვა და თითოეული პროდუქტის ენერგეტიკული ღირებულების შეფასება. ნესვი, ყურძენი, ლეღვი ძალიან მაღალკალორიულია, დიდი რაოდენობით ნახშირწყლებს შეიცავს და მთელი დღის განმავლობაში არ არის საჭირო დიდი რაოდენობით მიღება. საზამთრო კი დაბალკალორიული პროდუქტია, მისი შემცველობის დაახლოებით 70% წყალია, თუმცა ისიც ზომიერად უნდა ჭამოთ. საზამთროს დიდი ულუფებით მიღება განსაკუთრებით სახიფათოა მათთვის, ვისაც თირკმლის რომელიმე დაავადება აქვს.

ზაფხულის პერიოდში ხილიდან განსაკუთრებით სასარგებლოა გარგარი, ბალი, ალუბალი, შავი ქლიავი, ატამი, ვაშლი. კენკროვანი ხილიდან უპირატესობა ენიჭება შავ მოცხარს, რომელიც არ კარგავს თავის სასარგებლო თვისებებს გაყინული სახითაც. ის შეიცავს დიდი რაოდენობით С ვიტამინს, ასევე მდიდარია Р ვიტამინით, რომელიც საუკეთესო საშუალებაა ათეროსკლეროზის პრევენციისათვის. მხედველობისთვის განსაკუთრებით სასარგებლოა მოცვი, ასევე სეზონური ხილიდან აღსანიშნავია მაყვალი და მარწყვი, რომლებიც ცხელ სეზონზე მიკროელემენტებისა და ვიტამინების უნიკალური წყაროა.

გასათვალისწინებელია, რომ ხილის ამ სახეობათა დიდი რაოდენობით გამოყენების დროს არ უნდა დაგვავიწყდეს მათგან გამოწვეული ალერგიული ფონი, განსაკუთრებით კი ბავშვებთან დაკავშირებით.

ზაფხულში კვების რაციონში ჩართული უნდა იყოს მეტი მხალეული და მწვანილი – ქინძი, ოხრახუში, მწვანე სალათა, ისპანახი, ჭინჭარი. ეს პროდუქტები ვიტამინების, მინერალებისა და ამინმჟავების უნიკალური წყაროცაა.

ზაფხულში, სიცხისას, წყლის დეფიციტი ვითარდება. ხშირადმოხმარებადი პროდუქტებია კიტრი და პომიდორი. კიტრის მიღებით ორგანიზმი იწმინდება, ბევრი ტოქსინი და შლაკი გამოიდევნება. პომიდორიც დაბალკალორიულია, მაგრამ მეტ-ნაკლებად კუჭ-ნაწლავის ტრაქტსა და ნაღვლის ბუშტს აღიზიანებს, ამიტომ მხოლოდ პომიდვრის გამოყენება მთელი დღის განმავლობაში დისკომფორტს გამოიწვევს.

ზაფხული წელიწადის ის ერთადერთი დროა, როცა რძის ნაწარმის (რძე, ყველი, ხაჭო, მაწონი) მიღება შეუზღუდავად შეიძლება. ეს პროდუქტები აგრილებს და ხელს უწყობს სითხის დაგროვებას, რაც ორგანიზმს დეჰიდრატაციისგან – გამოშრობისგან – იცავს.

საკვები სასურველია იყოს თბილი და მსუბუქი. კარგია ბრინჯის, ხორბლის, შვრიისა და წიწიბურას ფაფები – გარდა იმისა, რომ სასარგებლო ვიტამინებს შეიცავს, ორგანიზმს ენერგიითაც ავსებს.

საუზმის მიღება რეკომენდებულია დილის 00:06-00:07 საათზე. სადილი – შუადღის ძლიერ სიცხემდე, ხოლო ვახშამი – 18:00 საათზე. ვისაც ცარიელი კუჭით დაძინება არ შეუძლია, მათ 20:00-21:00 საათისთვის მცირე წახემსებას ურჩევენ. ყოველივე ზემოთ ჩამოთვლილის გათვალისწინებით რეკომენდებულია დღიური რაციონის კალორაჟის ამგვარი გადანაწილება: საუზმე – 35%; სადილი – 25%; ვახშამი – 25%; გვიანი წახემსება – 15%.

თუ წელიწადის ცივ დროს საუზმე ჩვეულებრივ ნახშირწყლებთან ასოცირდებოდა, რომელიც ენერგიას მატებს, ცხელ ამინდში ნახშირწყლოვანი პროდუქტების სადილად მიღებაა რეკომენდებული. ბოსტნეულისა და ხილის სალათები, წიწიბურა და ბრინჯი, კარტოფილი და წვნიანები (უხორცო) – ეს ის კერძებია, რომლებიც კუჭში სიმძიმის შეგრძნებას არ იწვევს. ამგვარ ნახშირწყლებს ორგანიზმი ადვილად შეითვისებს, ისინი იწვევენ მინიმალურ მჟავურ რეაქციას და შესაბამისად, ბევრი სითხის მიღებაც არაა საჭირო ორგანიზმიდან მათ გამოსადევნად.

ძილის წინ შიმშილის გრძნობის მოსაკლავად სასურველია რძემჟავა პროდუქტები, რომლებიც დაბალცხიმიანობით გამოირჩევა. უმჯობესია ცხელი კერძის მომზადებისთანავე მიღება. პროდუქტის შეზავება ან ცხელი კერძის გამოყენება უშუალოდ დამზადებისთანავე უნდა მოხდეს. ანუ სალათები, რომლებიც ასე სასიამოვნოა ზაფხულში, უნდა შეზავდეს ზუსტად კვების წინ.

რაც შეეხება სითხის რაოდენობის გაზრდას, ზაფხულის ცხელ დღეებში ორგანიზმის მოთხოვნილება სითხეზე მკვეთრად იზრდება. ასეთ დროს უკეთესია წყლის თითო ჯერზე მცირე რაოდენობით მიღება, რადგან ბევრ წყალს ორგანიზმი ვერ ითვისებს და სიმძიმედ აწვება თირკმელებს. წყლის მინიმალური რაოდენობა ადამიანისთვის, რომელიც 50 კგ-ს იწონის (ფიზიკური დატვირთვის გარეშე), სულ მცირე, 2,5 ლიტრს უნდა შეადგენდეს. მაქსიმალური რაოდენობის ცნება არ არსებობს, რადგან ყველაფერი ადამიანის წონაზე, ჰაერის ტემპერატურასა და მის საქმიანობაზეა დამოკიდებული.

სიცხეს ორგანიზმი გამოყოფილი ოფლით ებრძვის, რომელიც ორთქლდება და კანს აგრილებს. ადამიანის სუნთქვა ხშირდება, ეს კი კიდევ უფრო აძლიერებს ორგანიზმში წყლის აორთქლებას. ამის გამო ზაფხულში ადამიანის ორგანიზმი, სულ მცირე, 3 ლიტრ წყალს გამოყოფს, რაც არღვევს ბალანსს და წყლის დონეც დაშვებულ ნორმაზე ქვევით ეცემა. სითხის ქრონიკული სიმცირის დროს ადამიანს შეშუპება უჩნდება და წონასაც იმატებს. დიეტოლოგების განცხადებით, სითხის სიმცირე არღვევს ნივთიერებათა ცვლის პროცესს და სწორედ ეს იწვევს ზედმეტი კილოგრამების დაგროვებას. ზედმეტ წონას კი ყოველთვის თან ახლავს შეშუპება. იმ შემთხვევაში კი, თუ ადამიანი ცოტა წყალს სვამს, შეშუპება ქრონიკულ სახეს იღებს.

ოფლის გამოყოფასთან ერთად, ორგანიზმი მარილს და მიკროელემენტების გარკვეულ ნაწილს კარგავს, რასაც, როგორც წესი, მინერალური წყლის მიღებით ივსება. მინერალური წყლის მიღება გამართლებულია, თუმცა უკეთესია უარი თქვათ სხვა მარილიან პროდუქტზე, რადგან ზედმეტი მარილი ისევ შეშუპებას იწვევს.

რეკომენდებული არ არის ტკბილი სასმელისა და ალკოჰოლის მიღება, რადგან ისინიც კანის გაუწყლოებას იწვევს. წყურვილის გრძნობის გაძლიერებას ტკბილი წვენებიც იწვევს.

სიცხეში უკეთესია პომიდვრის, კიტრის ან ოხრახუშის წვენის მიღება. ახალგამოწურული წვენი ბევრად უფრო სასარგებლოა, რადგან მასში მეტი ვიტამინი და უჯრედისია. თუმცა ამგვარი კოქტეილის დალევა რეკომენდებულია წყალთან გაზავებით.

ყინულიანი წყლის დალევა ტემპერატურის მკვეთრ დაცემას იწვევს, რაც, თავის მხრივ, სისხლძარღვების შევიწროების მიზეზი ხდება და ირღვევა სისხლის მიწოდება. თბილ ამინდში ცხელი წყლის დალევა კი, პირიქით, სასარგებლოა, რადგან პირის ღრუს თერმორეცეპტორები ორგანიზმს გაგრილების სიგნალს აძლევენ, ის კი, თავის მხრივ, „დამცავ სისტემას“ რთავს და იცავს ადამიანს გადახურებისგან.

ცხელ დღეებში არ არის რეკომენდებული კოფეინის შემცველი სითხის დიდი რაოდენობით მიღება. ამგვარი მეთოდით დახარჯული სითხის კომპენსირება სრულიად უშედეგოა.