როგორ ვიკვებოთ შაქრიანი დიაბეტის დროს
რა შეიძლება მიიღონ დიაბეტით დაავადებულებმა და რა – არა, ამის შესახებ გვესაუბრება კლინიკა „ენმედიცის“ ექიმი-ენდოკრინოლოგი, ქეთი ბოდოკია.
– ქალბატონო ქეთი, რას მოიცავს დიეტა შაქრიანი დიაბეტის დროს?
– შაქრიანი დიაბეტი – ქრონიკული ენდოკრინული დაავადებაა, რომელიც უკავშირდება ორგანიზმში გლუკოზის ათვისების დარღვევას და ჰორმონ ინსულინის აბსოლუტურ ან შედარებით ნაკლებობას. დაავადების დროს სისხლში სტაბილურად აღინიშნება შაქრის მაღალი დონე, რაც უარყოფითად მოქმედებს ორგანიზმის ზოგად მდგომარეობაზე.
ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ექსპერტების სტატისტიკით, ყოველ 10-15 წელიწადში შაქრიანი დიაბეტით დაავადებული ადამიანების რიცხვი ორმაგდება. სამწუხაროდ, უკანასკნელ წლებში ეს დაავადება საკმაოდ გაახალგაზრდავდა.
დიაბეტით დაავადებული ადამიანის მდგომარეობის ნორმალიზაცია გულისხმობს შაქრის დამწევი საშუალებების მიღებასა და სპეციალურ დიეტას, რომელიც გამორიცხავს ცხიმიან საკვებს, ნახშირწყლების ჭარბი რაოდენობით მიღებას ყოველდღიურ რაციონში. რადგან დაავადება ნივთიერებათა ცვლის დარღვევას უკავშირდება, ამ დროს განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა დიეტოთერაპიას, რომელიც ეფუძნება პროდუქტების ინდივიდუალურ შერჩევას – კალორიებისა და ნახშირწყლების გაანგარიშებით.
დიაბეტით დაავადებული ადამიანის რეჟიმი საკვების მიღებისა და დამატებითი ღონისძიებების გარკვეული ნორმების დაცვას მოითხოვს.
– რა არის ეს ნორმები?
– დიაბეტის დროს სრულფასოვანი და დაბალანსებული რაციონი კარგი მდგომარეობის შენარჩუნების საფუძველია.
- არ შეიძლება საუზმის, სადილის ან ვახშმის გამოტოვება. საკვების მიღება უნდა იყოს რეგულარული და დროის ინტერვალები – დაცული.
- კერძის ულუფა არც ძალიან მცირე უნდა იყოს და არც ბევრი. საკვების მოცულობა – დასანაყრებლად ოპტიმალური.
- აუცილებელია წონის კონტროლი, სიმსუქნე აქვეითებს ინსულინისადმი მგრძნობელობას და მნიშვნელოვნად ართულებს დაავადების მკურნალობას.
- ძირითადი კვების გარდა, დიეტა უნდა მოიცავდეს წახემსებასაც. მაგალითად, მეორე საუზმე და შუადღის წახემსება.
- საუკეთესოა დიეტოთერაპიისთვის ჯერადი კვება დღეში 5-6-ჯერ.
– როგორი ტიპის დიეტებია ამ დროს მოწოდებული?
– შაქრიანი დიაბეტის დროს კვების ფორმატი დამოკიდებულია დაავადების ტიპზე: I, II და გესტაციური.
ტიპი I დიაბეტის დროს კუჭუკანა ჯირკვალი ვერ გამოიმუშავებს საკმარისი რაოდენობით ჰორმონ ინსულინს, რის გამოც ადამიანს რეგულარულად ესაჭიროება ინსულინის ინექციები. ამ ტიპის დიაბეტის დროს აუცილებელია დიეტა ნახშირწყლების დაბალი შემცველობით, რაც ეხმარება სისხლში შაქრის დონის დაქვეითებას. კვების მიმართ პასუხისმგებლიანი დამოკიდებულებით შეიძლება გართულებების არიდება და პაციენტის მდგომარეობის მნიშვნელოვნად გაუმჯობესება.
ტიპი 1 შაქრიანი დიაბეტის დროს კვების ძირითადი პრინციპებია:
- საკვების სადღეღამისო კალორიულობა უნდა შეადგენდეს მაქსიმუმ 2000 კილოკალორიას;
- ნახშირწყლების მიიღება საუზმეზე და სადილად;
- აუცილებელია საქაროზაზე უარის თქმა და მისი ჩანაცვლება შაქრის შემცლელებით.
- ინსულინის ინექციის გრაფიკი უნდა მიესადაგოს საკვების მიღებას.
ტიპი 2 შაქრიანი დიაბეტი დაავადების უფრო გავრცელებული ფორმაა. ამ დროს დიეტის უმთავრესი პარამეტრებია:
- დღიური კალორიულობა უნდა შეადგენდეს 1600-1800 კილოკალორიას;
- უნდა შემცირდეს მარტივი ნახშირწყლებისა და ცხოველური ცხიმების მოხმარება;
- საქაროზაზე სრულად უნდა ითქვას უარი და ის ჩანაცვლდეს შაქრის შემცვლელით;
- კვებათა შორის შუალედი უნდა შეადგენდეს მაქსიმუმ 4 საათს.
- რადგანაც ტიპი 2 შაქრიანი დიაბეტის დროს იზრდება თირკმელების მგრძნობელობა, რეკომენდებულია მარილის მიღების შეზღუდვა დღეში 9 გრამამდე (1 ჩაის კოვზი+1/3 ჩაის კოვზი).
გესტაციური შაქრიანი დიაბეტი ვლინდება ორსულობის დროს. ამ შემთხვევაში დიეტის პრინციპებია:
- სრულად გამოირიცხოს ადვილად ათვისებადი ნახშირწყლები;
- გამოირიცხოს მაღალი გლიკემიური ინდექსის პროდუქტები;
- ჭარბი წონის დროს შეიზღუდოს ცხიმების მიღება;
- შიმშილი დაუშვებელია;
- კვება უნდა იყოს სრულფასოვანი და ჯერადი.
– თქვენ ნახშირწყლების დათვლაზე ისაუბრეთ. რამდენად მნიშვნელოვანია და როგორ ითვლება ის?
– ნახშირწყლების დათვლა შაქრიანი დიაბეტის დროს კვების ერთ-ერთი აუცილებელი პუნქტია. მნიშვნელოვანია ნახშირწყლების სწორი ბალანსირება. დათვლისთვის გამოიყენება უნივერსალური პარატმეტრი – პურის ერთეული (პე). მაგალითისთვის, 1 პე-10-13 სუფთა ნახშირწყალია, რომელიც გლუკოზას სწევს ლიტრზე 2,77 მილიმოლით (მმოლ/ლ). საშუალოდ ერთ კვებაზე ორგანიზმმა უნდა მიიღოს არა უმეტეს 6 პე.
– როგორ უნდა შედგეს დიაბეტით დაავადებული ადამიანის კვების რაციონი?
– შაქრიანი დიაბეტის დროს მენიუ უნდა შეადგინოს ექიმმა, დაავადების ტიპის გათვალისწინებით, პროდუქტების ინდივიდუალური დოზირებით – სიმსუქნის არსებობის ან არარსებობის მიხედვით. შაქრიანი დიაბეტით დაავადებულის საკვები უნდა იყოს მაქსიმალურად ნატურალური, მინიმალური დამუშავებით. გარდა კვებისა, აუცილებელია ძილის რეჟიმის დაცვა. არასრულფასოვანი ძილი აღრმავებს ინსულინორეზისტენტობას და აძლიერებს სტრესის გამოვლინებას მეტაბოლურ დონეზე.
ძილის ნაკლებობისას გამომუშავდება შიმშილისა და ნაყროვანების მმართველი ჰორმონები – გრელინი და ლეპტინი.
გრელინი – „შიმშილის ჰორმონი“ – ტვინს აწვდის სიგნალს, რომ საკვების მიღების დროა. როდესაც ადამიანს არ აქვს ძილი მოწესრიგებული, ორგანიზმი მეტ გრელინს გამოიმუშავებს. თავის მხრივ, ლეპტინი ორგანიზმის დანაყრებაზე აძლევს სიგნალს ტვინს. ქრონიკული უძილობისას ორგანიზმს მეტი ენერგიის მიღება სჭირდება, ლეპტინის დონე კლებულობს, რაც ტვინისთვის შიმშილის გრძნობის გაძლიერების სიგნალია. ამიტომ სრულიად კანონზომიერია, რომ ძილის ნაკლებობა ზრდის ჭამის მოთხოვნილებას და შესაბამისად, კილოგრამებსაც.