მაგნიტურ-რეზონანსული და კომპიუტერული ტომოგრაფია
ამა თუ იმ პათოლოგიის დიაგნოსტიკაში გადამწყვეტ სიტყვას ხშირად სწორედ ისინი ამბობენ. თანამედროვე სრულყოფილი და საოცრად დახვეწილი აპარატების ფლობა საქართველოს ექიმი რადიოლოგებისთვის სირთულეს არ წარმოადგენს. სხვა საკითხია, რომ ტომოგრაფია კვლავინდებურად ძვირადღირებულ გამოკვლევად რჩება და მოსახლეობის დიდი ნაწილისთვის მიუწვდომელია.
მაგნიტურ-რეზონანსული და კომპიუტერული ტომოგრაფიის თავისებურებებზე, მნიშვნელობასა და შესაძლებლობებზე გვესაუბრება კლინიკური მედიცინის სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტის ნეირომეცნიერებისა და ნეიროდიაგნოსტიკის განყოფილების სამეცნიერო ხელმძღვანელი, მედიცინის მეცნიერებათა დოქტორი მიხეილ ოკუჯავა.
- რით განსხვავდება ერთმანეთისგან მაგნიტურ-რეზონანსული და კომპიუტერული ტომოგრაფია? რას გულისხმობს კვლევის აღნიშნული მეთოდები?
- დავიწყებ იმით, რომ ჯერ კიდევ 70-იან წლებში რამდენიმე საინტერესო გამოკვლევაზე დაყრდნობით, სხვათა შორის, არა მედიკოსებმა, არამედ ფიზიკოსებმა და ქიმიკოსებმა გამოაქვეყნეს ნაშრომები, რომლებშიც განმარტებული და დასაბუთებული იყო, რომ მაგნიტურ რეზონანსზე დაფუძნებით შესაძლებელია ცოცხალი ორგანიზმიდან განსაზღვრული გამოსახულების მიღება. ამ მიმართულებით შემდგომაც არაერთი კვლევა განხორციელდა და მუშაობა დღესაც გრძელდება; მიუხედავად ძალზე დახვეწილი აპარატების არსებობისა, რადიოლოგიის ეს დარგი კვლავაც განაგრძობს განვითარებასა და სრულყოფას.
მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია ორგანიზმში არსებული წყალბადის ატომბირთვებისგან ინფორმაციის მიღებას გულისხმობს. წყალბადი თავიდანვე იმიტომ შეირჩა, რომ ეს ელემენტი ორგანიზმის ყველა ქსოვილსა თუ უჯრედში ყველაზე უხვად არის წარმოდგენილი.
გამოკვლევის არსი ასეთია: მაგნიტური რეზონანსის პრინციპზე დაყრდნობით ხდება ორგანიზმში არსებული ატომბირთვების აღგზნება, რაც უკან სიგნალის სახით გვიბრუნდება, ამ სიგნალის კომპიუტერული დამუშავებით კი მიიღება გამოსახულება. კომპიუტერული ტომოგრაფია, მაგნიტურ-რეზონანსულისგან განსხვავებით, რენტგენის სხივების გამოყენებას ეფუძნება. სხეულის განსაზღვრული უბნის დასხივებით ორგანიზმის შრეობრივ გამოსახულებას ვიღებთ.
აღმოჩნდა, რომ მაგნიტური რეზონანსი განსაკუთრებით ინფორმაციულია ნერვული სისტემის, კერძოდ, ცენტრალური ნერვული სისტემის კვლევის დროს. თუ თვალს გადავავლებთ მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიის შესწავლისა და სრულყოფის გზას ან განვიხილავთ მასზე დაყრდნობით ჩატარებულ შრომებს, დავინახავთ, რომ მათი უდიდესი ნაწილი ნერვული სისტემის კვლევას ეხება. აქვე დავაზუსტებ: მართალია, ცენტრალური ნერვული სისტემის გამოკვლევა-შესწავლაში მაგნიტურ-რეზონანსულ ტომოგრაფიას პრიორიტეტული დატვირთვა ენიჭება, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ კვლევის აღნიშნული მეთოდი სხვა ორგანოებსა და ქსოვილებთან მიმართებით არაინფორმაციულია.
- სახელდობრ როდის გამოიყენება მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია და როდის სჯობს კომპიუტერული ტომოგრაფიის ჩატარება?
- უნდა გითხრათ, რომ თანამედროვე მედიცინაში ტექნოლოგიების განვითარებასთან ერთად ჩამოყალიბდა ერთგვარი მიდგომა კვლევის თითოეული მეთოდის გამოყენების, ამა თუ იმ დაავადების დიაგნოსტიკაში მისი უპირატესობის თვალსაზრისით. ასე, მაგალითად: კომპიუტერული ტომოგრაფია მაგნიტურ-რეზონანსულთან შედარებით სწრაფი და მოხერხებული მეთოდია. ის საშუალებას გვაძლევს, გამოვიკვლიოთ პაციენტი ამა თუ იმ დაავადების, მაგალითად, ჰემორაგიული ინსულტის, მწვავე სტადიაში, ტრავმული დაზიანების დროს.
კომპიუტერულ ტომოგრაფიას ფართოდ იყენებენ ნევროლოგიაში, ნეიროქირურგიაში, ტრავმატოლოგიაში, პულმონოლოგიასა და ონკოლოგიაში. თუ დააკვირდებით, დაინახავთ, რომ კომპიუტერული ტომოგრაფიის აპარატი უმეტესად დგას იმ კლინიკებში, სადაც პაციენტებს სასწრაფო გადაუდებელ დახმარებას უწევენ.
მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია გაცილებით ნატიფი და არაურგენტული შემთხვევების გამოსაკვლევად გამოიყენება, თუმცა არის შემთხვევები, - მაგალითად, იშემიური ინსულტის უმწვავესი სტადია, - როდესაც საჭირო ხდება მაგნიტურ-რეზონანსული გამოკვლევა.
კვლევის ამ ორ მეთოდს შორის აღსანიშნავია განსხვავება მეთოდოლოგიური თვალსაზრისითაც. მაგალითად, იმისთვის, რომ მაგნიტურ-რეზონანსული გამოკვლევით სამ განზომილებაში სრული ინფორმაცია მივიღოთ, 20 წუთი მაინც არის საჭირო, კომპიუტერული ტომოგრაფია კი გაცილებით ხანმოკლეა.
თანამედროვე მაღალტექნოლოგიური აპარატების წყალობით მაგნიტურ-რეზონანსული გამოკვლევა განსაკუთრებით ნატიფ დაზიანებათა აღმოჩენაში გვეხმარება. ეს გამოკვლევა ინფორმაციულია დემიელინიზაციით მიმდინარე პათოლოგიების, მაგალითად, გაფანტული სკლეროზის, დიაგნოსტიკისთვის.
მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია იოლად ავლენს ისეთი სახის კეროვან დაზიანებებს, რომელთა გამოვლენა ადრე არსებული მეთოდებით შეუძლებელი იყო, მაგალითად, თავის ტვინის ქერქის დისპლაზიებს, ზურგის ტვინის სტრუქტურულ ცვლილებებს და სხვა.
დღესდღეობით მაგნიტურ-რეზონანსულ ტომოგრაფიას დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ფოკალური ეპილეფსიების დიაგნოსტიკაშიც. საყურადღებოა კიდევ ერთი რამ: თუ სისხლძარღვების რენტგენოკონტრასტული გამოკვლევისას აუცილებელია განსაზღვრული, თუნდაც მინიმალური ინვაზიური ჩარევა (იგულისხმება სისხლძარღვებში საკონტრასტო ნივთიერების შეყვანა), მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიის დროს თავად სისხლის ნაკადი ასრულებს კონტრასტის როლს და სისხლძარღვთა გამოსაკვლევად დამატებითი ჩარევა საჭირო აღარ არის. სწორედ ეს გახლავთ მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიის უპირატესობა. ამ არაინვაზიურობისა და მრავალი სხვა ფაქტორის გამო, თუნდაც იმიტომ, რომ ამ დროს არ ხდება მაიონიზებელი გამოსხივების გამოყენება, კვლევის ეს მეთოდი პაციენტებისთვის გაცილებით მიმზიდველია.
- აქვს თუ არა კვლევის ამ ორ მეთოდს უარყოფითი შედეგები და უკუჩვენება?
- როგორც უკვე მოგახსენეთ, კომპიუტერული ტომოგრაფია რენტგენის სხივით დასხივებას ეფუძნება. რენტგენის გამოსხივება მაიონიზებელი გამოსხივებაა, თუმცა კი თანამედროვე რენტგენის აპარატებსა და კომპიუტერულ ტომოგრაფებზე ორგანიზმის დასხივება მინიმუმამდეა დაყვანილი. რაც შეეხება მაგნიტურ-რეზონანსულ ტომოგრაფიას, ორგანიზმზე მისი მავნე ზემოქმედება დადგენილი არ არის.
სამედიცინო-დიაგნოსტიკურ პრაქტიკაში უმთავრესად 1,5 ტესლა მაგნიტური ველის ინდუქციის მქონე მაგნიტებს იყენებენ. თავის ტვინის ზოგიერთი პათოლოგიის შედარებით ნატიფი კვლევისთვის შესაძლოა გამოყენებულ იქნეს 3 ტესლა ინდუქციის მაგნიტებიც. 7 და უფრო მაღალი სიმძლავრის მაგნიტები ნებადართულია მხოლოდ სამეცნიერო კვლევებისთვის, ცხოველებზე მიმდინარე ექსეპერიმენტებისთვის.
კომპიუტერულ ტომოგრაფიას კონკრეტული შეზღუდვა არ გააჩნია, თუმცა სამ თვემდე ვადის ორსულობისას აუცილებელი ჩვენების გარეშე კომპიუტერულ-ტომოგრაფიული გამოკვლევის ჩატარება არ არის რეკომენდებული. სასიცოცხლო ჩვენების გარეშე ასევე არ არის მიზანშეწონილი პირველ ტრიმესტრში ძლიერი მაგნიტის გამოყენებაც. მაგნიტური ველი საფრთხეს უქმნის გულის რიტმის ხელოვნური მატარებლის სწორ ფუნქციობას, ამიტომ მათთვის, ვისაც ელექტროკარდიოსტიმულატორი აქვს ჩანერგილი, მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიის ჩატარება ნებადართული არ არის.
- რა სიხშირით შეიძლება კვლევის აღნიშნული მეთოდების გამოყენება?
- კვლევის სიხშირის თვალსაზრისით მაგნიტურ-რეზონანსულ ტომოგრაფიაზე შეზღუდვა დაწესებული არ გახლავთ. კომპიუტერული ტომოგრაფიაც, სათანადო კლინიკური ჩვენების შემთხვევაში, მაგალითად, ოპერაციის შემდგომ პერიოდში შედეგის კონტროლისათვის, დინამიკაში დაკვირვებისათვის, შეიძლება საკმაოდ ხშირად ჩავატაროთ.
- გასაგებია, რომ ორგანული ცვლილებებისა თუ ანატომიური დეფექტების გამოვლენაში კომპიუტერულ კვლევას ანალოგი არ გააჩნია. რას გვეტყვით კვლევის ამ მეთოდების შესახებ ფუნქციური დიაგნოსტიკის თვალსაზრისით?
- ფუნქციური დიაგნოსტიკის თვალსაზრისით მაგნიტურ-რეზონანსულ ტომოგრაფიას უდიდესი მნიშვნელობა აქვს არა მხოლოდ ფუნდამენტური მეცნიერების განვითარებისთვის, არამედ კლინიკურ პრაქტიკაში გამოსაყენებლადაც.
თანამედროვე ტომოგრაფების საშუალებით შესაძლებელია არა მხოლოდ თავის ტვინსა და, საზოგადოდ, ცენტრალურ ნერვულ სისტემაში ამა თუ იმ სახის ანატომიური ცვლილების შესწავლა, არამედ ნეირონულ აქტივობაზე დაკვირვება და ნერვული ქსოვილის ფუნქციის ანალიზიც. სახელდობრ, მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიით შესაძლებელია ცენტრალურ ნერვულ სისტემაში ამა თუ იმ ნეირონულ აქტივობასთან დაკავშირებული მიკროცირკულაციის ძვრების გამოვლენა და ანალიზი. შესაბამისად, ის არა მხოლოდ ანატომიური, არამედ ფუნქციური კვლევის მეთოდიც არის.
შევეცდები, ძალზე მარტივად განვიხილო ერთი მაგალითი: როდესაც ადამიანი ამოძრავებს ხელის მტევანს, აღეგზნება და აქტიურდება თავის ტვინის შესაბამისი მოტორული უბანი; გააქტიურებისდა კვალად ტვინის აღნიშნული უბნის სისხლით მომარაგება ძლიერდება. მაგნიტურ-რეზონანსული გამოსახვით შესაძლებელია ამ ჭარბად მომარაგებული არის გამოვლენა და ამის კვალობაზე თავის ტვინის განსაზღვრული უბნის ფუნქციურ აქტივობაზე მსჯელობა. ეს ძალზე გამარტივებული მაგალითია, თუმცა ნათლად აჩვენებს, რაოდენ ნატიფი გამოკვლევაა მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია და რა შესაძლებლობები აქვს მას.
ძალზე ხელსაყრელია კვლევის აღნიშნული მეთოდი ჰემისფეროთა შორის ლატერალიზაციის ანუ უმაღლეს ნერვულ ფუნქციათა მხარეობის დასადგენად. თავის ტვინზე ნეიროქირურგიული ჩარევის დაგეგმვისას მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიით შესაძლებელია ზუსტად დადგინდეს არა მხოლოდ პათოლოგიური უბნის ლოკალიზაცია, არამედ განისაზღვროს, რომელ ფუნქციურ ცენტრთან ახლოს მდებარეობს ეს კერა და, შესაბამისად, რომელი ფუნქციის გამოვარდნაა მოსალოდნელი ოპერაციის შედეგად, აქედან გამომდინარე, რა დიაპაზონში შეიძლება განხორციელდეს ქირურგიული ჩარევა. ყოველივე ამის საფუძველზე ქირურგს ეძლევა ერთგვარი ორიენტირი, რათა დაგეგმოს ოპერაციული ჩარევის სიფართოვე.
არის შემთხვევები, როდესაც თავის ტვინში მეტყველების ცენტრის ლატერალიზაცია ტიპობრივი არ არის. ეს იმას ნიშნავს, რომ რაიმე მიზეზით, მაგალითად, ადრეული დაზიანების შედეგად მომხდარი ფუნქციური რეორგანიზაციის გამო, მეტყველების ცენტრი კლასიკურად მისთვის განკუთვნილ უბანში კი არ არის ლოკალიზებული, არამედ საპირისპირო ჰემისფეროში მდებარეობს. ყოველივე ამის შესახებ ინფორმაციის მიღება სწორედ ფუნქციური მაგნიტურ-რეზონანსული გამოსახვის გზით გახლავთ შესაძლებელი.
კვლევის ამ მეთოდს დიდი მნიშვნელობა აქვს აგრეთვე ეპილეფსიით დაავადებულ პაციენტებში მეხსიერების ფუნქციის შესასწავლადაც.
მაგნიტურ-რეზონანსული კვლევის კიდევ ერთი ნატიფი მეთოდია მაგნიტურ-რეზონანსული სპექტროსკოპია, რომელიც ქსოვილებში სხვადასხვა მეტაბოლიტიდან მომდინარე სიგნალს შეისწავლის და საშუალებას გვაძლევს, ნივთიერებათა ცვლის ზოგიერთი ასპექტი გამოვიკვლიოთ.
ამრიგად, თამამად შეიძლება ითქვას, რომ დღეს კომპიუტერული და მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია და, საზოგადოდ, რადიოლოგია გასცდა სტრუქტურულ ცვლილებათა გამოვლენის სფეროს. ის მოიცავს ორგანოთა ფუნქციური ძვრების ანალიზს, მათი ფიზიოლოგიისა თუ პათფიზიოლოგიის შესწავლას.
შეიძლება ითქვას, რომ დღესდღეობით რადიოლოგიას როგორც დიაგნოსტიკის წამყვან დარგს უდიდესი მნიშვნელობა აქვს ნევროლოგებისთვის, ონკოლოგებისთვის, ფსიქიატრებისა და სხვა სპეციალისტებისთვის. ამავდროულად რადიოლოგიური მეთოდები ძალზე დიდ მნიშვნელობას იძენს ფუნდამენტური კვლევების, კერძოდ კი ნეირომეცნიერების განვითარებისთვის.