ცხვირის გაჭედვა და მასთან დაკავშირებული პრობლემები - მკურნალი.გე

თინათინ გოცაძე

ცხვირ-ხახაში არსებული პრობლემების დროს კი ბუნებრივი გზით სუნთქვა გაძნელებულია, ადამიანი იძულებულია პირით ისუნთქოს. ამ დროს სასუნთქ გზებში ჰაერი იმ სახით ხვდება, როგორითაც არის - ცივი, მშრალი, მტვრითა და მიკრობებით გაჯერებული.

სწორი სუნთქვა ბუნებრივი, ფიზიოლოგიური გზით ორგანიზმის ჯანმრთელობის საწინდარია.

ცხვირის გაჭედვა გავლენას ახდენს არტერიულ წნევაზე, ტონზილიტისა და სხვა დაავადებათა განვითარებაზე.

ცხვირის გაჭედვის ძირითადი მიზეზები

ცხვირის გაჭედვა შესაძლოა ალერგიული რეაქციის გამოვლინება იყოს ან კიდევ ცხვირის სავალი გზების თანდაყოლილი პრობლემების შედეგი.

ძირითადი მიზეზებიდან აღსანიშნავია:

• ლიმფოიდური ქსოვილის გადიდება – ჰიპერპლაზია (ადენოიდები);
• გაციება;
• ცხვირის სავალი გზების თანდაყოლილი შევიწროება;
• ცხვირის ძგიდის გამრუდება;
• რინიტი (ცხვირის ლორწოვანი გარსის ანთება);
• ცხვირისა და ცხვირ-ხახის სიმსივნური წარმონაქმნები.

ცხვირის გაჭედვა დამახასიათებელია ტვინის თიაქრებისთვის, ცხვირის ღრუში უცხო სხეულების მოხვედრისა და ცხვირის პოლიპებისათვის. გახანგრძლივებული სურდო პათოლოგიური პროცესის ქრონიკული ფორმის დამადასტურებელია.

რა შეიძლება გამოიწვიოს ცხვირის გაჭედვამ:

• ხველა;
• თავის ტკივილი;
• პერიოდულად სისხლდენა ცხვირიდან;
• სხეულის ტემპერატურის მატება;
• ქერქების აშრევება;
• უსიამოვნო სუნი ცხვირიდან;
• სისუსტე;
• ტკივილი ყელის არეში.

თუ ცხვირში გაჭედვა გაგიხანგრძლივდათ (ერთ კვირაზე მეტხანს) ან მას დაერთო სხვა სიმპტომები, როგორებიცაა: ცხვირიდან სისხლიანი ან ჩირქოვანი გამონადენი, თავის ან ყურის ტკივილი, სხეულის ტემპერატურის მომატება, თავის ტკივილი ირადიაციით - გადაცემით ლოყის ან შუბლის არეში, ტკივილის გაძლიერება თავის წინ ან უკან გადახრისას, ცხვირცემინება და ქავილის შეგრძნება, აუცილებლად მიმართეთ ექიმს! თვითმკურნალობა ხშირად აღრმავებს პათოლოგიურ პროცესს და სხვა დაავადებათა განვითარებას აძლევს დასაბამს.

ცხვირის გაჭედვის აღმოსაფხვრელად შეიძლება რამდენიმე მეთოდის გამოყენება, ოღონდ აუცილებლად ექიმთან შეთანხმებითა და მისი რეკომენდაციების გათვალისწინებით. ამ მეთოდებიდან აღსანიშნავია:

• ცხელი შხაპის მიღება;
• ცხვირის წიაღების გამორეცხვა;
• თბილი კომპრესი;
• მარილიანი აეროზოლის გამოყენება;
• ევკალიპტის ეთერზეთის გამოყენება.

ოთახში, სადაც იმყოფებით, ჰაერი უნდა იყოს სუფთა, ჯანსაღი და დატენიანებული.

ცხვირის გაჭედვის აღმოსაფხვრელად გამოიყენება როგორც კონსერვატიული, ასევე ქირურგიული მეთოდები. მკურნალობის ტაქტიკას განსაზღვრავს და წყვეტს ექიმი-სპეციალისტი პრობლემის გამომწვევი მიზეზის, დაავადების განვითარების თავისებურებისა და პაციენტის მდგომარეობის გათვალისწინებით.

პირველ ეტაპზე მოიაზრება:

• ლორწოს გამოყოფა-გამოწოვა;
• ლაზერული თერაპია (სამკურნალო კურსმა შესაძლოა რამდენიმე სეანსი მოიცვას);
• მედიკამენტების შეყვანა ცხვირის ღრუში;
• ცხვირის შხაპი.

მეორე ეტაპი მოიცავს პოლიპებისა თუ სხვა არსებული წარმონაქმნების მოკვეთა-მოცილებას, ცხვირის ნიჟარების ვაზოტომიას. თუ ცხვირის გაჭედვის მიზეზი ძგიდის გამრუდებაა, ამ უკანასკნელის ქირურგიულ გასწორება-კორექციას მიმართავენ.

რინიტი

რინიტი ცხვირის ლორწოვანი გარსის ანთებაა. ამ დროს ცხვირის სისხლძარღვები გადავსების გამო იბერება, ლორწოვანი გარსი შუპდება და ადამიანს ცხვირი ეჭედება, ამას ხელს უწყობს დიდი რაოდენობით ლორწოს გამომუშავებაც. რინიტს ჩვეულებრივ ყოფაში სურდოთი მოიხსენიებენ.

რინიტის სახეებია:

• ინფექციური რინიტი – ის, ჩვეულებრივ, მწვავე ვირუსული ან ბაქტერიული ინფექციის შედეგად აღმოცენდება;
• ვაზომოტორული რინიტი - ვითარდება ლორწოვანი გარსის მომატებული მგრძნობელობისას, როგორც საპასუხო რეაქცია სიცივეზე, მძაფრ სუნებსა და სხვა რეფლექტორულ გამღიზიანებლებზე;
• ალერგიული რინიტი – ვითარდება როგორც რეაქცია ალერგენებზე, ასევე ბაქტერიებისადმი და ვირუსებისადმი სენსიბილიზაციის შედეგად (ე.წ. ინფექციურ-ალერგიული რინიტი);
• ქრონიკული რინიტი – შესაძლოა განვითარდეს გამუდმებული მწვავე ან ალერგიული რინიტების შედეგად, ან კიდევ ცხვირის ადგილობრივი სისხლის მიმოქცევის დარღვევის შედეგად.

რინიტის სიმპტომებიდან აღსანიშნავია:

• ცხვირის გაჭედვა;
• ცხვირით სუნთქვის გაძნელება;
• ლორწოს დაგროვება;
• გამონადენი ცხვირიდან;
• ცემინება;
• ხველა და ყელის ტკივილი ხახის უკანა კედელზე გამონაყოფის (ექსუდატის) ჩამოღვენთის გამო;
• ცხვირის, თვალებისა და ყელის ქავილი - დამატებითი სიმპტომების სახით ალერგიული რინიტის დროს.

რამ შეიძლება გამოიწვიოს რინიტი:

• მწვავე რესპირატორულმა ვირუსულმა და სხვა სახის ინფექციებმა;
• ალერგენებმა;
• მტვერმა, მძაფრმა სუნებმა, კვამლმა, მათ შორის თამბაქოს კვამლმაც და ცხვირის ლორწოვანი გარსის სხვა გამღიზიანებლებმა;
• ჰაერის ტემპერატურისა და ტენიანობის მკვეთრმა ცვლილებამ;
• ზოგიერთმა პრეპარატმა (ასპირინი, იბუპროფენი, ბეტა-ბლოკატორები, სედაციური მედიკამენტები, ანტიდეპრესანტები და სხვა);
• სისხლძარღვთა შემავიწროებელი წვეთების უკონტროლოდ გამოყენებამ (მათზე დამოკიდებულება დასაბამს აძლევს მედიკამენტურ რინიტს);
• ზოგიერთმა საკვებმა (ცხარე, მწარე კერძებმა, ალკოჰოლურმა სასმელებმა, რინიტი შესაძლოა განვითარდეს გლუტენის, ლაქტოზისა და სხვა ნივთიერებათა აუტანლობის შედეგად);
• ჰორმონული ფონის ცვლილებამ ორსულობისა და მენსტრუაციის დროს, ორალური კონტრაცეპტივების გამოყენებამ;
• ორგანიზმში მიმდინარე ჰორმონულმა ძვრებმა, მაგალითად, ფარისებრი ჯირკვლის დაავადებათა დროს;
• მჟავა-რეფლუქსმა.

რინიტის გართულებებიდან აღსანიშნავია:

• სინუსიტები;
• ცხვირის პოლიპები - კეთილთვისებიანი წარმონაქმნები, რომლებიც აღმოცენდება ცხვირის სავალ გზებში და წიაღებში ქრონიკული ანთებითი პროცესების შედეგად. მცირე ზომის პოლიპები არ იწვევს პრობლემებს, დიდი ზომის წარმონაქმნები კი აფერხებს სუნთქვის პროცესს;
• შუა ყურის ინფექციები;
• ძილის დარღვევები, შრომისუნარიანობის დაქვეითება.

სინუსიტები

ცხვირის გაჭედვის ერთ-ერთი ხშირი და გავრცელებული მიზეზი სინუსიტი ანუ ცხვირის მახლობელი ერთი ან რამდენიმე წიაღის ანთებაა. ყველაზე ხშირად ანთებას განიცდის ზედა ყბის ანუ ჰაიმორის წიაღები, რასაც ჰაიმორიტი ეწოდება.

ჰაიმორიტი უხშირესად რინიტის გართულებაა, შეიძლება განვითარდეს გრიპის, სტომატოლოგიური პრობლემების (ზედა ყბის კბილების ფესვთა ინფექციის) გამო. ამ დროს ვირუსები და ბაქტერიები ჰაიმორის ღრუში აღწევენ და ანთებას იწვევენ.

ჰაიმორიტის განვითარების რისკფაქტორებს შორისაა ჰაიმორის წიაღიდან ლორწოს ნაკადის დენის შეფერხება, მაგალითად, ცხვირის პოლიპების, ცხვირის ძგიდის გამრუდების შედეგად, ასევე ალერგიის, მოწევის მავნე ჩვევის, კისტოზური ფიბროზისა და ხშირი ინფექციების გამო.

ჰაიმორიტის სიმპტომებია:

• ცხვირის გაჭედვა;
• გახანგრძლივებული ტკივილი და ზეწოლის შეგრძნება ცხვირის, საფეთქლებისა და თვალბუდეების არეებში, განსაკუთრებით სხეულის წინ გადახრისას;
• ზედა ყბისა და კბილების ტკივილი;
• თავის ტკივილი, შრომისუნარიანობის დაქვეითება, დაღლილობა;
• ხველა, განსაკუთრებით ღამით;
• უსიამოვნო სუნი პირის ღრუდან, ყნოსვის დაქვეითება, ტემპერატურის მომატება (37-38 გრადუსამდე).

შედარებით იშვიათია ფრონტიტი ანუ შუბლის წიაღის ანთება. ის ვითარდება ცხვირის ტრავმის, გრიპის დროს. ხასიათდება შუბლის არის ძლიერი ტკივილითა და შეშუპებით, სინათლის შიშით. თავის ტკივილი ამ დროს მოჭერითი ხასიათისაა და ლოკალიზდება ძირითადად დაზიანებული წიაღის საპროექციო არეში. ექსუდატის (გამონაყოფის) გაძნელებული დენისა და წიაღის შიგნიდან გაძლიერებული ზეწოლის გამო, ტკივილი თვალბუდის ზედა კედელზე ზეწოლისას ძლიერდება. ჩირქოვანი ხასიათისა და უსიამოვნო სუნის გამონადენი ცხვირიდან განსაკუთრებით ჭარბად დილაობით ვლინდება. არცთუ იშვიათად გამონაყოფი ძილის დროს ცხვირხახაში ჩაედინება და პაციენტს დილაობით დიდი რაოდენობით ნახველის ამოხველება უწევს. რინოსკოპიით (ცხვირის ღრუს დათვალიერებით) შუბლის წიაღიდან გამონაყოფის აღმოჩენა ყველაზე მოსახერხებელია დილაობით, პაციენტის ვერტიკალურ მდგომარეობაში გადასვლისას, რადგან მთელი ღამის განმავლობაში წიაღში დაგროვებული გამონაყოფი ადვილად ჩამოედინება ცხვირის შუა გასავალში.

ფრონტიტის დიაგნოზს სუბიექტური და ობიექტური ნიშნების საფუძველზე ადგენენ. შუბლის წიაღის რენტგენოლოგიური გამოკვლევით მსჯელობენ მის ფორმასა და მასში ექსუდატის არსებობაზე, აგრეთვე ამომფენი ლორწოვანი გარსის მდგომარეობაზე (ჰიპერპლაზიურია ის თუ შეშუპებული). დიფერენციალური დიაგნოსტიკა ტარდება სამწვერა ნერვის პირველი ტოტის ნევრალგიასთან.