როგორ ვსუნთქავთ
სუნთქვის სიხშირე
სუნთქვის მთავარი მახასიათებელი მისი სიხშირეა.
ნორმალურ პირობებში მოზრდილი ადამიანი წუთში 18-20-ჯერ ჩაისუნთქავს და ამოისუნთქავს. ეს სუნთქვითი კომფორტია - სუნთქვითი რეჟიმი, რომლის დროსაც იგი თავს ყველაზე კომფორტულად გრძნობს. სუნთქვითი კომფორტის მაჩვენებელი ყველასთვის ერთნაირი არ არის. იგი ასაკის მიხედვით იცვლება. მაგალითად, ახალშობილისთვის კომფორტული სუნთქვის სიხშირე წუთში 44-ია, 6 წლის ბავშვისთვის - 26, 15-25 წლის ახალგაზრდისთვის - 16-20, 50 წლიდან - 16-28. ეს მაჩვენებელი მუდმივი არ არის. იგი განსაზღვრული ფაქტორების გავლენით იცვლება. ეს ფაქტორებია:
. ფიზიკური დატვირთვა;
. სწრაფად წამოდგომა;
. მოძრაობა;
. ჭამა;
. ემოციები - როგორც დადებითი, ისე უარყოფითი;
. გარემოს ტემპერატურის ცვალებადობა.
სუნთქვის სიხშირის ცვლილებას კატასტროფული შედეგები არ მოაქვს, რადგან მუდმივად ცვლად პირობებთან მშვენივრად არის შეგუებული სუნთქვის სარეგულაციო აპარატი, რომლის დახმარებითაც ორგანიზმი სწრაფად ეგუება ყოველგვარ ცვლილებას.
სუნთქვის სტადიები
როგორი სიხშირითაც არ უნდა სუნთქავდეს ადამიანი, ეს პროცესი ყოველთვის 4 თანამიმდევრული ეტაპისგან შედგება. ესენია:
1. ფილტვების ვენტილაცია;
2. სისხლის მიერ აირთა ტრანსპორტი;
3. აირთა ცვლა სისხლსა და ქსოვილებს შორის;
4. უჯრედული სუნთქვა - უჯრედების მიერ ჟანგბადის მოხმარება და ნახშირორჟანგის გამოყოფა.
ფილტვების ვენტილაცია
ფილტვების ვენტილაცია ფილტვებში ჰაერის მოძრაობაა, რაც სუნთქვის პროცესში გულმკერდის რიტმული მოძრაობით ხორციელდება. სუნთქვითი მოძრაობა ორი ფაზისგან - ჩასუნთქვის (ინსპირაცია) და ამოსუნთქვისგან (ექსპირაცია) შედგება. ჩასუნთქვა აქტიური პროცესია, რომელიც მთელი რიგი კუნთებისა და ნერვული დაბოლოებების დახმარებით ხორციელდება, ამოსუნთქვა კი პასიური პროცესია. იგი ჩასუნთქვისას შეკუმშული კუნთების მოდუნებისა და ნერვული დაბოლოებების განმუხტვის შედეგია.
აირთა ტრანსპორტი
აირთა ცვლა სისხლსა და ქსოვილებს შორის - ჩასუნთქულ ჰაერში შემავალი ჟანგბადი თითოეულ უჯრედამდე მიდის, უჯრედებიდან სისხლში კი ცხოველქმედების შედეგად დაგროვილი ნახშირორჟანგი გადადის, რომელიც ამოსუნთქვისას ორგანიზმიდან გამოიდევნება.
ჟანგბადის მოხმარება და ნახშირორჟანგის გამოყოფა
ამ ფაზაში ორგანიზმი სისხლის მეშვეობით მიტანილი ჟანგბადის ათვისებას იწყებს, რაც ნივთიერებათა ცვლის გრძელი ჯაჭვის შემადგენელი ჟანგვა-აღდგენითი რეაქციების წარმართვას ითვალისწინებს.
სუნთქვის ცენტრი
სასუნთქი კუნთების რიტმულ კოორდინირებულ მოქმედებას, სუნთქვის შეგუებას ორგანიზმის შინაგან გარემოსა და გარესამყაროს ცვალებად პირობებთან უზრუნველყოფს ცენტრალური ნერვული სისტემა. მისი მთავარი რგოლია მოგრძო ტვინში მდებარე სუნთქვის ცენტრი, უჯრედთა გროვა, რომლის ფუნქციის მოშლაც სასუნთქი მუსკულატურის დამბლას და სუნთქვის შეჩერებას იწვევს. სუნთქვის ცენტრი ორი მთავარი - ჩასუნთქვისა (ინსპირატორული) და ამოსუნთქვის (ექსპირატორული) - ნაწილისგან შედგება. სუნთქვის ცენტრი მხოლოდ ჩასუნთქვა-ამოსუნთქვის რიტმულ მონაცვლეობას როდი უზრუნველყოფს - მას სასუნთქ მოძრაობათა სიღრმისა და სიხშირის შეცვლის, სასუნთქ სისტემასთან დაკავშირებული ნებისმიერი პროცესისა და მოვლენის მიმდინარეობა-განვითარების რეგულაციის უნარიც აქვს. ზოგჯერ ორგანიზმში მომხდარი პათოლოგიური ცვლილებები იმდენად არღვევს სუნთქვის ნორმალურ პროცესს, რომ მისი რეგულირება სუნთქვის ცენტრსაც აღარ ძალუძს და ადამიანს სუნთქვის უკმარისობა ეწყება, რომელიც ობიექტურად ქოშინის სახით იჩენს თავს.
ქოშინი
ქოშინი, დისპნოე, სუნთქვის გაძნელებაა, ჰაერის უკმარისობა ან ჩვეულებრივზე მეტი ჟანგბადის მოთხოვნის შეგრძნება. ქოშინის დროს ირღვევა სუნთქვითი მოძრაობების ძალა და რიტმი, იცვლება სუნთქვის სიხშირე და სიღრმე. ქოშინი მნიშვნელოვანი დიაგნოსტიკური სიმპტომია და დაცვით ფიზიოლოგიურ საშუალებას წარმოადგენს, რომლის მეშვეობითაც ადამიანი ივსებს ჟანგბადის ნაკლებობას (ქოშინისას ორგანიზმში მიწოდებული ჟანგბადის რაოდენობა 2-3-ჯერ იზრდება) და ააქტიურებს დაგროვილი ნახშირორჟანგის გამოდევნას.
ქოშინის ფორმები და სახეები
სუნთქვის სიხშირის ცვლილების მიხედვით განასხვავებენ დისპნოეს ორ სახეს: ტაქიპნოესა და ბრადიპნოეს. ტაქიპნოე ზედაპირული და გახშირებული სუნთქვაა - 20-ზე მეტი სუნთქვითი მოძრაობა წუთში. დამახასიათებელია ანემიის, ცხელების, სისხლის დაავადებებისთვის. რაც შეეხება ისტერიულ მდგომარეობას, ამ დროს სუნთქვის სიხშირე წუთში 60-80 სუნთქვით მოძრაობას აღწევს. ბრადიპნოე სუნთქვის პათოლოგიური გაიშვიათებაა - 16-ზე ნაკლები სუნთქვითი მოძრაობა წუთში. ვლინდება ტვინისა და მისი გარსების დაზიანებისას, მძიმე და ხანგრძლივი ჰიპოქსიისას (ჟანგბადის ნაკლებობა), შაქრიანი დიაბეტის აციდოზის და დიაბეტური კომისას. იმის მიხედვით, სუნთქვის რომელი ფაზაა გაძნელებული ქოშინის დროს, განასხვავებენ ექსპირატორულ და ინსპირატორულ ქოშინს. ინსპირატორულ ქოშინს ახასიათებს გახანგრძლივებული ჩასუნთქვა, ვითარდება ხორხის რეფლექსური სპაზმისა და კარდიული ასთმისას. ექსპირატორულია (გაძნელებული ამოსუნთქვა) ქოშინი, რომელიც ვითარდება სასუნთქი მუსკულატურის სპაზმის შედეგად წვრილი ბრონქებისა და ბრონქიოლების სანათურის შევიწროების გამო, დამახასიათებელია ბრონქული ასთმისთვის. ქოშინი ფიზიოლოგიურიც შეიძლება იყოს და პათოლოგიურიც. ფიზიოლოგიურია ქოშინი, რომელიც თავს იჩენს განსაკუთრებით ძლიერი და უჩვეულო ფიზიკური დატვირთვისას, რაც ამ პირობებში ორგანიზმის ჟანგბადზე მომატებულ მოთხოვნას უკავშირდება და დატვირთვის შეწყვეტის შემდეგ მოკლე ხანში თავისთავად, ყოველგვარი სამედიცინო ჩარევის გარეშე გაივლის. პათოლოგიურია ქოშინი, რომელიც ისეთი დატვირთვის დროსაც იჩენს თავს, რომელსაც ადამიანი ადრე ქოშინის გარეშე ასრულებდა.
პათოლოგიური ქოშინი
არსებობს პათოლოგიური ქოშინის შემდეგი სახეობები: გულისმიერი, ფილტვისმიერი, შერეული, ცერებრული და ჰემატოგენური. გულისმიერი ვითარდება გულის უკმარისობისას, თავდაპირველად ფიზიკური დატვირთვისა და ჭამის დროს იჩენს თავს, მოგვიანებით კი მოსვენების დროსაც ვითარდება. ახასიათებს უმთავრესად გულის მანკითა და კარდიოსკლეროზით დაავადებულებს. ფილტვისმიერი ვლინდება სასუნთქი აპარატის სხვადასხვა დარღვევისას, მათ შორის - სასუნთქი გზების ლორწოვანი გარსის დაზიანებისას. ყველაზე ხშირია პნევმონიის, ფილტვის ემფიზემის, პლევრიტების და ფილტვის არტერიის ემბოლიის დროს. შერეული (გულ-ფილტვისმიერი) აღმოცენდება ბრონქული ასთმისა და ფილტვების ემფიზემის მძიმე ფორმების დროს, რაც ფილტვის არტერიაში სკლეროზულ გადაგვარებას, გულის მარჯვენა პარკუჭის ჰიპერტროფიასა და ჰემოდინამიკის (სისხლის მიმოქცევის) მოშლას უკავშირდება. ცერებრულია ქოშინი, რომელიც ვითარდება თავის ტვინის ორგანული დაზიანების (ქალას ტრავმები, სიმსივნე, სისხლჩაქცევა) შედეგად სუნთქვის ცენტრის გაღიზიანების გამო. ჰემატოგენური ქოშინი განპირობებულია ღვიძლისა და თირკმელების უკმარისობისას სისხლში ნივთიერებათა ცვლის პროდუქტების დაგროვებით და ტოქსიკური ნივთიერებებით სუნთქვის ცენტრის გაღიზიანებით. ასეთი რამ ხდება დიაბეტური კომისა და ურემიის (სისხლში აზოტოვანი ნარჩენების არსებობა) დროს. ჰემატოგენური ქოშინი ახასიათებს ანემიებსაც (სისხლნაკლოვანება). უყურადღებოდ, სათანადო სამედიცინო ჩარევის გარეშე დარჩენილი ქოშინი ხშირად გადადის მოხრჩობისა და მოგუდვის შეტევაში, რომელიც განსაკუთრებით ამძიმებს ადამიანის მდგომარეობას და გადაუდებელ სამედიცინო დახმარებას მოითხოვს.