წყალი და მეტაბოლური ცვლა
ამას კი ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს ჭარბი წონის წინააღმდეგ. გარდა ამისა, უბრალოდ, ჯანმრთელობის შესანარჩუნებლად წყალზე რაც შეიძლება მეტი უნდა ვიცოდეთ. წყლის როლსა და ადგილზე ნივთიერებათა ცვლის პროცესში გვესაუბრება „ამტელ ჰოსპიტალი პირველი კლინიკურის“ ექიმი-ენდოკრინოლოგი, ლია გოგუა.
– ქალბატონო ლია, რა როლი ენიჭება წყალს ნივთიერებათა ცვლის პროცესში?
– წყალი ორგანიზმის თითოეულ უჯრედშია და მისი წილი სხეულის მასის 70%-ს შეადგენს. ის ჩვენთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი ნივთიერებაა ჰაერის შემდეგ, ამიტომ მისი დეფიციტი ადამიანს მტკივნეულად გადააქვს.
ორგანიზნის ნებისმიერი სისტემის თითოეული ცვლითი პროცესი საჭიროებს საკმარისი რაოდენობით წყალს. მისი უკმარისობისას სხეულის ზოგიერთი ფუნქცია შეიძლება დროებით შეჩერდეს, ძალების ეკონომიის მიზნით.
ყველა საკვები ნივთიერება და მეტაბოლიზმის „გარდამავალი“ პროდუქტი წყალშია გახსნილი, ის არის მჟავატუტოვანი ბალანსის, თერმორეგულაციისა და ოსმოსური წნევის საფუძველი. ნორმალური ცხოველმყოფელობის ეს სამი საბაზისო ფუნქცია არ უნდა დაირღვეს. თუ მათი მუშაობის დაქვეითებას რეგულარული ხასიათი მიეცემა, ორგანიზმი ამაზე რეაგირებს პათოლოგიით, რომელიც შეიძლება გადაიზარდოს ქრონიკულ ფორმაში. ეს განსაკუთრებით შესამჩნევია მჟავატუტოვანი ბალანსის მაგალითზე, რომელიც ნებისმიერ მხარეს გადახრისას იწვევს ადინამიას, აპათიას, ჭარბი წონის წარმოქმნას. წყალი, მინერალებთან ერთად კომპლექსში, რომლებიც ორგანიზმს მნიშვნელოვნად მიეწოდება სითხესთან ერთად, სრულფასოვანი ცხოვრებისა და დღეგრძელობის საფუძველია.
– როგორია ორგანიზმის მოთხოვნილება წყალზე და რითია ის განპირობებული?
– წყალზე მოთხოვნა მრავალი ფაქტორითაა განპირობებული: ასაკი, ანთროპომეტრიული მონაცემები, გარემოს ტემპერატურული რეჟიმი, ფსიქოლოგიური მდგომარეობაც კი.
ნორმად ითვლება დაახლოებით 40მლ წყალი სხეულის თითოეულ კილოგრამზე შედარებით მოსვენებულ მდგომარეობაში. ფიზიკური ან ინტელექტუალური დატვირთვის დროს, ცხელი ამინდისას, გარკვეული წამლების მიღების ან მავნე ჩვევებით გატაცების დროს ეს მოთხოვნილება იზრდება. მიღებულია, რომ ადამიანმა საშუალოდ 1,5-2 ლიტრი სითხე უნდა დალიოს. კიდევ 400-700 მლ წყალი უნდა მიეწოდოს ორგანიზმს მყარ საკვებთან ერთად. ის მნიშვნელოვანი შემადგენელია საკვების მონელებისა და მეტაბოლიზმის პროცესებისაც. თავად ორგანიზმსაც შეუძლია მცირე რაოდენობით სითხის „გამომუშავება“, რომელიც წარმოიქმნება პროტეინისა და ნახშირწყლების ათვისებისას, ცხიმები ამ პროცესში ნაკლებად მონაწილეობენ.
– როგორ მოქმედებს წყლის ნაკლებობა ან სიჭარბე ნივთიერებათა ცვლაზე?
– ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა არც ისე მარტივია. ერთი მხრივ, ცნობილია, რომ ჭარბმა სითხემ შეიძლება გამოიწვიოს გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების გამწვავება, თირკმელების დაავადებები და ზოგადი ფსიქოლოგიური მდგომარეობაც გააუარესოს. მეორე მხრივ, წყლის ნაკლებობა ძალიან საშიშია, მაგალითად, მხოლოდ 5% დეფიციტისას გამოხატულია წყურვილის შეგრძნება, ხოლო 20%-ის ზემოთ ნაკლოვანებისას შესაძლებელია განვითარდეს ლეტალური გამოსავალი.
ნივთიერებათა ცვლის სისტემის ჰარმონიული მუშაობისთვის უმჯობესია წყლის მცირედ ზედმეტობა, ვიდრე დანაკლისი. ქრონიკული გაუწყლოებისას, შეიძლება დაირღვეს საკვებიდან ცილების შეწოვისა და მისი დაშლის პროდუქტების გამოდევნის პროცესი. ნაწილობრივ, ეს სხვა ნუტრიენტებსაც ეხება, მაგრამ მათ ორგანიზმი უკეთ უმკლავდება, პროტეინების ნარჩენებმა კი შეიძლება გამოიწვიოს უსიამოვნო ინტოქსიკაცია. ამგვარი ნეგატიური მოვლენის თავიდან ასაცილებლად წყლის მოხმარება არ უნდა შემცირდეს.
ჭარბი წონისას წყლის ბალანსის ძალიან მკაცრი დაცვაა საჭირო.
– როგორია წყლის სწორი მიღების რეკომენდაცია მეტაბოლიზმის ნორმალიზაციისთვის?
– გარკვეული რაოდენობით წყლის მიღების რეკომენდაცია არის ყველა დიეტაში. წყალი აჩქარებს მეტაბოლიზმს, მოსვენებულ მდგომარეობაშიც კი, ანუ როდესაც ადამიანი მჯდომარე ცხოვრების წესს მისდევს, ისვენებს და არ ვარჯიშობს. ცხადია, ამ შემთხვევაში გახდომა შესაძლებელი იქნება ჯანსაღი, დაბალანსებული და ზომიერი კვებით. როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, დღეში ადამიანმა უნდა მიიღოს 1,5-2 ლიტრი წყალი. ეს ციფრი ჰაერიდან არ მოსულა. სპეციალისტების შეფასებით, სითხის ამ მოცულობას დაახლოებით 100 კკალორიის დაწვის უნარი აქვს.
1. დიეტოლოგების კლასიკური რეკომენდაციაა, რომ წყლის ულუფა უნდა მივიღოთ ჭამამდე დაახლოებით 20-30 წუთით ადრე და ტრაპეზიდან 1 საათის შემდეგ. ჭამის წინ მიღებული წყალი ზედმეტი ჭამისგანაც დაგვიცავს.
2. რომ გამოვთვალოთ, რამდენი სითხე გვესაჭიროება, უნდა გავამრავლოთ ჩვენი მასა 30-40 მლ-ზე. 30 მლ მათთვისაა, ვისაც დაბალი ფიზიკური აქტივობის დონე აქვს, ხოლო 40 მლ – მათთვის, ვინც ფიზიკურად ზომიერად აქტიურია. მომატებული ფიზიკური აქტივობისას წყალზე მოთხოვნილება იზრდება კგ წონაზე 45 მლ-მდე.
3. არ უნდა დაველოდოთი წყურვილის გრძნობას. ამ შემთხვევაში ორგანიზმი უკვე განიცდის სითხის ნაკლებობას და საჭიროზე მეტ სითხეს დავლევთ. ჭარბი სითხე კი დაგროვდება რბილ ქსოვილებში და შეიძლება განვითარდეს შეშუპება. ყველაზე ეფექტურია მთელი დღის განმავლობაში ცოტ-ცოტა წყლის დალევა. დაახლოებით 200-250მლ ყოველ საათში. მთავარია ეს გაკეთდეს თანაბარზომიერად და მუდმივად.
4. წყლის პირველი ულუფა ორგანიზმში უნდა მოხვდეს გაღვიძებისთანავე, ჭამამდე დაახლოებით ნახევარი საათით ადრე. ასე თქვენი ორგანიზმი პირველი კვებისთვის მზად იქნება საკვების ასათვისებლად.
5. შეიძლება თუ არა წყლის დალევა ჭამის შემდეგ ან ტრაპეზის დროს – მეცნიერების აზრი ამ საკითხთან დაკავშირებით იყოფა. ერთნი თვლიან, რომ ეს ანელებს საკვების ათვისების პროცესს, მეორენი საკვების მიღების შემდეგ წყლის დაყოლებაში პრობლემას ვერ ხედავენ.
6. ჩვეულებრივი წყალი შეიძლება ჩავანაცვლოთ მინერალური არაგაზირებული წყლით. გაზიანმა სასმელმა შეიძლება უარყოფითად იმოქმედოს საჭმლის მომნელებელ სისტემაზე.
სასმლის ძირითადი მოცულობა ვახშმამდე უნდა მივიღოთ. დილით შეშუპების თავიდან ასაცილებლად ბოლო ჭიქა წყალი უნდა დავლიოთ დაძინებამდე 1 საათით ადრე.