ჰიპერტენზია - არტერიული წნევის მატება
სისტოლურ წნევას განსაზღვრავს ძალა, რომლითაც გული სისხლს უმსხვილეს სისხლძარღვებში გადაისვრის, ეს დაახლოებით 60-70 მლ სისხლია.
დიასტოლურ წნევას კი განსაზღვრავს ძალა, რომლითაც სისხლი გულის მოდუნების პერიოდში მოქმედებს არტერიათა კედლებზე.
სისხლძარღვის ტიპის მიხედვით განირჩევა: არტერიული, კაპილარული და ვენური წნევა.
არტერიული წნევის ნორმები
არტერიული წნევა ორგანიზმის ყველაზე სწრაფად და ხშირად ცვლადი ფიზიოლოგიური მაჩვენებელია, რომელიც უპირველესად დამოკიდებულია ასაკზე.
ასაკის მიხედვით კი არტერიული წნევის ნორმები ასეთია:
- 16-20 წლის ასაკში სისტოლური წნევის ნორმალური მაჩვენებელი მმ ვწყ სვ-ით 100-120-ია, დიასტოლური კი 70-80;
- 20-40 წლის ასაკში სისტოლური წნევის ნორმალური მაჩვენებელი მმ ვწყ სვ-ით 120-130-ია, დიასტოლური კი 70-80;
- 40-60 წლის ასაკში სისტოლური წნევის ნორმალური მაჩვენებელი მმ ვწყ სვ-ით 140-მდეა, დიასტოლური კი 90-მდე;
- 60 წლის ზევით სისტოლური წნევის ნორმალური მაჩვენებელი მმ ვწყ სვ-ით 150-ია, დიასტოლური კი - 90-მდე;
სპეციალისტთა რეკომენდაციათა მიხედვით არტერიული წნევის:
- ოპტიმალური მაჩვენებელი - 120/80-ზე;
- ნორმალური მაჩვენებელი - 150/85-ზე.
არტერიულ წნევაზე მოქმედი ფაქტორები
არტერიული წნევის სიმაღლეს მრავლობითი ფაქტორი განსაზღვრავს, თუმცა ზოგჯერ იგი ფიზიოლოგიურადაც იცვლება - მატულობს სტრესულ სიტუაციაში და ქვეითდება ძილისას. ზოგს მომატებული ან დაქვეითებული მაჩვენებელი გენეტიკურად გააჩნია და არ უკავშირდება რაიმე პათოლოგიურ პროცესს.
დაბალი წნევა ნორმალურია ახალშობილებისთვის, მოზარდებისთვის სქესობრივი სიმწიფის პერიოდში.
ჯანმრთელ ადამიანს შესაძლოა წნევის მაჩვენებელი დღე-ღამის განმავლობაში რამდენჯერმე შეეცვალოს ფიზიკური დატვირთვის, თამბაქოს წევის ან მუქი ჩაისა და კოფეინით მდიდარი სასმელების დალევის შემდეგ.
საზოგადოდ კი, ადამიანის არტერიული წნევის მაჩვენებელს განაპირობებს:
- გულის შეკუმშვათა სიხშირე, რომლის დროსაც სისხლი სისხლძარღვებში გადაისროლება;
- სისხლძარღვთა კედლების ხარისხი, მათი ელასტიკურობა, რომლითაც ისინი წინააღმდეგობას უწევენ სისხლის დინებას;
- ორგანიზმში მოცირკულირე სისხლის მოცულობა და მისი სიბლანტე;
- მუცლისა და გულმკერდის ღრუებში ატმოსფერული წნევის ცვალებადობა;
- სუნთქვითი მოძრაობების ინტენსივობა;
- გარემოს ტემპერატურა;
- ადამიანის ფსიქოლოგიური მდგომარეობა;
- ზოგიერთი სახის სამკურნალო პრეპარატი.
არტერიული წნევა რომ არ შეიცვალოს
წნევის მაჩვენებელზე მოქმედ ფაქტორთა სიმრავლის მიუხედავად, რომლებიც მუდმივად ცვლიან მას, ჯანმრთელი ადამიანის ნორმალური წნევა თითქმის მუდმივი რჩება, რადგან ორგანიზმი აღჭურვილია არტერიული წნევის მარეგულირებელი საკმაოდ რთული და ეფექტიანი მექანიზმებით.
ისინი წნევის მაჩვენებლის შეცვლისთანავე იწყებენ მოქმედებას და შეცვლილ მაჩვენებელს დროულად უბრუნებენ ნორმას, ეს ზოგჯერ მაპროვოცირებელი ფაქტორის მოქმედების შეწყვეტისთანავე ხდება, ზოგჯერ კი წნევის ნორმალურ საზღვრებში დაბრუნება ფაქტორის ზემოქმედებითაც შესაძლებელია. თუმცა ზოგჯერ ირღვევა წნევის სარეგულაციო მექანიზმთა მუშაობა, რასაც არტერიული წნევის მაჩვენებლის მყარი ცვლილება, მისი დიდი ხნით გაზრდა ან, პირიქით, შემცირება მოჰყვება.
არტერიული წნევის ცვლილებას, როდესაც ის მყარად მომატებულია, არტერიული ჰიპერტენზია ჰქვია, მის მყარ დაქვეითებას კი არტერიულ ჰიპოტენზიად მოიხსენიებენ.
ციფრები:
- უკანასკნელი მონაცემებით, მსოფლიოში ყოველ ზრდასრულ მეხუთე ადამიანს ჰიპერტენზია ახასიათებს;
- ინსულტებისა და მიოკარდიუმის ინფარქტის შემთხვევათა 50%-ის მიზეზი სწორედ არტერიული ჰიპერტენზიაა;
- ჰიპერტენზიის სხვადასხვა გართულება მსოფლიოში ყოველწლიურად 9,4 მილიონი ადამიანის გარდაცვალების მიზეზი ხდება;
- მაღალ დონეზე განვითარებულ ქვეყნებში დიაგნოსტიკის სიმარტივემ და მედიკამენტური მკურნალობის ხელმისაწვდომობამ მკვეთრად შეამცირა არტერიული ჰიპერტონიის მქონე ადამიანთა რიცხვი;
- თუ აშშ-ში 1980-იან წლებში ჰიპერტონიკები მოსახლეობის 31%-ს შეადგენდნენ, ახლა ეს მაჩვენებლი 18%-მდეა შემცირებული;
- დაბალი და საშუალო დონის განვითარების ქვეყნებში მოსახლეობის 25-30%-ს არტერიული წნევის მატება და მასთან დაკავშირებული პრობლემები აწუხებს;
- ადამიანთა დიდმა ნაწილმა ხშირად არც კი იცის, რომ არტერიული წნევის მაღალი მაჩვენებელი აქვს, ეს ცვლილება ყოველგვარი სიმპტომის გარეშე მიმდინარეობს, ამიტომ ხშირად უსიმპტომო ჰიპერტენზია მოულოდნელი სიურპრიზი აღმოჩნდება ხოლმე. ამის გამო არტერიულ ჰიპერტენზიას “ფარულ მკვლელსაც” უწოდებენ.
ჰიპერტენზია შესაძლოა გართულდეს:
- მიოკარდიუმის ინფარქტით;
- გულის კუნთის გადიდებით;
- გულის უკმარისობით;
- სისხლძარღვოვანი დაზიანებების – ანევრიზმების გასკდომით;
- თავის ტვინში სისხლის მიმოქცევის მოშლით – ინსულტებით;
- თირკმლის უკმარისობით;
- მხედველობის გაუარესებით;
- კოგნიტური უნარების დარღვევით;
გართულებათა განვითარებას აჩქარებს:
- თამბაქოს მოხმარება;
- ალკოჰოლის ბოროტად გამოყენება;
- ხშირი სტრესები;
- ჭარბი წონა;
- სისხლში ქოლესტერინის მაღალი მაჩვენებელი;
- ნაკლებმოძრავი ცხოვრების წესი;
- შაქრიანი დიაბეტი.
საწყის ეტაპზე წნევის მყარი ცვლილება თითქმის ყოველთვის შეგუებით-თავდაცვითი რეაქციაა, რომელიც მოსალოდნელი პათოლოგიური პროცესის ჩამოყალიბებაზე მიგვანიშნებს, სწორედ ამიტომ წნევის პირველივე მყარი ცვლილებისას სპეციალისტთან დაუყოვნებელი კონსულტაციაა საჭირო.