ღორის გრიპი - სიმპტომები, მკურნალობა და პროფილაქტიკა
ცენტრის გადამდებ დაავადებათა დეპარტამენტის ხელმძღვანელი ხათუნა ზახაშვილი.
- ქალბატონო ხათუნა, რა არის ღორის გრიპი? რატომ ჰქვია მას ეს სახელი?
- გრიპის ვირუსებს თავიდანვე ასეთი ბედისწერა დაჰყვა. მეოცე საუკუნის დასაწყისიდან მოყოლებული, პანდემიები ყოველთვის ატარებდა ამა თუ იმ სახელს. შეგახსენებთ ესპანკას, აზიურ გრიპს, ჰონკონგის გრიპს. ოცდამეერთე საუკუნის პირველმა პანდემიამ ღორის გრიპის სახელი შეიძინა... გრიპის ვირუსები სამ სახეობად იყოფა. ერთ-ერთი მათგანია A და სწორედ ის გახლავთ უმთავრესად პანდემიების გამომწვევი. ღორის გრიპი A გრიპის ერთ-ერთი ქვესახეობაა, რომელსაც მედიცინის ენაზე H1N1 ჰქვია. რაც შეეხება სახელწოდება “ღორის გრიპს”, მას რეალურ ისტორიას უკავშირებენ. 2009 წელს აშშ-ში, კალიფორნიაში, წარმოშობით მექსიკელმა მოზარდმა სამკურნალო დაწესებულებას გრიპისმაგვარი დაავადების სიმპტომებით მიმართა. მას ჩაუტარდა ტესტირება და ადგილობრივმა მედიკოსებმა დაადგინეს, რომ ეს იყო ა ტიპის ვირუსი. ადგილზე მისი ქვეტიპის დადგენა ვერ მოხერხდა და მასალა შემდგომი დიაგნოსტიკისთვის გადაეგზავნა აშშ-ის დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრებს. იქ მოხდა ვირუსის გენების შესწავლა და როდესაც მეცნიერებმა პირველად შეხედეს გენომს, ის აშშ-ში ღორებში გავრცელებული გრიპის გენომს მიამსგავსეს. შემდეგ გაირკვა, რომ ეს არ იყო მხოლოდ ღორებისთვის დამახასიათებელი ვირუსი; ეს გახლდათ ვირუსი, რომელიც ადამიანისგან ადამიანს გადაეცემოდა. უბრალოდ, წარმოადგენდა მის სრულიად ახალ ქვეტიპს, რომელიც მანამდე არ ცირკულირებდა მოსახლეობაში და, შესაბამისად, ჰქონდა პანდემიური ანუ საყოველთაო გავრცელების პოტენციალი. აი, ასე შერჩა ამ პანდემიას “ღორის გრიპის” სახელი. თუმცა აქვე გეტყვით, რომ დღეისათვის პანდემიამ გადაიარა, ვირუსმა უკვე შემოიარა მსოფლიო და სადღეისოდ ცირკულირებს როგორც სეზონური გრიპის გამომწვევი.
- რა განსაკუთრებული თავისებურება ახასიათებს ამ ვირუსს და რა განაპირობებს დაავადების მძიმე მიმდინარეობას?
- ეს ვირუსი პრაქტიკულად არაფრით განსხვავდება სხვა გრიპის ვირუსებისგან და იწვევს პრაქტიკულად იმავე სიმპტომატიკას, რასაც ნებისმიერი გრიპის ვირუსი. საზოგადოდაც, ა და ბ ტიპის ვირუსებით გამოწვეული გრიპი სიმპტომებით ერთმანეთისგან არ განსხვავდება. ერთადერთი განსხვავება, რაც პანდემიის დასაწყისში და მისი მიმდინარეობისას შეიმჩნეოდა, ის იყო, რომ AH1N1 30-დან 60 წლამდე ასაკის პირებს უფრო მეტად აყენებდა ზიანს, ვიდრე ხანში შესულებს, მაშინ როდესაც გრიპი, საზოგადოდ, უფრო ხანში შესულებისთვისაა საშიში. სტატისტიკურადაც, 65 წელს გადაცილებულებში ღორის გრიპი გაცილებით იშვიათია. თუმცა ამ ტიპის ვირუსთან ერთად პანდემიის მომდევნო წლებში ცირკულირებდა H3N2 და ბ გრიპის ვირუსებიც. პანდემიის შემდეგ წელს საქართველომ საკმაოდ მძიმე სეზონი გადაიტანა და ამ პერიოდში ხანში შესულებში ბ გრიპის ვირუსით გამოწვეული დაავადების გართულებები გაცილებით ხშირად აღირიცხებოდა, ვიდრე ღორის გრიპით.
- როგორია მსოფლიოში დაავადების გავრცელებისა და სიკვდილიანობის სტატისტიკა, რაც ყველაზე მეტად აშფოთებს ჩვენს მოსახლეობას ვირუსის პირველი იდენტიფიკაციიდან დღემდე? თქვენ კი ბრძანეთ, რომ პანდემიამ გადაიარა, მაგრამ მაინც რა ხდება სხვა ქვეყნებში?
- დიახ, პანდემიამ გადაიარა. მიუხედავად იმისა, რომ მას შემდეგ ოთხი წელი გავიდა, ჯერ მხოლოდ იმ ზარალის წინასწარი შეფასება არსებობს, რაც პანდემიამ მიაყენა მსოფლიოს. მიიჩნევა, რომ პანდემია იმაზე მსუბუქი გახლდათ, ვიდრე ექსპერტები მოელოდნენ. სიკვდილიანობის მაჩვენებელი, საბოლოო ჯამში, საკმაოდ დაბალი გამოვიდა, თუმცა ამ პანდემიას ჰგონდა ერთი ვერაგული თვისება - ძირითადად დაავადებული იყო მოსახლეობა 30-დან 60 წლამდე და შესაბამისად სიკვდილიანობაც ამ ასაკში იყო მაღალი.
- რა ხდება საქართველოში, როგორია სტატისტიკა? განსაკუთრებით საინტერესოა წლევანდელი სტატისტიკა. რამდენი ლეტალური შემთხვევა აღირიცხა?
- სამწუხაროდ, ზუსტი ინფორმაცია ამის თაობაზე არ გაგვაჩნია.
- ლაბორატორიულად დადასტურებული სტატისტიკა ხომ მაინც არსებობს?
- რა თქმა უნდა, არსებობს, მაგრამ ლაბორატორიულად დადასტურებული შემთხვევების რაოდენობა არ ასახავს გრიპის რეალურ მასშტაბს. ლეტალური შემთხვევების რაოდენობასაც კი ვერ მივიჩნევთ ზუსტად - შესაძლოა, რეალურად სიკვდილიანობა უფრო მაღალი ყოფილიყო.
- რა იყო პაციენტთა გარდაცვალების ძირითადი მიზეზი მიმდინარე წელს?
- წელს, ისევე როგორც სხვა წლებში, გრიპი უმთავრესად იმ ადამიანებს გაურთულდათ, რომლებსაც რაიმე სხვა დაავადებაც ჰქონდათ. აღრიცხულ შემთხვევებში ქრონიკული დაავადებების საკმაოდ ფართო სპექტრი იყო წარმოდგენილი: ქრონიკული ჰეპატიტები, დიაბეტი, ჭარბი წონა, ცენტრალური ნერვული სისტემის დაავადებები...
- ბავშვების გარდაცვალების შემთხვევაში?
- სამწუხაროდ, ერთ შემთხვევაში მწვავე ლეიკოზს დაერთო გრიპის ვირუსი, მეორე შემთხვევაში კი გრიპი ბავშვთა ცერებრული დამბლის ფონზე განვითარდა.
- ჩვენ მიერ ნახსენები H1N1-ის გარდა, სხვა ტიპის ვირუსებიც თუ აღირიცხა წელს?
- H1N1 არც წელს ცირკულირებდა მარტო. უბრალოდ, ის დომინანტურ მდგომარეობაში იყო. წელს საქართველოში ბ გრიპის ვირუსის ერთეული შემთხვევებიც არის რეგისტრირებული.
- როგორია H1N1 ტიპის ვირუსით გამოწვეული გრიპის სიმპტომები?
- ეს სიმპტომები საყოველთაოდ ცნობილია. იწყება მოულოდნელად, მაღალი ტემპერატურით, უმთავრესად თან ახლავს ინტოქსიკაციის მოვლენები, რაც გამოიხატება თავის, კუნთების, სახსრების ტკივილით და ხველა. შედარებით იშვიათად ერთვის ყელის ტკივილი და ცხვირის გაჭედვის შეგრძნება. შესაძლოა, ამ სიმპტომმა მოგვიანებით იჩინოს თავი. დაავადება ყოველგვარი სამედიცინო ჩარევის გარეშე 7 დღეში სრული განკურნებით მთავრდება.
- ყველაზე ხშირად რა გართულებები აღინიშნება ა ტიპის ვირუსით გამოწვეული გრიპის დროს?
- სტატისტიკურად ყველაზე ხშირი გართულება პნევმონიაა. ამ უკანასკნელის ორი ვარიანტი არსებობს: პირველი - ეს გახლავთ თავიდანვე განვითარებული პნევმონია, ანუ ვირუსული პნევმონია, რაც იშვიათია, და მეორე, რომელიც უფრო ხშირია - მეორეული ანუ ბაქტერიული ინფექციით გამოწვეული ფილტვების ანთება, რომელიც დაერთვის გრიპს დაავადების დაწყების მესამე-მეოთხე დღეს. თუ თავიდანვე შეამჩნია ადამიანმა, რომ უჭირს სუნთქვა, აწუხებს ტკივილი გულმკერდის არეში, ტკივილი სუნთქვისას, ცხვირ-ტუჩის არეში ციანოზი ანუ სილურჯე უვითარდება, ნახველი უხდება ვარდისფერი ან მასში ერევა სისხლი, - დაუყოვნებლივ უნდა მიმართოს ექიმს. თუ ამ სიმპტომებმა გრიპის დაწყებისთანავე იჩინა თავი, ეს ვირუსულ პნევმონიაზე მიუთითებს, ხოლო თუ გრიპის მესამე დღიდან, როცა ტემპერატურა უკვე შედარებით დაწეულია, მდგომარეობა ისევ დამძიმდა, დაერთო ხველა - ეს უკვე ბაქტერიული პნევმონიის მანიშნებელია და ექიმს ამ შემთხვევაშიც აუცილებლად უნდა მიმართოთ. თუ სამედიცინო დახმარება დროულად გაეწია, ორივე შემთხვევაში გამოჯანსაღების ალბათობა საკმაოდ დიდია.
- როგორია მკურნალობის სქემა ა გრიპის ვირუსით გამოწვეული გრიპის შემთხვევაში?
- გრიპის ვირუსით გამოწვეული შემთხვევები ორად უნდა გავყოთ. ერთი ჯგუფია მსუბუქი შემთხვევები, რომლებიც სპეციალიზებულ სამედიცინო დახმარებას არ მოითხოვს, მეორე - გართულებული შემთხვევები. მსუბუქი შემთხვევებიც მაღალი ტემპერატურით მიმდინარეობს და ინტოქსიკაციაც ამ დროს საკმაოდ ძლიერია, თუმცა სუნთქვის პრობლემები ნაკლებად არის გამოხატული. ამ დროს რეკომენდებულია, დაავადებულმა დაიცვას წოლითი რეჟიმი, დარჩეს შინ, მიიღოს დიდი რაოდენობით სითხე, ჩვენებისამებრ - სიცხის დამწევები. რაც შეეხება ორსულებს, მათ აუცილებლად უნდა მიმართონ ექიმს, რადგან ორსული - ეს გრიპის რისკჯგუფში შემავალი ადამიანია. გრიპის მძიმე შემთხვევების დროს რეკომენდებულია ანტივირუსული პრეპარატების გამოყენება. ამ სახის ორი პრეპარატი არსებობს: ოსელტამივირი ანუ ტამიფლუ და ზანამივირი ანუ რელენზა. ეს უკანასკნელი რეკომენდებულია ორსულებისთვის, ხოლო ტამიფლუ - ორსულებისთვისაც და სხვებისთვისაც. მსოფლიო გამოცდილება იმასაც გვაჩვენებს, რომ თუმცაღა ბევრ ქვეყანას არ აქვს ტამიფლუ ან რელენზა, გრიპი გამოჯანმრთელებით მაინც სრულდება. ანტიბიოტიკებით თუ სხვა პრეპარატებით თვითმკურნალობა კი კატეგორიულად მიუღებელია. ნუ შეუქმნით საფრთხეს საკუთარ სიცოცხლესა და ჯანმრთელობას.
- ორიოდე სიტყვა ვაქცინაციის შესახებაც გვითხარით.
- ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის რეკომენდაციით, პროფილაქტიკის ერთადერთი პირდაპირი საშუალებაა სეზონური გრიპის ვაქცინით აცრა. ვაქცინაცია ეფექტურია გრიპის სეზონის დაწყებამდე, ამიტომაც იწყება ოქტომბერ-ნოემბერში გრიპის ვაქცინაციის პროპაგანდა. გავრცელების პროცესში ვაქცინაციაზე ჯანმო უარს არ ამბობს, უბრალოდ არსებობს დიდი ალბათობა, რომ ვაქცინაცია დაემთხვეს გრიპით ინფიცირებას და ამან გაურკვევლობა გამოიწვიოს, ამიტომ ამ დროს რეკომენდაციას ვიძლევით, მოსახლეობამ გამოიყენოს დაცვის არაპირდაპირი საშუალებები ანუ უფრო გაამკაცროს პროფილაქტიკის წესები. პირადი ჰიგიენა, ცხოვრების ჯანსაღი წესის ზედმიწევნით დაცვა არა მარტო გრიპის, არამედ უამრავი სხვა დაავადების პროფილაქტიკის საუკეთესო საშუალებაა. და კიდევ - მეცნიერებმა დაასკვნეს, რომ პროფილაქტიკისთვის ჯობს ინფიცირებულმა იხმაროს ნიღაბი და არა ჯანმრთელმა ადამიანმა.
- საზოგადოების რა ნაწილს ემუქრება განსაკუთრებული რისკი?
- ყველაზე მეტად უნდა გაფრთხილდნენ ნებისმიერი ქრონიკული დაავადების, განსაკუთრებით - სასუნთქი და გულ-სისხლძარღვთა ქრონიკული დაავადებების მქონე პირები, დიაბეტით დაავადებულები, თირკმელებისა და ღვიძლის ქრონიკული დაავადების მქონეები, მცირე ასაკის ბავშვები და ხანდაზმულები. განსაკუთრებული ჯგუფია ორსულები, რომლებშიც გრიპი შედარებით მძიმედ მიმდინარეობს, ვიდრე არაორსულებში, ამიტომ მათ, როგორც უკვე მოგახსენეთ, ნებისმიერ შემთხვევაში უნდა მიმართონ ექიმს.
- დაბოლოს, მოდი, კიდევ ერთხელ შევახსენოთ მოსახლეობას, როგორ მოიქცნენ იმისთვის, რომ გრიპის ვირუსმა მათ ოჯახებს ზიანი არ მიაყენოს.
- უპირველესად, ნუ აჰყვებიან პანიკას უბრალო სეზონური გრიპის გამო. მომდევნო სეზონის დადგომამდე მაღალი რისკის მქონე ადამიანებმა დროულად, შემოდგომის ბოლოს, ჩაიტარონ გრიპის საწინააღმდეგო ვაქცინაცია. მისდიონ ცხოვრების ჯანსაღ წესს, რათა ჯანსაღი და მძლავრი იმუნური სისტემით შეხვდნენ ყოველ სეზონურ გრიპს, რომელსაც თავს ვერასგზით ვერ ავარიდებთ, ხოლო გრიპის გავრცელებისას დავიცვათ ჰიგიენისა და პროფილაქტიკის ის წესები, რომლებზეც ზემოთ გვქონდა საუბარი, და, რა თქმა უნდა, ყოველთვის დროულად მივმართოთ ექიმს.