ლალი ჩხიკვაძე

ვაქცინაცია მნიშვნელოვნად ამცირებს ინფექციის რისკს ორგანიზმის ბუნებრივი დამცავი რეაქციების საშუალებებით, რათა დაავადების მიმართ გამომუშავდეს იმუნიტეტი.

იმუნური სისტემა არის ინფექციებისგან სხეულის დამცავი მექანიზმი.

იმის გასაგებად, თუ როგორ მუშაობს ვაქცინა, სასურველია გავიგოთ, როგორ ებრძვის ორგანიზმი დაავადებას.

ბაქტერიები ან ვირუსები ჩვენს სხეულში მოხვედრისას მრავლდებიან და უტევენ ორგანიზმს.

იმუნური სისტემა იყენებს რამდენიმე საშუალებას ინფექციასთან საბრძოლველად: სისხლში არის ერითროციტები, რომელთაც ჟანგბადი გადააქვთ ფილტვებიდან ქსოვილებამდე. სისხლში ასევე არის ლეიკოციტები, რომლებიც ებრძვიან ინფექციებს. ლეიკოციტები მოიცავს: ძირითადად B-ლეიკოციტებს, T-ლეიკოციტებს და მაკროფაგებს.

მაკროფაგები არის სისხლის თეთრი უჯრედები, რომლებიც შთანთქავენ და შლიან ბაქტერიებს. მაკროფაგები ტოვებენ ორგანიზმში შეღწეული ბაქტერიების ნაწილაკებს, რომლებსაც ანტიგენები ეწოდება. სხეული ცნობს საშიშ ანტიგენებს და უტევს მათ.

ანტისხეულები თავს ესხმიან მაკროფაგების მიერ დატოვებულ ანტიგენებს. ანტისხეულები წარმოიქმნება ლეიკოციტების მიერ, რომლებსაც B-ლეიკოციტები ეწოდება. B-ლეიკოციტები მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ იმუნიტეტის უზრუნველყოფაში.

თ-ლეიკოციტები არის სისხლის თეთრი უჯრედების კიდევ ერთი ტიპი, რომლებიც მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ იმუნიტეტის უზრუნველყოფაში. ისინი თავს ესხმიან სხეულის ინფიცირებულ უჯრედებს.

როდესაც ორგანიზმი პირველად ხვდება ინფექციის გამომწვევ ბაქტერიას ან ვირუსს, მას ვირუსთან ან ბაქტერიასთან საბრძოლველად საჭირო ინსტრუმენტების შემუშავებისათვის რამდენიმე დღე სჭირდება, რათა დაიწყოს მათი გამოყენება ინფექციის წინააღმდეგ. მას შემდეგ, რაც სხეული გაუმკლავდება ინფექციას, იმუნური სისტემა „იმახსოვრებს“ ყველა გამოყენებულ ინსტრუმენტს ორგანიზმის დასაცავად კონკრეტული დაავადებისგან.

ორგანიზმი ინარჩუნებს გარკვეული რაოდენობის თ-ლიმფოციტს, სახელწოდებით „მეხსიერების უჯრედები“, რომლებიც სწრაფად იწყებენ მოქმედებას ამ ბაქტერიასთან ან ვირუსთან ორგანიზმის ყოველი განმეორებითი შეხვედრისას.

ნაცნობი ანტიგენების აღმოჩენისას „მეხსიერების უჯრედები“ ააქტიურებენ B-ლიმფოციტებს, რომლებიც წარმოქმნის ანტისხეულებს, რომლებიც საჭიროა საფრთხის გასანადგურებლად.

როგორ მუშაობს ვაქცინა?

ვაქცინაცია ხელს უწყობს იმუნიტეტის ჩამოყალიბებას ინფექციის მოდელირების გზით. ამ ტიპის ინფექცია არ იწვევს დაავადებას, მაგრამ ის ხელს უწყობს იმუნურ სისტემას თ-ლიმფოციტებისა და ანტისხეულების გამომუშავებაში. ხანდახან ვაქცინაციის შემდეგ „წარმოსახვითმა“ ინფექციამ შეიძლება გამოიწვიოს დაავადების მსუბუქი სიმპტომები, როგორებიცაა ტემპერატურის მომატება. ეს მსუბუქი სიმპტომები ცნობილი მოვლენაა და შეიძლება მოსალოდნელი იყოს იმ პერიოდში, როდესაც სხეული დაკავებულია იმუნიტეტის განვითარებით.

როდესაც წარმოსახვითი ინფექცია გაივლის, სხეულს ექნება თ-ლიმფოციტების, „მეხსიერების უჯრედების“, მარაგი, რომლებიც „დაიმახსოვრებენ“, როგორ დაძლიონ მომავალში დაავადება. თუმცა ვაქცინაციის შემდეგ ორგანიზმს, ჩვეულებრივ, რამდენიმე კვირა სჭირდება თ და B-ლიმფოციტების გამოსამუშავებლად. ამიტომ არსებობს იმის ალბათობა, რომ ადამიანს, რომელიც დაინფიცირდება აცრამდე ცოტა ხნით ადრე ან ვაქცინაციისთანავე, განუვითარდება დაავადების სიმპტომები და ის დაავადდება, რადგან ვაქცინას არ ჰქონდა საკმარისი დრო დაცვის გამოსამუშავებლად.

ვაქცინების კლასიფიკაცია:

დღესდღეობით არსებობს ვაქცინების ხუთი ძირითადი ტიპი, რომლითაც, ჩვეულებრივ, უტარებენ ადამიანებს ვაქცინაციას:

• ცოცხალი დასუსტებული ვირუსი – ვაქცინა შეიცავს ცოცხალ დასუსტებულ ვირუსს, რათა არ გამოიწვიოს ავადმყოფობა ჯანმრთელი იმუნური სისტემის მქონე ადამიანებს შორის. რადგანაც დასუსტებული ვირუსი ძალიან ჰგავს ბუნებრივს, ის კარგად წვრთნის იმუნურ სისტემას.
• ცოცხალი დასუსტებული ვირუსი – წითელას, ყბაყურას და წითურას (MMR) ვაქცინა და ჩუტყვავილას ვაქცინა. ეს ვაქცინები ძალიან ეფექტურია, მაგრამ დასუსტებული იმუნური სისტემის შემთხვევაში, ასევე ბავშვებს, რომლებიც გადიან ქიმიოთერაპიას, არ უნდა გაუკეთდეთ ვაქცინა, რომელიც შეიცავს ცოცხალ დასუსტებულ ვირუსს.
• ინაქტივირებული ვაქცინა – ეს ვაქცინა იქმნება მისი წარმოების პროცესში ვირუსის ნეიტრალიზებით. ამის მაგალითია ინაქტივირებული პოლიომიელიტის ვაქცინა. ინაქტივირებული ვაქცინა იმუნურ პასუხებს განსხვავებულად ქმნის, ვიდრე ცოცხალი დასუსტებული ვირუსი. იმუნიტეტის განსავითარებლად ან შესანარჩუნებლად ხშირად საჭიროა რამდენჯერმე ვაქცინაცია.
• ტოქსოიდური ვაქცინა ხელს უშლის ბაქტერიებით გამოწვეულ დაავადებებს, რომლებიც ორგანიზმში წარმოქმნიან ტოქსინებს.

ამ ვაქცინის წარმოების პროცესში ტოქსინები სუსტდება ისე, რომ მათ არ შეუძლიათ დაავადების გამოწვევა. დასუსტებულ ტოქსინებს ანატოქსინები ეწოდება. როდესაც იმუნური სისტემა ძლიერდება, ანატოქსინის შემცველი ვაქცინა სწავლობს ბუნებრივ ტოქსინებთან გამკლავებას.

DTP ვაქცინა შეიცავს დიფტერიისა და ტეტანუსის ანატოქსინებს.

• ქვეერთეულის ვაქცინა შეიცავს ვირუსის ან ბაქტერიის ნაწილაკებს ან მათ სუბერთეულებს, მაგრამ არა ვირუსს მთლიანად. ვინაიდან ეს ვაქცინა შეიცავს მხოლოდ აუცილებელ ანტიგენებს და არ მოიცავს ვირუსის ყველა სხვა შემადგენელს, ქვეერთეული ვაქცინის მიღების შემდეგ გვერდითი ეფექტები იშვიათად ვლინდება. ამ ტიპის ვაქცინის მაგალითია DTP-ს შემადგენლობაში ყივანახველას დაღუპული ბაქტერიების შენარევი.
• კონიუგირებული ვაქცინა ებრძვის სხვადასხვა ტიპის ბაქტერიებს. ამ ბაქტერიებს აქვთ შაქრის ჯაჭვების (პოლისაქარიდები) გარე ფენით დაფარული ანტიგენები. შაქრის ეს ფენა ნიღბავს ანტიგენს და ბავშვის განუვითარებელ იმუნურ სისტემას უჭირს მათი აღმოჩენა და რეაგირება. კონიუგირებული ვაქცინები ეფექტურია ამ ბაქტერიების წინააღმდეგ, რადგან ისინი უკავშირებენ პოლისაქარიდებს ანტიგენებთან, რომლებზეც იმუნური სისტემა კარგად რეაგირებს. ის ეხმარება ბავშვის განუვითარებელ იმუნურ სისტემას ამ შაქრის ფენაზე რეაგირებასა და იმუნური რეაქციის განვითარებაში. ამ ტიპის ვაქცინის მაგალითია პნევმოკოკური ვაქცინა.

ზოგიერთი ტიპის ვაქცინა საჭიროებს ერთზე მეტ დოზას.

არსებობს ოთხი მიზეზი, რის გამოც პირველად ვაქცინირებული ჩვილები და თუნდაც მოზარდები და მოზრდილები საჭიროებენ ვაქცინის ერთზე მეტი დოზის მიღებას.

ზოგიერთი ვაქცინისთვის (ძირითადად მკვდარი ვირუსის შემცველი ვაქცინები) ვაქცინის პირველი დოზა არ იძლევა საკმარის იმუნიტეტს და, შესაბამისად, ერთზე მეტი დოზის მიღებაა საჭირო უფრო ეფექტური დაცვის შესაქმნელად.

სხვა შემთხვევებში, მაგალითად, DTP ვაქცინის შემთხვევაში, რომელიც იცავს დიფტერიის, ტეტანუსისა და ყივანახველისაგან, ვაქცინაციის პირველი სერია შედგება ოთხი ინიექციისგან, რომლებიც ბავშვებს უკეთდებათ როგორც რუტინული ვაქცინაციის ნაწილი. ეს ვაქცინები ბავშვებს ეხმარება იმუნიტეტის განვითარებაში. თუმცა გარკვეული პერიოდის შემდეგ იმუნიტეტი თანდათან ქრება. ამ ეტაპზე საჭიროა რევაქცინაცია იმუნიტეტის იმ დონემდე აღსადგენად, რომელიც შეძლებს დაავადებისგან დაცვას.

ზოგიერთი ვაქცინაციის შემთხვევაში (ძირითადად, თუ ვაქცინა შეიცავს ცოცხალ დასუსტებულ ვირუსებს, მაგალითად, წითელას, ყბაყურას და წითურას ვაქცინის შემთხვევაში) კვლევები აჩვენებს, რომ არსებობს ვაქცინის მრავალჯერადი დოზის საჭიროება, რათა ყველა ადამიანში განვითარდეს საუკეთესო თავდაცვითი რეაქცია.

გრიპის საწინააღმდეგო ვაქცინაციის შემთხვევაში აუცილებელია ყოველწლიურად ვაქცინაცია, რადგან დაავადების გამომწვევი ვირუსების ფორმა ყოველწლიურად იცვლება და ამიტომ აუცილებელია ვაქცინის შემადგენლობის შეცვლა, რომელიც შეესაბამება ვირუსში მომხდარ ცვლილებებს.

ზოგიერთი ადამიანი თვლის, რომ ბუნებრივად წარმოქმნილი იმუნიტეტი უკეთესია ვაქცინაციის შედეგად მიღებულზე. უნდა აღინიშნოს, რომ ინფექციამ შეიძლება გამოიწვიოს სერიოზული გართულებები და სიკვდილიც კი. დაავადებამ, რომლებიც ადამიანების უმეტესობის მიერ მიჩნეულია მსუბუქად, როგორიცაა ჩუტყვავილა, შეიძლება გამოიწვიოს სერიოზული ინფექცია, რომელიც საჭიროებს ჰოსპიტალიზაციას.

ვაქცინას, ისევე როგორც ნებისმიერ სხვა წამალს, შეიძლება ჰქონდეს გვერდითი მოვლენები. ყველაზე ხშირად გამოვლენილი გვერდითი მოვლენები ადვილად გადაიტანება.