ღვიძლის კისტოზური და კვანძოვანი დაავადებები - მკურნალი.გე

ენციკლოპედიაგამომთვლელებიფიტნესიმერკის ცნობარიმთავარიკლინიკებიექიმებიჟურნალი მკურნალისიახლეებიქალიმამაკაციპედიატრიასტომატოლოგიაფიტოთერაპიაალერგოლოგიადიეტოლოგიანარკოლოგიაკანი, კუნთები, ძვლებიქირურგიაფსიქონევროლოგიაონკოლოგიაკოსმეტოლოგიადაავადებები, მკურნალობაპროფილაქტიკაექიმები ხუმრობენსხვადასხვაორსულობარჩევებიგინეკოლოგიაუროლოგიაანდროლოგიარჩევებიბავშვის კვებაფიზიკური განვითარებაბავშვთა ინფექციებიბავშვის აღზრდამკურნალობასამკურნალო წერილებიხალხური საშუალებებისამკურნალო მცენარეებიდერმატოლოგიარევმატოლოგიაორთოპედიატრავმატოლოგიაზოგადი ქირურგიაესთეტიკური ქირურგიაფსიქოლოგიანევროლოგიაფსიქიატრიაყელი, ყური, ცხვირითვალიკარდიოლოგიაკარდიოქირურგიაანგიოლოგიაჰემატოლოგიანეფროლოგიასექსოლოგიაპულმონოლოგიაფტიზიატრიაჰეპატოლოგიაგასტროენტეროლოგიაპროქტოლოგიაინფექციურინივთიერებათა ცვლაფიტნესი და სპორტიმასაჟიკურორტოლოგიასხეულის ჰიგიენაფარმაკოლოგიამედიცინის ისტორიაგენეტიკავეტერინარიამცენარეთა მოვლადიასახლისის კუთხემედიცინა და რელიგიარჩევებიეკოლოგიასოციალურიპარაზიტოლოგიაპლასტიკური ქირურგიარჩევები მშობლებსსინდრომიენდოკრინოლოგიასამედიცინო ტესტიტოქსიკოლოგიამკურნალობის მეთოდებიბავშვის ფსიქოლოგიაანესთეზიოლოგიაპირველი დახმარებადიაგნოსტიკაბალნეოლოგიააღდგენითი თერაპიასამედიცინო ენციკლოპედიასანდო რჩევები

ღვიძლის კისტოზური და კვანძოვანი დაავადებები

ღვიძლში, სხვა ორგანოთა მსგავსად, საკმაოდ ხშირად ვითარდება ახალწარმონაქმნები. ჟურნალის მთავარი თემიდან გამომდინარე ამჯერად გთავაზობთ ინფორმაციას ღვიძლის კისტოზურ და კვანძოვან წარმონაქმნებზე.

გვესაუბრება გასტროენტეროლოგი, ჰეპატოლოგი, მედიცინის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი, ევროპის ღვიძლის შემსწავლელ მეცნიერთა ასოციაციის (EASL) ნამდვილი წევრი, ამიერკავკასიის ექიმთა ლიგის გასტროენტეროლოგთა და ჰეპატოლოგთა ასოციაციის პრეზიდენტი – ირაკლი ხმალაძე:

– ბატონო ირაკლი, რა სახის კისტები ვითარდება უხშირესად ღვიძლში და რა არის ამის მიზეზი?

– კისტა არის სითხით ამოვსებული ღრუს ტიპის კეთილთვისებიანი წარმონაქმნი, რომლის შიდა ზედაპირი ამოფენილია ცილინდრული და კუბისებრი ეპითელიუმით. კისტების შიგთავსი მეტწილად უფერო და უსუნო სითხეა, იშვიათად კი ჟელეს ტიპის მასა ან მომწვანო-მოყავისფრო სითხე, რომელიც ქოლესტერინის, ბილირუბინის, მუცინის, ფიბრინისა და ეპითელური უჯრედებისაგან შედგება. კისტა შესაძლოა განვითარდეს როგორც ღვიძლის ზედაპირზე, ასევე მის შიგნით, ღრმად პარენქიმაში.

ჯანმოს (ჯანმრთელობის დაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის) მონაცემებით, ღვიძლის კისტა მოსახლეობის 0,8%-ს აღენიშნება, ხოლო აუტოფსიის მონაცემებით, ღვიძლის გამოუვლინებელი არაპარაზიტული კისტოზური წარმონაქმნების სიხშირე 1,86%-ს აღწევს. ღვიძლის არაპარაზიტული კისტები მამაკაცებთან შედარებით ქალებთან 3-5-ჯერ უფრო ხშირად გვხვდება (უმეტესწილად 30-50 წლის ასაკში).

ღვიძლის კისტები შეიძლება 2 ჯგუფად დავყოთ – ჭეშმარიტი, ნამდვილი და არაჭეშმარიტი, ცრუ (პარაზიტული) კისტები. ამის გარდა, არსებობს ღვიძლის კისტების კიდევ რამდენიმე კლასიფიკაცია, კერძოდ:

I. პოლიკისტოზური დაავადება ან ღვიძლის პოლიკისტოზი:

1. მხოლოდ ღვიძლის დაზიანებით მიმდინარე;

2. თირკმელებისა და სხვა ორგანოების დაზიანებით მიმდინარე.

II. სოლიტარული, ანუ ღვიძლის ჭეშმარიტი კისტები:

1. მარტივი სოლიტარული კისტები;

2. მრავალკამერიანი ცისტადენომა;

3. დერმოიდული კისტები;

4. რეტენციული კისტები.

III. ღვიძლის არაჭეშმარიტი, ცრუ კისტები:

1. ტრავმული;

2. ანთებითი.

კისტის კედლის შენების ტიპის მიხედვით კლასიფიკაცია მოიცავს:

1. ჭეშმარიტი კისტა;

2. ცრუ, არაჭეშმარიტი კისტა.

კისტების რაოდენობის მიხედვით:

1. ერთეული;

2. მრავლობითი;

3. ღვიძლის პოლიკისტოზი.

კლინიკური მიმდინარეობის მიხედვით:

1. გაურთულებელი;

2. გართულებული (დაჩირქება, კისტის ღრუში სისხლდენა, კედლის მთლიანობის დარღვევა, გაგლეჯა, პორტული ჰიპერტენზია, მექანიკური სიყვითლე, ღვიძლის უკმარისობა).

კისტის ღვიძლში ლოკალიზაციის მიხედვით:

1. კაფსულისქვეშა კისტები;

2. ინტრაპარენქიმული კისტები;

3. ზედაპირული კისტები (ღვიძლის ზედაპირიდან 1სმ-მდე სიღრმეზე);

4. ღრმა კისტები (ღვიძლის ზედაპირიდან 1სმ-ზე მეტ სიღრმეზე).

– კისტების, ისევე როგორც კვანძების აღმოჩენა ზოგჯერ სრულიად შემთხვევით ხდება ექოსკოპიური კვლევისას. რა ჩივილები შეიძლება ჰქონდეს ადამიანს ღვიძლში კისტის არსებობისას?

– ღვიძლის პარენქიმაში ანუ ქსოვილში ზოგიერთი კისტოზური წარმონაქმნის აღმოჩენა ხშირად შემთხვევით ხდება, როდესაც პაციენტს მუცლის ღრუს ექოსკოპია ან კომპიუტერული ტომოგრაფიის ჩატარება უწევს. ასეთი კისტები, ჩვეულებრივ, უსიმპტომოდ მიმდინარეობენ და შესაბამისად, კლინიკური მნიშვნელობა არ გააჩნიათ. რაც შეეხება ღვიძლის თანდაყოლილ პოლიკისტოზს, რომელიც საკმაოდ იშვიათად გვხვდება, მასთან სდევს თირკმელებისა და სხვა ორგანოთა პოლიკისტოზის განვითარება. მოზრდილებში ეს დაავადება პროგრესირებად კვანძოვან ჰეპატომეგალიას (ზოგჯერ მასიურს) იწვევს. მიუხედავად ამისა, თირკმლის ფუნქციობა საკმაოდ კარგად ნარჩუნდება, ხოლო პორტული ჰიპერტენზია მეტად იშვიათად ვითარდება.

კაროლის დაავადება – იშვიათი აუტოსომურ-რეცესიული დაავადებაა და ხასიათდება ღვიძლშიდა სანაღვლე სადინარების სეგმენტური კისტოზური გაფართოებით. დაავადება ხშირად მანიფესტირებს მოზრდილთა ასაკში, რაც ქვების წარმოქმნით, ქოლანგიტისა და ზოგიერთ შემთხვევაში, ქოლანგიოკარცინომის განვითარებით ვლინდება.

ცისტადენომა – იშვიათი დაავადებაა, რომელიც ზოგჯერ ტკივილით ან უმადობით, ანორექსიით ვლინდება. მისი აღმოჩენა მუცლის ღრუს ულტრაბგერითი კვლევისას ხდება. მკურნალობა მხოლოდ ქირურგიულია და კისტის რეზექციას – ამოკვეთას გულისხმობს.

ცისტადენოკარცინომა – ეს იშვიათი დაავადება, სავარაუდოდ, მეორეულად ვითარდება, როგორც ცისტადენომის ავთვისებიანი გადაგვარების შედეგი და ხშირად ღვიძლის რამდენიმე წილს აზიანებს. მკურნალობა – მხოლოდ ქირურგიულია, რაც ღვიძლის რეზექციას გულისხმობს.

– რა განაპირობებს ყველაზე ხშირად კისტების ჩამოყალიბებას?

– უნდა აღინიშნოს, რომ ღვიძლის ჭეშმარიტი არაპარაზიტული კისტების ჩამოყალიბების მიზეზები თანამედროვე პერიოდში ჯერ კიდევ არ არის დადგენილი. ზოგიერთი სპეციალისტის აზრით, კისტები ემბრიოგენეზის ეტაპზე ღვიძლში ნაღვლის სადინარების ანთებითი ჰიპერპლაზიისა და მათი შემდგომი ობსტრუქციის შედეგად ყალიბდება. ასევე განიხილება ღვიძლში კისტების წარმოქმნასა და ჰორმონული მედიკამენტების მიღებას შორის ურთიერთკავშირის არსებობის საკითხიც.

ცრუ, არაჭეშმარიტი კისტები სიმსივნური წარმონაქმნების ნეკროზის შედეგად, ღვიძლის ტრავმული დაზიანებისას, ექინოკოკის მიერ პარაზიტული ინვაზიისას ან ამებური აბსცესის ფონზე ყალიბდებიან.

– რა სიმპტომებით ხასიათდება ღვიძლის კისტა?

– ღვიძლის მცირე ზომის ერთეულ კისტებს არ ახასიათებთ მკვეთრად გამოხატული კლინიკური სიმპტომატიკა. პათოლოგიის მანიფესტაცია ძირითადად მაშინ ხდება, როდესაც კისტის ზომა 7-8 სმ-ს აღწევს. ასევე იმ შემთხვევაში, როდესაც მრავლობითი კისტებით ღვიძლის პარენქიმის მთელი მოცულობის არანაკლებ 20%-ია დაზიანებული. ამ პათოლოგიის განვითარებისას პაციენტს აღენიშნება სიმძიმისა და სისავსის შეგრძნება მარჯვენა ფერდქვეშა და ეპიგასტრიუმის არეებში, რომელიც ძლიერდება დატვირთვისას ან საკვების მიღების შემდეგ. კისტის ზომაში მომატების შედეგად ვლინდება დისპეფსიური მოვლენები, კერძოდ, ბოყინი, გულისრევა, ღებინება, მეტეორიზმი, ფაღარათი. ასევე შესაძლოა გამოვლინდეს არასპეციფიკური სიმპტომებიც, კერძოდ, საერთო სისუსტე, მადის დაკარგვა, ანორექსია, ოფლიანობა, ქოშინი, სუბფებრილური ტემპერატურა. გიგანტური კისტების ღვიძლში არსებობისას აღინიშნება მუცლის ზომების ასიმეტრიული მომატება, ჰეპატომეგალია, სიყვითლე და სხეულის მასის კლება. ზოგჯერ კისტა ისეთი ზომისაა, რომ მისი ხელით გასინჯვაც კი შესაძლებელია მარჯვენა ფერდქვეშა არეში მუცლის წინა კედლის პალპაციისას.

– რა გართულებები შეიძლება მოჰყვეს კისტას?

– კისტის გართულებები ვითარდება წარმონაქმნის კედელში ან მის ღრუში სისხლჩაქცევისას, დაჩირქებისას, პერფორაციის, კისტის ფეხის შემოგრეხის ან ავთვისებიან სიმსივნედ გარდაქმნის შემთხვევაში. კისტაში სისხლჩაქცევის, მისი გასკდომის ან მისი შიგთავსის ახლომდებარე ორგანოში შეღწევისას ვითარდება ძლიერი აბდომინური ტკივილი. ასეთ დროს მუცლის ღრუში სისხლდენის გაჩენისა და/ან პერიტონიტის განვითარების ალბათობა ძალზე მაღალია. ნაღვლის შორიახლო მდებარე სადინარებზე ზეწოლისას პაციენტებს უვლინდებათ სიყვითლე, ინფიცირების შემთხვევაში კი – ღვიძლის აბსცესი.

– ღვიძლში კისტის აღმოჩენისას რა დამატებით კვლევებს უნიშნავთ პაციენტებს?

– დიაგნოსტიკის მიზნით გამოიყენება: მუცლის ღრუს ულტრაბგერითი გამოკვლევა + ბიოფსია + პუნქცია – სეკრეტის ბაქტერიოლოგიური და ციტოლოგიური კვლევით, კომპიუტერული ტომოგრაფია, მაგნიტურ-რეზონანსული კომპიუტერული ტომოგრაფია, სისხლის სეროლოგიური კვლევები პარაზიტული ინვაზიის გამოსარიცხად.

– როგორია ღვიძლში არსებული კისტის მკურნალობის ტაქტიკა?

– რაც შეეხება მკურნალობას, თუ ღვიძლის კისტა ერთეულია, უსიმპტომოდ მიმდინარეობს და ზომით 3სმ-ს არ აღემატება, საჭიროებს მხოლოდ დინამიკაში დაკვირვებას. ქირურგიულ ჩარევას საჭიროებს გიგანტური კისტები, ასევე გართულებული კისტები, კერძოდ, სისხლდენა, კისტის გახეთქვა, დაჩირქება, სანაღვლე გზების დახშობა და ნაღვლის დინების სტაზი, პორტული ვენის კომპრესია, პორტული ჰიპერტენზიის განვითარებით, მკვეთრად გამოხატული კლინიკური სიმპტომატიკა, რომელიც პაციენტის ცხოვრების ხარისხზე მოქმედებს, ღვიძლის კისტის რეციდივები მისი პუნქციური ასპირაციის ცდის შემდეგ.

– პაციენტებს უხშირესად მაინც კვანძების აღმოჩენა უფრო აშინებთ, ვიდრე კისტებისა, რა ზომისა და როგორი ექოგენობის კვანძებია საშიში?

– ღვიძლის ე.წ. კვანძოვანი წარმონაქმნებიდან, უპირველესად, უნდა გამოვყოთ ჰეპატოცელულარული ადენომა, რომელიც კლინიკურად ღვიძლის მცირე სიმპტომატიკის მქონე კეთილთვისებიანი სიმსივნეა. მას გააჩნია ადენომისათვის დამახასიათებელი თვისებები, ვითარდება ჰეპატოციტებისაგან და ხშირად შემოსაზღვრულია კაფსულირებული გარსით. ხშირად უვლინდებათ ქალებს, რომლებიც ხანგრძლივი დროის განმავლობაში იღებენ ესტროგენპროგესტატული ჩასახვის საწინააღმდეგო ჰორმონულ პრეპარატებს. შესაძლოა განვითარდეს ანაბოლური სტეროიდების ხანგრძლივად მიღების დროსაც.

როგორც წესი, შემთხვევათა 90%-ში იგი მხოლოდ ერთეული ანუ სოლიტარულია. მისი აღმოჩენა, უხშირესად, ღვიძლის მარჯვენა წილში, სუბკაფსულარულ დონეზე ხდება. შედარებით უფრო აგრესიული მიმდინარეობით ხასიათდება და გამოირჩევა ადენომები, რომლებიც ანაბოლური სტეროიდების მიღების ფონზე ვითარდებიან. იშვიათად ვლინდება გართულებები ინტრაპერიტონეალური სისხლდენის სახით. ადენომის ავთვისებიან სიმსივნედ გარდაქმნა ძალზე იშვიათად, მაგრამ შესაძლებელია.

კეროვანი, ფოკალური კვანძოვანი ჰიპერპლაზია – კლინიკურად მწირი სიმპტომატიკის მქონე კეთილთვისებიანი სიმსივნეა, რომელსაც კაფსულა არ გააჩნია. სიმსივნის ცენტრალური ნაწილი წარმოდგენილია ნაწიბუროვანი შემაერთებელი ქსოვილით, პერიფერიული ნაწილი კი კვანძოვანტრანსფორმირებული ჰეპატოცელულარული ქსოვილით. ის მეტწილად სუბკაფსულარულად არის განლაგებული და ხშირად მასში ვლინდება ნეკროზული კერები და სისხლჩაქცევები. აღნიშნული პათოლოგია, როგორც წესი, არ ვითარდება ციროზულად შეცვლილ ღვიძლში. ამიტომ, მას „ფოკალურ ციროზად“ მოიხსენიებენ. ჩვეულებრივ, ის ერთეული ანუ სოლიტარულია. ღვიძლის ეს იშვიათი კეთილთვისებიანი სიმსივნე მეტწილად იმ ქალებს უვითარდებათ, რომლებიც ჩასახვის საწინააღმდეგო ჰორმონულ პრეპარატებს იღებენ.

კვანძოვანი რეგენერაციული ჰიპერპლაზია – გარკვეულწილად ღვიძლის კეროვან კვანძოვან ჰიპერპლაზიას მოგვაგონებს, ზოგჯერ კი მასთან ერთად ვითარდება, თუმცა, ამ უკანასკნელისაგან განსხვავებით, მასში შემაერთებელი ქსოვილოვანი ელემენტები მნიშვნელოვნად მწირად არის წარმოდგენილი. იგი შესაძლოა განვიხილოთ როგორც ჰეპატოცელულარული კარცინომის წინა სტადია (პრესტადია). ზოგჯერ ამ სიმსივნის ელემენტების ზრდის დროს, ნაღვლისა და პორტული ვენის სადინარებზე ზეწოლის გამო, მათი მექანიკური შევიწროება ვითარდება. აღნიშნული პათოლოგია შესაძლოა ჩამოყალიბდეს ღვიძლგარეთა ლოკალიზაციის ავთვისებიანი დაავადებების ფონზე (მაგ. სარკომები, მიელოპროლიფერაციული პროცესები და ა.შ.). აღსანიშნავია, რომ ღვიძლის ზემოაღნიშნული სიმსივნეები წარმოადგენენ მწირი კლინიკური სიმპტომების მქონე დაავადებებს და მათი აღმოჩენა მეტწილად შემთხვევითობას უნდა მივაკუთვნოთ. ასეთ პაციენტთა უმეტესობას ღვიძლი გადიდებულიც კი არ აქვთ.

– ბოლო პერიოდში გახშირდა ღვიძლის ჰემანგიომები, რამდენად საშიშია ეს წარმონაქმნები?

– ჰემანგიომა – კლინიკურად მწირი სიმპტომატიკის მქონე კეთილთვისებიანი სიმსივნეა, რომელიც ძირითადად ღვიძლის ვენოზური ელემენტებისაგან წარმოიქმნება. იგი შესაძლოა წარმოდგეს 2 ვარიანტით:

1. კავერნომა – წარმოადგენს დილატირებულ სისხლძარღვებს;

2. ჭეშმარიტი ჰემანგიომა – წარმოიქმნება ემბრიონული სისხლძარღვოვანი ქსოვილიდან. უხშირესად იგი სუბკაფსულარულად, ღვიძლის მარჯვენა წილში ლოკალიზდება და გააჩნია ფეხი. ხშირად დაფარულია ფიბრინოზული ქსოვილით.

ჰემანგიომის სპონტანური გახევა-გაგლეჯა ძალზე იშვიათია, თუმცა, ამგვარი მოვლენა სიცოცხლისათვის საშიშია. მკაფიო კლინიკური გამოვლინებები გვხვდება შემთხვევათა მხოლოდ 5-10%-ში. როგორც წესი, ამ დროს სიმსივნის დიამეტრი 5 სმ-ზე მეტია. ჰემანგიომების აღმოჩენა მეტწილად შემთხვევითობას უკავშირდება. დიდი ზომების დროს და შესაბამისი ლოკალიზაციისას ზოგჯერ ვლინდება სანაღვლე გზების, ხოლო იშვიათად პორტული ვენის სადინარების მექანიკური ზეწოლის სიმპტომები. ზოგჯერ პაციენტები მიმართავენ ექიმს მუცლის ზედა ნახევარში არსებული ტკივილის გამო.

– როგორ მკურნალობენ ღვიძლში არსებულ კვანძსა თუ კვანძებს?

– ზემოთ ჩამოთვლილი ღვიძლის კეთილთვისებიანი სიმსივნეები სპეციფიკურ მედიკამენტურ თერაპიას არ საჭიროებენ, იშვიათია ქირურგიული მკურნალობის აუცილებლობაც. ოპერაციული ჩარევის ჩვენებაა მექანიკური ზეწოლის შედეგად სანაღვლე გზების ან პორტული სისხლძარღვების შევიწროება ან ტკივილის სინდრომი. ნებისმიერი გართულების ან სიმსივნის სწრაფი ზრდის შემთხვევაში (5სმ და მეტი) ასევე ტარდება ოპერაციული მკურნალობა.

– საზოგადოდ, რას ურჩევთ მკითხველს ღვიძლის დაავადებათა საპროფილაქტიკოდ?

– დასკვნის სახით უნდა ითქვას, რომ ჩვენ მიერ განხილული დაავადებების წინააღმდეგ რაიმე განსაკუთრებული სპეციფიკური პროფილაქტიკის ჩატარება არ არის საჭირო. უბრალოდ უნდა დავიცვათ ცხოვრების ჯანსაღი წესი, სწორი კვების რეჟიმი და წელიწადში 1-2-ჯერ მაინც ჩავიტაროთ პროფილაქტიკური კვლევები. პათოლოგიის აღმოჩენის შემთხვევაში კი მაშინვე მივმართოთ კვალიფიციურ სპეციალისტს და არამც და არამც არ მივყოთ ხელი თვითმკურნალობას!

ღვიძლის ექინოკოკური კისტა

– ბატონო ირაკლი, ახლა მოგვახსენეთ ღვიძლის ექინოკოკურ კისტაზე.

– როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ჭეშმარიტი კისტების გარდა, არსებობს ე.წ. ცრუ ანუ სხვა ტიპის კისტებიც, კერძოდ: ექინოკოკური ანუ პარაზიტული კისტები, რაც ინვაზიური დაავადების, ექინოკოკოზის შედეგად ვითარდება.

I. ექინოკოკოზი პარაზიტული დაავადებაა, რომელსაც იწვევს ლენტისებრი (თასმისებრი) ჰელმინთი Echinococus-ის გვარიდან. არსებობს ექინოკოკის 4 ფორმა:

1. კისტოზური (ერთკამერიანი) ანუ ჰიდატიზური ექინოკოკი (გამომწვევი Echinococus Granulosus);

2. ალვეოლური ანუ მრავალკამერიანი ექინოკოკი (გამომწვევი E.Multilocularis);

3. პოლიკისტოზური ექინოკოკი (გამომწვევი E.Vogeli);

4. მონოკისტოზური ექინოკოკი (გამომწვევი E.Oligarthrus).

მედიცინისა და ჯანდაცვის სფეროსათვის მნიშვნელოვანი და საყურადღებოა ექინოკოკის ორი ფორმა: კისტოზური და ალვეოლური. კისტოზური და ალვეოლური ექინოკოკოზის გამომწვევი ორივე პარაზიტი ბიოჰელმინთია, რომელთა განვითარება 2 მასპინძლის მონაცვლეობით წარმოებს.

კისტოზური ექინოკოკოზი საკმაოდ გავრცელებული დაავადებაა იმ ადგილებში, სადაც უმეტესად მეცხოველეობას მისდევენ. მსოფლიოში ცნობილია ამ დაავადების ენდემური კერები: ავსტრალია, ესპანეთი, ბულგარეთი, საბერძნეთი, ეგვიპტე, სუდანი, თურქეთი, სირია და აღმოსავლეთ და შუა აზიის ცალკეული რაიონები. საქართველოში ჰიდატიზური ექინოკოკოზი უმეტესად გვხვდება აღმოსავლეთ რეგიონებში.

ადამიანი ან სხვა შუამავალი მასპინძელი კისტოზური ექინოკოკოზით ავად ხდება ამ პარაზიტით დაინვაზირებული მუდმივი პატრონის, ძაღლის ან მისი მსგავსი სხვა ცხოველის, მიერ განავალთან გამოყოფილი ექინოკოკის მომწიფებული კვერცხის პირის ღრუდან საჭმლის მომნელებელ სისტემაში მოხვედრით.

ადამიანისათვის ინვაზიის წყაროა ბუნებაში დაავადებული ხორცისმჭამელი (მელია, მგელი, ტურა) ცხოველები, სინანტროპულ კერებში კი – ძაღლი.

კისტოზური ექინოკოკოზის კლინიკური სურათი

განვითარების დროის მიხედვით გამოყოფენ:

  • პირველადი კისტოზური ექინოკოკოზი;
  • მორეციდივე კისტოზური ექინოკოკოზი.

პარაზიტული ინვაზიით გამოწვეული დაზიანების მოცულობის მიხედვით:

  • სოლიტარული კისტოზური ექინოკოკოზი ერთი ორგანოს დაზიანებით;
  • მრავლობითი კისტოზური ექინოკოკოზი ერთი ან რამდენიმე ორგანოს დაზიანებით;
  • დისიმინირებული კისტოზური ექინოკოკოზი.

გამოყოფენ დაავადების შემდეგ სტადიებს:

  • ლატენტური პერიოდი ანუ კლინიკური ნიშნების გამოვლენამდე;
  • გაურთულებელი;
  • გართულებული (ასეპტიკური დესტრუქციული კისტა, აბსცედირებული კისტა, კისტის მთლიანობის დარღვევა, ზეწოლა სანაღვლე გზებზე, პორტალური ჰიპერტენზია, ამილოიდოზი და სხვა).

ძირითადად დაავადება უვლინდება საშუალო ასაკის ადამიანებს, თუმცა, ხშირია 5 წლამდე ასაკის ბავშვებთანაც.

ლატენტური პერიოდი (უსიმპტომო) შეიძლება გაგრძელდეს რამდენიმე თვიდან ათეულ წლებამდე. ზოგჯერ მთელი პროცესი მიმდინარეობს უსიმპტომოდ და კისტოზურ ექინოკოკს შემთხვევით ნახულობენ სხვა მიზეზით ჩატარებული ინსტრუმენტული გამოკვლევის ან ოპერაციის დროს. კლინიკურად გამოხატული ექინოკოკოზის დროს პროგნოზი და მიმდინარეობა დამოკიდებულია პარაზიტით გამოწვეული დაზიანების მოცულობაზე, ლოკალიზაციაზე, კისტების განვითარების დინამიკასა და მასპინძელი ორგანიზმის რეაქტიულობაზე. დაავადება უფრო მძიმედ მიმდინარეობს ორსულობის, თანმხლები მძიმე დაავადებების, იმუნოდეფიციტური მდგომარეობებისა და ალიმენტური დარღვევების დროს.

კისტოზური ექინოკოკოზის გაურთულებელი სტადიის პირველი სიმპტომები, როგორც წესი, არასპეციფიკურია. ვლინდება ზოგადი ინტოქსიკაციისა და ალერგიული რეაქციის ნიშნები. აღენიშნებათ ზოგადი სისუსტეც, შრომისუნარიანობის დაქვეითება, დისპეფსიური მოვლენები, შესაძლებელია ჰიპერთერმია და ურტიკარიული გამონაყარი ქავილით. სპეციფიკური კლინიკური ნიშნები დამოკიდებულია კისტის ლოკალიზაციასა და ორგანოს სტრუქტურის დაზიანების ხარისხზე.

ძირითადად ექინოკოკური კისტები ვითარდება ღვიძლსა და ფილტვში, იშვიათად ძვლებში, თირკმელში, ელენთაში, კუნთებში, ცნს-სა და თვალში. მაგალითად, ღვიძლის ექინოკოკოზის დროს ტკივილები ქოლეცისტიტის მსგავსია, აღენიშნებათ წონის კლება, უმადობა, გულძმარვა, ღებინება, ღვიძლის ზომის მომატება, მზარდმა ექინოკოკურმა კისტამ შეიძლება გამოიწვიოს ნაღვლის სადინარის დახშობა და მექანიკური სიყვითლე. ფილტვის ექინოკოკოზის დროს დამახასიათებელია ქრონიკული ხველა, ტკივილი გულმკერდის არეში, ჰაერის უკმარისობა.

კისტოზური ექინოკოკოზის დროს გართულებები ხშირია (30%) და ეს შეიძლება იყოს დაავადების გამოვლენის პირველი კლინიკური ნიშანი.

ალვეოლური ანუ მრავალკამერიანი ექინოკოკოზით ძირითადად ავადდებიან ახალგაზრდა და საშუალო ასაკის ადამიანები. ახასიათებს ხანგრძლივი უსიმპტომო ინკუბაციური პერიოდი. კლინიკური გამოვლინებები არასპეციფიკურია და დამოკიდებულია კისტის მდებარეობასა და ზომაზე. მრავალკამერიანი ექინოკოკი ძირითადად აზიანებს ღვიძლს, სხვა ორგანოებში გვხვდება როგორც მეტასტაზი. ახასიათებს ინფილტრაციული ზრდა მეზობელ ქსოვილებსა და ორგანოებში და მეტასტაზები ახლო (მაგ. ელენთა) და შორს მდებარე ორგანოებში (ფილტვი, გული).

გამოყოფენ ღვიძლის და ღვიძლგარე ალვეოკოკოზს

ალვეოკოკოზის მიმდინარეობაში გამოყოფენ 3 სტადიას: ადრეული გაურთულებელი, გართულებული და ტერმინალური.

ალვეოკოკის ზრდა ავთვისებიანი სიმსივნის ტიპისაა. უმკურნალობის შემთხვევაში ალვეოლური ექინოკოკი პროგრესირებს და შესაძლოა გამოიწვიოს ლეტალური გამოსავალი.

– რას ეფუძნება დიაგნოსტიკა და მკურნალობა?

– ექინოკოკოზის დიაგნოსტიკისთვის გამოიყენება კვლევის სხივური მეთოდები (ექოსკოპია, რენტგენი, კომპიუტერული და მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია) და იმუნოლოგიური გამოკვლევები.

ექინოკოკოზის თერაპიაში გამოიყენება:

  • ოპერაციული;
  • კონსერვატიული (მათ შორის, რეციდივსაწინააღმდეგო);
  • სიმპტომური და პათოგენეზური მკურნალობა.

მკურნალობის ძირითადი მეთოდია ექინოკოკური კისტის ქირურგიული ამოკვეთა – ექონოკოკექტომია კისტის დრენირებით. უფრო იშვიათად ღვიძლის, ფილტვის ან სხვა ორგანოს სეგმენტის რეზექცია. მრავლობითი და პოლიორგანული დაზიანების დროს ოპერაციული ჩარევა ხდება ეტაპობრივად.

კონსერვატიული მკურნალობის ჩვენებებია:

  • სოლიტარული (ერთეული) კისტა, რომლის დიამეტრი არ აღემატება 3 სმ-ს;
  • მრავლობითი მცირე ზომის კისტები, რომელთა დიამეტრი არ აღემატება 1 სმ-ს;
  • ექინოკოკური კისტის მთლიანობის დარღვევა;
  • ფილტვის ექინოკოკური კისტის გახსნა ბრონქის სანათურში;
  • არაოპერაბელურობა.

დისპანსერული მეთვალყურეობა გრძელდება 5 წლის მანძილზე. პაციენტს ხსნიან აღრიცხვიდან რეციდივის ნიშნების არარსებობისა და უარყოფითი სეროლოგიური რეაქციების შემთხვევაში 3-4 წლის მანძილზე.

ექინოკოკოზის პროფილაქტიკა მოიცავს:

  • პირადი ჰიგიენის წესების დაცვას;
  • სასაკლაოზე სანიტარული წესების სწორ ორგანიზაციას;
  • ძაღლებისა და კატების გეგმიურ დეჰელმინთიზაციას;
  • დაღუპული დაავადებული შინაური ცხოველების შინაგანი ორგანოების (რომლებიც შეიცავენ ექინოკოკურ კისტებს) განადგურებას;
  • ექინოკოკოზის ენდემურ კერებში რისკის ჯგუფის გეგმურ გამოკვლევებს.