ანგიოსპაზმი: მიზეზები, გამოვლინება და მკურნალობა
- რა მოსდევს ანგიოსპაზმს?
- ანგიოსპაზმის შედეგად სპაზმირებული არტერიის აუზში ვითარდება ქსოვილთა იშემია. მინდა, ხაზგასმით გითხრათ ერთი რამ: ტერმინი "ანგიოსპაზმი" არ უნდა გამოვიყენოთ ფიზიოლოგიური ვაზოკონსტრიქციის და მით უმეტეს სანათურის შევიწროების გარეშე არსებული არტერიების ტონუსის ფიზიოლოგიური მომატების აღსანიშნავად. ასევე მეცნიერულ საფუძველს არის მოკლებული XX საუკუნის შუა ხანებში გავრცელებული ტენდენცია, ანგიოსპაზმს დაუკავშირონ ადგილობრივი ცირკულაციის მოშლა, თუ მისი წარმოშობის მექანიზმი უცნობია. ეს იწვევს ჰიპერდიაგნოსტიკას და ყოველთვის არ ამართლებს პაციენტისთვის სპაზმოლიზური საშუალებების დანიშვნას.
- რომელ სისხლძარღვებში შეიძლება განვითარდეს ანგიოსპაზმი და რა შეიძლება იყოს მისი მიზეზი?
- ანგიოსპაზმი შესაძლოა განვითარდეს სხვადასხვა სისხლძარღვოვან რეგიონში, იმ დაავადებების დროს, რომლებსაც თან სდევს სისხლძარღვებისა და მათი ნერვული აპარატის დაზიანება (ათეროსკლეროზი, ვასკულიტი, ანევრიზმა და სხვა) ან სისხლძარღვთა ტონუსის ნეიროჰუმორული რეგულაციის დარღვევა (ჰიპერტონიული დაავადება, ჰიპოთალამური სინდრომი, პათოლოგიური კლიმაქსი, ნევროზი და სხვა). ანგიოსპაზმის ეტიოლოგიაში უნდა აღინიშნოს თამბაქოს როლი. ასევე უნდა დავასახელოთ ინტოქსიკაცია თუთიით, გოგირდწყალბადით და სხვა ნივთიერებებით, კიდურების მოყინვა, განმეორებითი გადაცივება. ანგიოსპაზმზე არცთუ იშვიათად არის დამოკიდებული სისხლძარღვთა ორგანული დაავადებების (ათეროსკლეროზის, თრომბოზის, ემბოლიის) კლინიკური დინამიკა - სპაზმი მათ მიმდინარეობას ართულებს. გახანგრძლივებული ანგიოსპაზმი თავის ტვინში (ცერებრული ანგიოსპაზმი), გულში (კორონარული ანგიოსპაზმი), თვალის ბადურაში შესაძლოა ამ ორგანოებში სისხლის მიმოქცევის მძიმე დარღვევის მიზეზად იქცეს და ინსულტამდე, მიოკარდიუმის ინფარქტამდე და მხედველობის დარღვევამდეც კი მიგვიყვანოს. ანგიოსპაზმის პათოგენეზი სათანადოდ ჯერ კიდევ არ არის შესწავლილი, თანაც სხვადასხვა სისხლძარღვოვანი რეგიონის არტერიებისთვის სხვადასხვაა.
- განვითარების მექანიზმის სხვადასხვაობა ალბათ კლინიკურ გამოვლინებაზეც აისახება...
- ანგიოსპაზმის კლინიკური სურათი უმთავრესად მის ლოკალიზაციაზეა დამოკიდებული და, წესისამებრ, იშემიზებული ქსოვილის ფუნქციის დარღვევის ნიშნებით ვლინდება. მაგალითად, კუნთოვან ორგანოებში ის იწვევს იშემიის ზონის ტკივილს შესაბამისი სომატური ინერვაციის სეგმენტში გადაცემით. კორონარული ანგიოსპაზმი ვლინდება პრინცმეტალის სტენოკარდიით, რომელსაც მკერდის ძლიერი შეტევითი ტკივილი ახასიათებს. იგი აღმოცენდება მოსვენებისას, უმეტესად წოლისას, ღამით, რაც შესაბამისად აისახება ელექტროკარდიოგრამაზე. კორონარული ანგიოსპაზმი კარდიოლოგების კომპეტენციის სფეროში შედის. ცერებრული ანგიოსპაზმი უმეტესად თავის ტვინის სისხლძარღვების ათეროსკლეროზის დროს ვითარდება. მუცლის ღრუს ორგანოთა ანგიოსპაზმს სპეციფიკური კლინიკური გამოვლინება არ ახასიათებს. მეტად მნიშვნელოვანია ანგიოსპაზმის მიმდინარეობა კიდურთა სისხლძარღვებში ლოკალიზაციისას. თითის არტერიის ხანმოკლე ანგიოსპაზმი რეინოს დაავადებისა და სინდრომის დროს იწვევს თითის მკვეთრ გათეთრებასა და გაცივებას ტკივილითა და ტაქტილური მგრძნობელობის დარღვევით ლოკალური პარესთეზიიდან ანესთეზიამდე. სიმპტომების ასეთ ერთობლიობას "მკვდარ თითს" - დიგიტუს მორტუუს-ს უწოდებენ. ასეთივე ნიშნები მოიცავს მთელ კიდურს მაგისტრალური არტერიების სპაზმის დროს, რომელსაც თან სდევს მათი ორგანული დაზიანება (მაგალითად, ფეხის ალებასტრული - ქანდაკებისმაგვარი - სითეთრის სიმპტომი, "კომანდორის ფეხი"). კიდურის გახანგრძლივებული ანგიოსპაზმის დროს ვითარდება დისტალური ციანოზი, ზოგჯერ თანაბარი, ზოგჯერ კი ციანოზური ბადის სახით, რომელიც მარმარილოსებრი კანის ეფექტს ახდენს. ციანოზის აღმოცენება განპირობებულია იშემიის ზონაში ვენულების პარეზით. დიგიტუს მორტუუს-ის დროს ციანოზი, წესისამებრ, არ აღინიშნება, მაგრამ ხშირად იჩენს თავს კიდურის დიდი უბნის იშემიის დროს. ციანოზის შემდეგ ვითარდება ქსოვილის ერთგვარი შეშუპება, რაც განპირობებულია მემბრანების ჰიპოქსიის შედეგად ცილებისადმი კაპილარების განვლადობის ზრდით. მომდევნო ეტაპზე ნეკრობიოზური პროცესები ვითარდება. რაც უფრო მაღალია ამ პროცესების განვითარების სიჩქარე, მით უფრო მეტია სხვაობა ჟანგბადზე ქსოვილების მოთხოვნასა და სისხლით მის მიწოდებას შორის.
- რა არის რეინოს დაავადება და რეინოს სინდრომი? რა განსხვავებაა მათ შორის?
- რეინოს სინდრომი, როგორც უკვე აღვნიშნე, ვლინდება თითების სიფითრისა და ციანოზის შეტევით სიცივეში და ემოციის ფონზე. შეტევის გავლისთანავე გალურჯებული თითები წითლდება. რეინოს დაავადების დროს აღწერილი მოვლენები პირველადად ვითარდება, ხოლო თუ იმავე ნიშნებმა სხვა დაავადების დროს იჩინა თავი, ამას რეინოს ფენომენს უწოდებენ.
- რამ შეიძლება გამოიწვიოს რეინოს ფენომენი?
- მრავალმა ფაქტორმა, კერძოდ:
- არტერიების ოკლუზიურმა დაავადებებმა;
- მაობლიტირებელმა ათეროსკლეროზმა;
- არტერიულმა ემბოლიამ;
- ვასკულიტმა;
- არტერიულმა თრომბოზმა;
შემაერთებელი ქსოვილის დაავადებებმა:
- სკლეროდერმიამ;
- რევმატოიდულმა ართრიტმა;
- სისტემურმა წითელმა მგლურამ;
- ეგზოგენური ფაქტორებით სისხლძარღვთა დაზიანებამ;
- მცირე, მაგრამ განმეორებადმა საწარმოო ტრავმამ - ვიბრაციამ (პნევმატური ჩაქუჩით მომუშავე პირები, პიანისტები, მბეჭდავები);
- მოყინვამ;
- ნეიროგენულმა მიზეზებმა;
- მედიკამენტებმა და ქიმიურმა ნივთიერებებმა;
- სისხლძარღვშიგა კოაგულაციამ და აგრეგაციამ.
რეინოს ფენომენის შეტევების დროს თითების სიფითრე ვაზოსპაზმით არის განპირობებული, რომელიც ფალანგებში სისხლის ნაკადის შემცირებას იწვევს. მოგვიანებით ვაზოკონსტრიქციის ინტენსიურობა იკლებს და კაპილარებსა და ვენებში ჟანგბადით გაღარიბებული სისხლი გროვდება. ამის გამო თითები ციანოზური ხდება. სითბოს გავლენით სიფითრეს და სილურჯეს რეაქტიული ჰიპერემია და კიდურების სიწითლე ცვლის. იმ პაციენტთა კიდურების სისხლძარღვოვანი ტონუსი, რომელთაც ტროფიკული ცვლილებები არ აღენიშნებათ, შეტევებს შორის ნორმას უახლოვდება, ტროფიკული ცვლილებების დროს კი სისხლძარღვები შეტევებს შორისაც შევიწროებული რჩება, რაც მათ სტრუქტურულ ცვლილებაზე მეტყველებს.
- რა ასაკში შეიძლება განვითარდეს რეინოს დაავადება?
- ნებისმიერ ასაკში, თუმცა უმეტესად 20-დან 40 წლამდე იჩენს თავს, თანაც უმეტესად ქალებში.
- როგორია მისი კლინიკური სურათი?
- რეინოს დაავადება თანდათან ვითარდება. პაციენტები თავიდანვე ამჩნევენ ზამთრობით ხანმოკლე, მსუბუქ შეტევებს. მერე და მერე შეტევები ხანგრძლივდება და მძიმდება. შეტევების პროვოცირებას, წესისამებრ, სიცივე იწვევს, თუმცა შესაძლოა მიზეზად ემოციური ფაქტორიც იქცეს. სითბოში შეტევა წყდება, ზოგჯერ თავისთავადაც გაივლის. შეტევებს შორის, სითბოში, პაციენტები, წესისამებრ, ასიმპტომურნი არიან და გასინჯვა ნორმიდან გადახრას არც კი ავლენს. პაციენტთა ნაწილი კიდურების მუდმივ სიცივეს უჩივის, გასინჯვისას კი თითები ხშირად ცივი და ციანოზური აქვთ. რეინოს დაავადების ტიპური შეტევის დროს თითები ფითრდება. მოგვიანებით სიფითრეს ციანოზი ცვლის. ამ დროს პაციენტი შესაძლოა სიცივეს, დაბუჟებას, ტკივილს გრძნობდეს. გათბობისას სილურჯე - ინტენსიური სიწითლით, ზემოთ აღწერილი შეგრძნებები კი ჩხვლეტითა და პულსაციით იცვლება. შეტევა უმეტესად ზედა კიდურებს მოიცავს, თუმცა ზოგჯერ პროცესში ოთხივე კიდურია ჩართული. იშვიათად შეტევა ცხვირზე, ლოყებზე, ყურებსა და ნიკაპზეც ვრცელდება. მძიმე შემთხვევებში დაავადების აღმოცენებიდან რამდენიმე წლის შემდეგ ვითარდება ტროფიკული ცვლილებები. თითებიდან ქრება თმიანობა, ფრჩხილები ნელა იზრდება, დეფორმირდება და მტვრევადი ხდება, კანი თხელდება, ატროფირდება და მჭიდროდ ეკვრის ქვემოთ მდებარე ქსოვილებს (სკლეროდაქტილია). ზოგჯერ თითის ბოლოები ან ფრჩხილბუდის მიდამო წყლულდება და ძნელად ხორცდება. წყლულები ძალზე მტკივნეულია, განსაკუთრებით ღამით. შეხორცების შემდეგ მათ ადგილას მცირე ზომის ნაწიბურები რჩება.
- რა კრიტერიუმებით უნდა ვიხელმძღვანელოთ რეინოს დაავადებისა და ფენომენის დიაგნოზის დასმისას?
- დამახასიათებელი სურათის წყალობით რეინოს ფენომენის დიაგნოზის დასმა ძნელი არ არის. ვგულისხმობ თითების ვაზოსპაზმის შეტევებს, რომლებიც ვითარდება სიცივეში და გაივლის სითბოში. თუ სურათი ნათელი არ არის, შეიძლება პროვოკაციული ტესტის ჩატარება: ხელები თავსდება 10-15-გრადუსიან წყალში, - თუმცა კი სინჯის უარყოფითი შედეგი რეინოს ფენომენის არსებობას არ გამორიცხავს. სხვა დაავადებებისგან რეინოს ფენომენის დიფერენცირება ორ ეტაპს მოიცავს. თავდაპირველად საჭიროა რეინოს ფენომენის სარწმუნო დადასტურება, ხოლო შემდეგ პირველადი დაავადებისა და მეორეული ფენომენის ურთიერთგამიჯვნა. საჭიროა რეინოს ფენომენის აკროციანოზისგან დიფერენცირებაც.
- რა არის აკროციანოზი?
- აკროციანოზი იშვიათი დაავადებაა. ახასიათებს კიდურების, უმთავრესად - ხელების, ციანოზი და ტემპერატურის დაქვეითება. ისიც უმეტესად ქალებს ემართებათ - ახალგაზრდებსა და შუახნისებს. აკროციანოზს საფუძვლად უდევს არტერიოლების სპაზმი და კიდურებში სისხლის მიმოქცევის დაქვეითება. კანი ცივდება და ციანოზური ხდება, ტონუსის დაქვეითების გამო ვენები ფართოვდება. ამის დემონსტრირება შესაძლებელია კიდურის აწევა-დაშვებით: აწევისას ციანოზი იკლებს, ხოლო დაშვებისას იმატებს. წამყვანი კლინიკური ნიშანია ხელების ციანოზური ელფერი. იშვიათად ციანოზი ფეხებზეც ვრცელდება. სილურჯე უმთავრესად კიდურების პროქსიმულ ნაწილებზეა გამოხატული. კიდურები, ჩვეულებრივ, ცივი და ნამიანია, რადგან ოფლით არის დაცვარული. სიცივეში ციანოზური შეფერილობა ძლიერდება, სითბოში კი მეწამული ან მოწითალო ფერით იცვლება. პაციენტი შესაძლოა უჩიოდეს სიცივეს ან დაბუჟების შეგრძნებას. დაწყლულება და სხვა სახის ტროფიკული ცვლილებები დამახასიათებელი არ არის. როგორც ზემოთ აღვნიშნე, აუცილებელია აკროციანოზის დიფერენცირება რეინოს ფენომენისგან. არტერიული ობსტრუქციით განპირობებული ციანოზისგან მისი გარჩევა შესაძლებელია არტერიული პულსაციის შემოწმებით ან ანგიოგრაფიული მონაცემებით. სისტემური ციანოზისგან განსხვავება შესაძლებელია იმით, რომ აკროციანოზის დროს:
- ციანოზი ლოკალურია და მოიცავს კიდურებს;
- გაივლის სითბოში;
- არტერიული სისხლის ჟანგბადით გაჯერება ნორმალურია.
- როგორ მკურნალობენ რეინოს ფენომენსა და აკროციანოზს?
- რეინოს ფენომენის დროს, განურჩევლად მიზეზისა, აუცილებელია პროფილაქტიკური ღონისძიებები, უმთავრესად - სიცივისთვის თავის არიდება. პაციენტმა სიცივეს უნდა მოარიდოს არა მარტო კიდურები, არამედ სახე და სხეულის სხვა ნაწილებიც, რადგან სხეულის ნებისმიერი ნაწილის გადაცივებამ შესაძლოა თითის სისხლძარღვების კონსტრიქცია და რეინოს ფენომენის შეტევა გამოიწვიოს. ეტევის უკუგანვითარებას ხელს უწყობს სითბო. ხელები უნდა მოთავსდეს თბილ (43-გრადუსიან) წყალში. ამის შედეგად კანის ტემპერატურა მოიმატებს, რაც ვაზოდილატაციას შეუწყობს ხელს. შეიძლება, ხელები საშრობი აპარატის თბილი ჰაერის ნაკადსაც შევუშვიროთ. ამბაქო, როგორც უკვე აღვნიშნე, კანის სისხლძარღვების სპაზმს იწვევს, ამიტომ რეინოს ფენომენის არსებობისას თამბაქოს წევა უკუნაჩვენებია. ეინოს ფენომენის ხშირი და მძიმე შეტევების დროს საჭიროა მედიკამენტური მკურნალობა. გამოიყენება რამდენიმე ჯგუფის პრეპარატები, კერძოდ, კალციუმის ანტაგონისტები, ალფა-ადრენობლოკერები, პერიფერიულად მოქმედი ადრენერგული ინჰიბიტორები, ცენტრალური ალფა-აგონისტები, ვაზოდილატატორები. კროციანოზი როგორც კეთილსაიმედო პროგნოზის მქონე მსუბუქი პათოლოგია მედიკამენტურ მკურნალობას არ საჭიროებს, სიცივისთვის თავის არიდებაც საკმარისია, თუმცა მძიმე შემთხვევაში, ზოგჯერ კი კოსმეტიკური მოსაზრებითაც მედიკამენტურ მკურნალობასაც მიმართავენ. ამ დროს ინიშნება იგივე პრეპარატები, რომელთა გამოყენებაც რეინოს ფენომენის დროს არის რეკომენდებული.
- როგორია პროგნოზი?
- წესისამებრ, კეთილსაიმედო. რეინოს დაავადების შემთხვევათა ნახევარში პროცესი უკუვითარდება და რამდენიმე წელიწადში დაავადების ნიშნები სრულიად ქრება. მაგრამ საყურადღებოა ისიც, რომ რეინოს ფენომენით შეპყრობილთა დაახლოებით 15%-ს რამდენიმე ხნის შემდეგ შემაერთებელი ქსოვილის რომელიმე დაავადება, უმეტესად სკლეროდერმია უვითარდება.