ალერგიული რეაქციები, როგორც იმუნიტეტის დარღვევა - მათი მექანიზმი და კლასიფიკაცია
იმუნიტეტი იყოფა არასპეციფიკურ, იმავე თანდაყოლილ, და სპეციფიკურ იმუნიტეტად.
არასპეციფიკურ დაცვას მიეკუთვნება ბუნებრივი ბარიერები: კანის საფარველი და ლორწოვანი გარსები, ასევე სეკრეტორული სითხეები (ლორწო და ნერწყვი). ანთებითი რეაქცია და კომპლემენტის რეაქცია ასევე მიეკუთვნება იმუნიტეტის არასპეციფიკურ მექანიზმს.
სპეციფიკურ იმუნიტეტს მიეკუთვნება საკუთრივ იმუნური სისტემა. იმუნური პასუხი შეიძლება იყოს ადეკვატური ან არაადეკვატური. როდესაც ორგანიზმი ხვდება რაიმე აგენტს, იმუნური პასუხი ადეკვატურია, პაციენტი ვერ ამჩნევს ვერანაირ რეაქციას. თუ იმუნური პასუხი არაადეკვატურია, რეაქცია შეიძლება განვითარდეს როგორც ჰიპერმგრძნობელობის, ასევე იმუნოდეფიციტის ტიპით. ორივე შემთხვევაში ხილული იქნება კლინიკური სურათი.
ჰიპერმგრძნობელობის დროს ანტისხეულების რაოდენობა ძალიან დიდია ანტიგენთან მიმართებით, ანუ ორგანიზმის რეაქცია ძალიან ძლიერია. კლინიკურად პაციენტს შეიძლება გამოეხატოს ჰიპერმგრძნობელობის რეაქცია, მათ შორის ანაფილაქსია. თუ იმუნური პასუხი არაადეკვატურია, მაშინ შეიძლება გამოვლინდეს იმუნოდეფიციტის რეაქცია. ამ შემთხვევაში ანტისხეულების რაოდენობა მცირეა ანტიგენთან მიმართებით.
ანტიგენები არის უცხო ნივთიერებები, რომლებიც პროვოცირებენ ანტისხეულების წარმოქმნას.
ანტისხეულები მიეკუთვნება იმუნოგლობულინებს; ეს განსაკუთრებული ცილებია, რომლებიც წარმოიქმნება ორგანიზმის რეაქციის დროს ანტიგენების შეჭრის საპასუხოდ (საბოლოოდ ფორმირდება, წარმოიქმნება ანტიგენ-ანტისხეულების კომპლექსები).
იმუნოგლობულინები მოიცავს რამდენიმე კლასს:
- IgG – არის შრატის იმუნოგლობულინების ძირითადი კლასი;
- IgA – სპეციალიზებული იმუნოგლობულინებია, რომლებიც გვხვდება სხეულის სხვადასხვა სეკრეტში (ცრემლი, ნერწყვი, ნახველი);
- Igm – მონაწილეობს იმუნური პასუხის დასაწყისში, პასუხისმგებელია მწვავე რეაქციაზე;
- IgD – ასრულებს B-ლიმფოციტების რეცეპტორების ფუნქციას;
- IgE – მთავარ როლს თამაშობს მყისიერი (დაუყოვნებელი) ტიპის ალერგიული რეაქციების განვითარებაში.
ალერგია არის ორგანიზმის იმუნური რეაქცია ანტიგენების შეჭრაზე, რომელიც ხასიათდება უჯრედის სტრუქტურისა და ფუნქციის დაზიანებით. თუ ეს რეაქცია გადაჭარბებულია, დაზიანება შეიძლება გავრცელდეს ქსოვილებისა და ორგანოს დონეზე.
ალერგიული რეაქციების კლასიფიკაცია
ალერგიული რეაქციების კლასიფიკაცია დამოკიდებულია კლინიკური სიმპტომების გამოვლენის დროზე.
განვითარების სიჩქარის მიხედვით განასხვავებენ შემდეგი სახის ალერგიულ რეაქციებს:
- დაუყოვნებელი (მყისიერი) მოქმედების რეაქცია – კლინიკური გამოვლინებები ვითარდება ანტიგენთან კონტაქტის შემდეგ რამდენიმე წუთში. როგორც წესი, მაქსიმალური გამოვლინება მიიღწევა 4-6 საათის შემდეგ.
- გვიანი მოქმედების რეაქცია – კლინიკური გამოვლინებები ვითარდება რამდენიმე საათის შემდეგ.
- დაყოვნებული (შენელებული) მოქმედების რეაქცია – ვითარდება რამდენიმე დღე-ღამის შემდეგ (ალერგიული კონტაქტური დერმატიტი, ტრანსპლანტატის მოცილების რეაქცია, ინფექციურ-ალერგიული დაავადებები); წარმოიქმნება ანტიგენის კუმულაციური (დაგროვებითი) მოქმედების შემთხვევაში.
თითოეული ადამიანი ინდივიდუალურად რეაგირებს ალერგენზე, ამდენად, ერთმა და იმავე ალერგენმა შეიძლება სხვადასხვა რეაქცია გამოიწვიოს სხვადასხვა ადამიანის ორგანიზმში.
ალერგიული რეაქციების მექანიზმი
ალერგენი ხვდება ორგანიზმში და იწვევს ანტისხეულების წარმოქმნას. ამ პროცესში აქტიურად მონაწილეობენ ღრუბლისებრი უჯრედები.
ღრუბლისებრი უჯრედები ზიანდება და მათგან სისხლძარღვთა კალაპოტში გამოიყოფა ანთებითი მედიატორები, რომლებიც განაპირობებს კლინიკურ სიმპტომატიკას.
ანთებითი მედიატორები (შუამავლები) არის ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებები, რომლებიც გამოიყოფა ღრუბლისებრი უჯრედებისა და ბაზოფილების მიერ. ანტიგენ-ანტისხეულის კომპლექსების წარმოქმნისას (ფორმირებისას) ხდება ღრუბლისებრი უჯრედების დეგრანულაცია და მათგან მედიატორები გამოიყოფა. ყველაზე გავრცელებული ანთებითი მედიატორია ჰისტამინი, მაგრამ არის სხვებიც (ტრიპტაზა, ქიმაზა). გარდა ამისა, არსებობს ქემოტაქსისის ფაქტორები, როგორებიცაა ლეიკოტრიენები, პროსტაგლანდინები, ციტოკინები, თრომბოციტების აქტივაციის ფაქტორები, ინტერლეიკინები, სიმსივნის ნეკროზის ფაქტორები, რომლებსაც ასევე შეუძლიათ გავლენა მოახდინონ რეაქციაზე. ღრუბლისებრი უჯრედების დაზიანებისას ყველა მათგანს შეუძლია მოხვდეს სისხლძარღვოვან კალაპოტში.
ალერგიულ რეაქციაში ყველაზე აქტიურად მონაწილეობს ანთებითი მედიატორი ჰისტამინი. ალერგიული რეაქციები განპირობებულია ჰისტამინის H – ეფექტებით. მისი მოქმედების გავლენით, ბრონქების გლუვი კუნთები იკუმშება, რის შედეგადაც პაციენტს აღენიშნება ქოშინი და მოხრჩობის გრძნობა, რის შემდეგაც ფართოვდება მცირე ზომის და ვიწროვდება დიდი ზომის სისხლძარღვები (პაციენტის სახე ხდება ჰიპერემიული ანუ წითელი, სისხლით გაჯერებული). შემდგომ იზრდება სისხლძარღვთა გამავლობა (გამტარიანობა) და ვითარდება შეშუპება. ნაწლავის გლუვი კუნთების შეკუმშვა იწვევს მუცლის ტკივილს. ცხვირისა და სასუნთქი გზების ლორწოვანი ჯირკვლებიდან სეკრეციის გაზრდით პაციენტს აღენიშნება უხვი რინორეა (გამონადენი ცხვირიდან), ცემინება და ხველა. გამოთავისუფლებული ჰისტამინის ოდენობის მიხედვით, რეაქცია შეიძლება მერყეობდეს მსუბუქი ხველიდან და ცხვირის ქავილიდან ანაფილაქსიამდე.
ყველაზე გავრცელებული ალერგენები
ალერგენები შეიძლება იყოს განსხვავებული (საყოფაცხოვრებო, მედიკამენტური, სახლის (მტვერი), კვებითი).
ყველაზე გავრცელებულ ალერგენებს მიეკუთვნება სხვადასხვა მცენარის მტვერი, ობის სოკოს სპორები, ასევე სახლის მტვერი და სახლის მტვრის ტკიპები, შინაური ცხოველების ბეწვი და ეპიდერმისი, ფუტკრისა და ბზიკის შხამი, საკვები პროდუქტები (პირველ რიგში, ზღვის პროდუქტები და თხილეული) და ზოგიერთი მედიკამენტი.
ფართოდ გავრცელებული ალერგენია მტვრის ტკიპა, რომელიც ცხოვრობს საყოფაცხოვრებო ნივთებში: სხვადასხვა ძველ ქსოვილში, ხალიჩებში, ბალიშებში, საბნებში.
ალერგიულ რეაქციებს იწვევს ისეთი საკვები, როგორიცაა კვერცხი, რძე, თევზი და ზღვის პროდუქტები, თაფლი, ზოგიერთი ხილი, განსაკუთრებით ციტრუსები (ფორთოხალი, ლიმონი, მანდარინი) და წითელი კენკრა (მარწყვი, ჟოლო), შოკოლადი და თხილი (ყველაზე ხშირად არაქისი).
ალერგია მწერების ნაკბენზე არის სხეულის რეაქცია მომწამვლელი და ტოქსიკური ნივთიერებების შეღწევაზე. ყველაზე ხშირად ალერგიული რეაქცია ვითარდება მწერების განმეორებითი ნაკბენის საპასუხოდ. ორგანიზმის რეაქცია ალერგენზე შეიძლება მერყეობდეს საკმაოდ მსუბუქი ფორმიდან (სიწითლე, ქავილი) ორგანიზმის მწვავე რეაქციამდე – ანაფილაქსიურ შოკამდე.
ალერგიული რეაქციების ძირითადი სიმპტომები
მსუბუქი ალერგიული რეაქციები მოიცავს რინიტის, კონიუნქტივიტის და ადგილობრივი ჭინჭრის ციების გამოვლინებებს. მძიმე რეაქციები მოიცავს გენერალიზებულ ჭინჭრის ციებას, კვინკეს შეშუპებას და ანაფილაქსიას.
ალერგიული რეაქციების სიმპტომები შეიძლება იყოს განსხვავებული, როგორც წესი, ესენია:
- კანის ალერგიული რეაქცია: სიწითლე, გამონაყარი, ბუშტუკები, ქავილი;
- ლორწოვანი გარსის, სახის შეშუპება;
- ცხვირიდან გამონადენი და ცემინება;
- ცრემლდენა და თვალების სიწითლე;
- გაძნელებული სუნთქვა;
- თავბრუსხვევა;
- არტერიული წნევის ვარდნა, ანაფილაქსიური შოკი.
მწვავე ალერგიული რეაქცია ნებისმიერ გამღიზიანებელზე, ყველა შემთხვევაში, სასწრაფოდ უნდა აღმოიფხვრას.
ალერგიული რეაქციების დიაგნოსტიკა და მკურნალობა
ბუნებრივია, ალერგიის დიაგნოზი, უმეტეს შემთხვევაში, შეუიარაღებელი თვალითაც შეიძლება დაისვას, თუმცა ალერგენის იდენტიფიცირება შეიძლება ბევრად უფრო რთული იყოს. დიაგნოსტიკისთვის გამოიყენება სისხლის ლაბორატორიული ანალიზები, კანის სინჯები, სისხლის ანალიზები IგE-ზე და პროვოკაციული ტესტები, რომლებიც ტარდება ექიმის მკაცრი მეთვალყურეობით. მხოლოდ საფუძვლიანი დიაგნოზის შემდეგ შეგიძლიათ დაიწყოთ წამლის თერაპია. სპეციფიკური მედიკამენტები ინიშნება მკურნალი ექიმის მიერ, ორიენტირებულია ალერგიული რეაქციის სიმპტომებზე. მედიკამენტური თერაპია ხელს უწყობს ალერგიის სიმპტომების აღმოფხვრას და ასევე ამცირებს ორგანიზმის რეაქციის ხარისხს შემდგომ შემთხვევებში. ეს განსაკუთრებით ეხება მწერების ნაკბენზე განვითარებულ ალერგიულ რეაქციებს.
ალერგიული რეაქციების კანის გამოვლინების სამკურნალოდ გამოიყენება მალამოები და კრემები, რომლებიც ამცირებენ ქავილს, შეშუპებას და ტკივილს.
ალერგიული რეაქციების დროული მკურნალობა ამცირებს რეაქციის სიძლიერეს გამღიზიანებელზე და ცხოვრებას უფრო კომფორტულს ხდის.
ალერგიული რეაქციების პრევენცია
ალერგიული რეაქციების თავიდან ასაცილებლად შემდეგი ღონისძიებების გატარებაა საჭირო:
- ალერგენთან (გამღიზიანებელთან) შეძლებისდაგვარად კონტაქტის არიდება;
- დაბალანსებული და რაციონალური კვების დაცვა, საკვების შემადგნელობის კონტროლი (განსაკუთრებით, თუ ადამიანს აქვს კვებითი ალერგია);
- თამბაქოსა და ალკოჰოლზე უარის თქმა;
- სპორტი;
- რეგულარულად დალაგება სველი წესით.
ალერგიული რეაქციის პირველი სიმპტომების დროს აუცილებელია ანტიჰისტამინური საშუალებების გამოყენება.