ერექციული დისფუნქცია და მისი მკურნალობის თანამედროვე მეთოდები
აღსანიშნავია, რომ იმპოტენციის დიაგნოზს დიდხანს უსვამდნენ განურჩეველად ყველა მამაკაცს, ვინც კი ერექციის ძალისა და ხანგრძლივობის შესუსტებას უჩიოდა. არადა, ასეთი პაციენტების დიდ ნაწილს, როგორც სპეციალისტები მიუთითებენ, ერექცია შენარჩუნებული აქვს, უბრალოდ, ძალა არ ჰყოფნის ნორმალური სქესობრივი აქტის ჩასატარებლად. გარდა ამისა, როგორც ირკვევა, დაქვეითებული (ე.წ. უხარისხო) ერექციის მქონე მამაკაცების რიცხვი გაცილებით მეტია, ვიდრე ერექციის აბსოლუტურად უუნარო პირებისა. ამიტომ დღეს, წესისამებრ, იყენებენ ტერმინს “ერექციული დისფუნქცია” ანუ “ერექციის დარღვევა”, ხოლო იმპოტენცია ამ დარღვევათა საბოლოო სტადიად განიხილება.
უდავოა ისიც, რომ ერექციულ დისფუნქციებში გარკვევა და რაციონალური მკურნალობით მისგან პაციენტის ხსნა მხოლოდ მცოდნე, გამოცდილ ექიმს შეუძლია. სწორედ ასეთი პროფესიონალია ჩვენი თანამემამულე, ამჟამად გერმანიაში მოღვაწე გიორგი კედია. მის პროფესიულ წარმატებებსა და საქართველოს ფარგლებს გარეთ გავლილ გზაზე ჟურნალის უახლოეს ნომერში, “პორტრეტის” რუბრიკით მოგითხრობთ, ამჯერად კი გთავაზობთ ბატონ გიორგისთან ინტერვიუს ერექციულ დისფუნქციასა და მისი მკურნალობის მეთოდებზე.
მაშ ასე, ჩვენი ჟურნალის სტუმარია გიორგი კედია, მედიცინის დოქტორი, გერმანიის უროლოგთა კავშირისა (DGU) და ევროპის უროლოგთა კავშირის (EAU) წევრი, ჰანოვერის სამედიცინო უნივერსიტეტის უროლოგიური და უროონკოლოგიური კლინიკის უფროსი ექიმი, ანდროლოგიის სექციის უფროსი:
- ერექციული დისფუნქცია მიეკუთვნება მამაკაცის ყველაზე გავრცელებულ სქესობრივ დარღვევათა რიცხვს. ის განისაზღვრება როგორც ქრონიკული ან განმეორებითი შეუძლებლობა, მიაღწიოს ან შეინარჩუნოს სქესობრივი აქტივობისთვის საკმარისი ერექცია. წარსულში ჩატარებულმა საერთაშორისო ეპიდემიოლოგიურმა კვლევებმა, რომლებშიც 30-დან 80 წლამდე ასაკის ათასობით მამაკაცმა მიიღო მონაწილეობა, აჩვენა, რომ, მაგალითად, დაავადების საერთო სიხშირე 40 წლის მამაკაცებთან 20-40% იყო, ხოლო 70 წლის მამაკაცებთან - 70%. აღსანიშნავია ისიც, რომ ასაკოვანი მამაკაცის სქესობრივი აქტივობა მაღალია. მაგალითად, 60-80 წლამდე ასაკის პირთა შორის სექსუალურად აქტიურია 70-80%. განვითარებულ ქვეყნებში ასაკოვანი მამაკაცების რიცხვი განუწყვეტლივ იმატებს, შესაბამისად, მოსალოდნელია, დაავადებულთა რიცხვი მსოფლიოში საგრძნობლად გაიზარდოს და 2025 წლისთვის 320 მილიონს მიაღწიოს.
- უმეტესად რა განაპირობებს ერექციულ დისფუნქციას?
- განასხვავებენ დაავადების მიზეზთა ორ ძირითად ჯგუფს - ორგანულსა და ფსიქოგენურს. შემთხვევათა 25%-ში ერექციული დისფუნქცია ფსიქოგენური წარმოშობისაა, 25%-ში - ორგანული, 45%-ში - შერეული, დანარჩენ 5%-ში კი მიზეზი უცნობია.
ერექციული დისფუნქციის ორგანული მიზეზებია:
- შაქრიანი დიაბეტი (ერექციული დისფუნქცია დაავადებულთა 50%-ს უვითარდება);
- გულ-სისხლძარღვთა დაავადებები (არტერიული ჰიპერტენზია, გულის დაავადებები);
- პროსტატის სიმსივნის მკურნალობა (ჰორმონოთერაპია, დასხივება);
- ქირურგიული ჩარევა (წინამდებარე ჯირკვალზე, შარდის ბუშტზე, მსხვილ და სწორ ნაწლავზე),
- ზოგიერთი მედიკამენტი (ანტიჰიპერტენზიული პრეპარატები, ანტიანდროგენები, ანტიდეპრესანტები);
- ცხოვრების წესი (ნიკოტინი, ალკოჰოლი, ჭარბი წონა, ფიზიკური აქტივობის დეფიციტი);
- ზურგის ტვინის დაზიანება (პოლიომიელიტი, სპინა ბიფიდა, ავტოავარიის შედეგად ან ცეცხლსასროლი იარაღით მიღებული დაზიანებები);
- ჰორმონული დარღვევები (ტესტოსტერონის დეფიციტი).
მიზეზთა სტრუქტურა პროცენტულად ასეთია:
- სისხლძარღვოვანი პრობლემები - 40%;
- შაქრიანი დიაბეტი - 30%;
- მედიკამენტების გვერდითი ეფექტი - 15%;
- ნეიროგენული ფაქტორები - 10-20%;
- მენჯის ორგანოების ქირურგია, დასხივება ან ტრავმა - 6%;
- ჰორმონული დარღვევები - 3%
- და სხვა - 1%.
საყურადღებოა, რომ ერექციულ დისფუნქციებს და გულ-სისხლძარღვთა დაავადებებს საერთო რისკფაქტორები აქვს: ფიზიკური ვარჯიშის დეფიციტი, მეტაბოლური სინდრომი (ჭარბი წონა, აბდომინალური გაცხიმოვნება, ცხიმოვანი ცვლის დარღვევა, არტერიული ჰიპერტენზია და მეორე ტიპის შაქრიანი დიაბეტი). მიჩნეულია, რომ ერექციული დისფუნქცია სისხლძარღვთა გენერალიზებული პათოლოგიის (ათეროსკლეროზის) ნიშანია და, იმავდროულად, გულ-სისხლძარღვთა დაავადების წინამორბედი, ამიტომ მეტად მნიშვნელოვანია, სუბიექტურად ჯანმრთელ მამაკაცს, რომელსაც ერექციული დარღვევები აღენიშნება, ჩაუტარდეს კარდიოლოგიური გამოკვლევა.
ერექციული დისფუნქციის ორგანული მიზეზი ყველაზე ხშირად (ასიდან 40-80 შემთხვევაში) არტერიული უკმარისობაა. დარღვევა შესაძლოა განვითარდეს სისხლძარღვთა ათეროსკლეროზის ან ტრავმული დაზიანების ფონზე. არსებობს აგრეთვე ვენური სისხლძარღვოვანი უკმარისობა. მისი პირველადი ფორმა იშვიათია. უფრო ხშირია მეორეული, რომელიც ვითარდება ქრონიკული ერექციული დისფუნქციის შედეგად.
რაც შეეხება ფსიქოგენურ მიზეზებს, ემოციური დარღვევები, შიში, სტრესი და დეპრესიული მდგომარეობა სქესობრივი ფუნქციის მოშლას იწვევს. მაგალითად, ლიბიდოს შესუსტებას, ერექციულ დისფუნქციას ან ნაადრევ ეაკულაციას.
ჰორმონული დარღვევებიდან აღსანიშნავია ჰიპოგონადიზმი, ჰიპერპროლაქტინემია (ჰიპოფიზის სიმსივნის დროს), ჰიპერ- და ჰიპოთირეოიდიტი (უარყოფით გავლენას ახდენს ანდროგენისა და ესტროგენის მეტაბოლიზმზე).
ნეიროგენულ მიზეზებს შორისაა ცენტრალური ან პერიფერიული ნერვული სისტემის დაზიანებით მიმდინარე პათოლოგიები (ინსულტი, ალცჰაიმერის დაავადება, გაფანტული სკლეროზი, დიაბეტური ნეიროპათია, ზურგის ტვინის დაზიანებები, მენჯის ტრავმული დაზიანებები, ქირურგიული ჩარევა).
სქესობრივი და ერექციული ფუნქცია ასაკთან ერთად იცვლება. ასაკი ერექციული დისფუნქციის მთავარი რისკფაქტორია.
- რას ეფუძნება დიაგნოსტიკა?
- დიაგნოსტიკისთვის საჭიროა:
1. სპეციალური კითხვარების შევსება, მათ შორის - ერექციული ფუნქციის საერთაშორისო ინდექსის განსაზღვრა, რომელიც გამოიყენება სქესობრივი ფუნქციის შესაფასებლად (სქესობრივი მოთხოვნილება, ერექციული ფუნქცია, ორგაზმის ფუნქცია, სექსუალური კავშირი და ზოგადი კმაყოფილება);
2. ანამნეზის შეკრება - როგორც ზოგადი (ოპერაციები, ტრავმები, დაავადებები, წამლები), ასევე სქესობრივი და ფსიქოსოციალური ანამნეზისა;
3. კლინიკური გამოკვლევა (სასქესო ორგანო, მკერდი, თმიანობა, სხეულის კონსტიტუცია, კუნთები);
4. სისხლის ანალიზი, ჰორმონები (ტესტოსტერონი - მთლიანი და თავისუფალი, ესტროგენი, პროლაქტინი, სქესობრივ ჰორმონთან დაკავშირებული გლობულინი, თირეოტროპული ჰორმონი და ზოგ შემთხვევაში - მალუთეინიზებელი ჰორმონი), ლიპიდების ელექტროფორეზი, გლუკოზა და HბA1ც, სისხლის საერთო სურათი, ელექტროლიტები, კრეატინინი და ტრანსამინაზები;
5. ასოს ღრუბლოვანი სხეულის ფარმაკოლოგიური ტესტი (სკატი) და ასოს დოპლერ- და დუპლექსსონოგრაფია;
6. სპეციალური დიაგნოსტიკა (ღამის რიგიდულობის გაზომვა, ანგიოგრაფია, კავერნოზომეტრია, კავერნოზოგრაფია, ნევროფიზიოლოგიური გამოკვლევები).
დღესდღეობით ყოველდღიურ პრაქტიკაში სპეციალურ დიაგნოსტიკას იშვიათად მიმართავენ. ის ხშირად გამოიყენება სამედიცინო ექსპერტიზის ან კლინიკური სწავლებების დროს.
- რას გვეტყვით ერექციული დისფუნქციის მკურნალობის თანამედროვე მეთოდებზე?
- უპირველესად, უნდა მოხდეს უკუქცევადი რისკფაქტორების იდენტიფიცირება და ცვლილება. ეს გულისხმობს ცხოვრების სტილის შეცვლას, ფიზიკურ ვარჯიშს, წონის კლებას, რისკფაქტორების, მაგალითად, გულ-სისხლძარღვთა ან მეტაბოლური დარღვევების მოდიფიცირებას, შაქრიანი დიაბეტის ან არტერიული ჰიპერტენზიის მკურნალობას. მნიშვნელოვანია წამლით გამოწვეულ ფაქტორებზე ზემოქმედებაც, მაგალითად, ბეტა-ბლოკატორების შეცვლის გზით. თუ ორგანიზმში ტესტოსტერონის ნაკლებობაა (ჰიპოგონადიზმი), უკუჩვენებათა (მაგალითად, პროსტატის კიბოს) გათვალისწინებით უნდა მოხდეს ამ ჰორმონის სუბსტიტუცია. ეს ყველაფერი წინ უნდა უძღოდეს ან თან ახლდეს ერექციული დისფუნქციის მკურნალობას. ფსიქოგენური დარღვევების დროს უნდა მოხდეს ფსიქოსექსოლოგიური ჩარევა.
განასხვავებენ მკურნალობის სამ საფეხურს:
პირველი საფეხური (მედიკამენტებით მკურნალობა) დღესდღეობით მკურნალობის ოქროს სტანდარტად მიიჩნევა.
1998 წლამდე მედიკამენტური მკურნალობა შეზღუდული იყო. იყენებდნენ ცენტრალურად მოქმედ ისეთ პრეპარატებს, როგორებიცაა აპომორფინი და იოჰიმბინი. ეს წამლები შედარებით ეფექტური გახლდათ არაორგანული ერექციული დისფუნქციების დროს, თუმცა ზოგადად მაღალი ეფექტურობით არ გამოირჩეოდა. 1998 წელს სილდენაფილის (ვიაგრა) შემოღებამ გადატრიალება მოახდინა ერექციული დისფუნქციის მკურნალობაში. ამ ჯგუფის პრეპარატების ეფექტურობამ, უსაფრთხოებამ და მოხმარების სიადვილემ სიმპტომურ (ერექციული დარღვევების მქონე) მამაკაცთა რიცხვის საგრძნობლად მომატება განაპირობა. დღესდღეობით განვითარებულ ქვეყნებში ნებადართულია 4 პრეპარატი, რომლებიც მიეკუთვნება პერიფერიულად მოქმედ მედიკამენტებს ანუ მხოლოდ სამიზნე ორგანოზე მოქმედებს. ესენია: სილდენაფილი (25, 50 და 100 მგ), ტადალაფილი (10 მგ, 20მგ), ვარდენაფილი (5 მგ, 10 მგ, 20 მგ) და მეორე თაობის პრეპარატი ავანაფილი (50, 100, 200 მგ). მათი მიღება მოთხოვნისამებრ ხდება. ეს პრეპარატები მაღალი ეფექტურობით (80%) გამოირჩევა და ორგანიზმიც კარგად იტანს. 2007 წლიდან ნებადართულია ტადალაფილის 2,5 მგ და 5 მგ-ის ყოველდღიური მიღებაც. პრეპარატის ყოველდღიური მიღება მიზანშეწონილია მათთვის, ვისაც დაგეგმილ სქესობრივ კავშირს სპონტანური ურჩევნია და ხშირი სექსუალური აქტივობითაც გამოირჩევა. ამ რეჟიმის გაგრძელება პერიოდულად უნდა შეფასდეს.
მეორე საფეხურზე მაშინ გადადიან, როცა პირველი უშედეგოა. ის მოიცავს ინვაზიურ მეთოდს. პრეპარატი შეჰყავთ ადგილობრივად ან ასოს ღრუბლოვან სხეულში ინექციის სახით (ინტრაკორპორალურად), ან კიდევ ახდენენ მიკროაბის ჩაგდებას შარდსავალში (ინტრაურეთრულად) სპეციალური სისტემით (MUშE - მედიცატედ ურეტჰრალ სყსტემ ფორ ერეცტიონ). ორივე შემთხვევაში გამოიყენება პროსტაგლანდინი E1. პირველ შემთხვევაში შეიძლება გამოყენებულ იქნეს პაპავერინისა და ფენტოლამინის კომბინაციაც, თუმცა ამ უკანასკნელს უფრო მეტი გვერდითი ეფექტი ახასიათებს, მაგალითად, ფიბროზი - გლუვკუნთოვანი უჯრედების ჩანაცვლება შემაერთებელი ქსოვილით (ასიდან 7 შემთხვევაში) და პრიაპიზმი - გახანგრძლივებული და მტკივნეული (>2 საათი) ერექცია (ასევე 7%-ში).
შედარებისთვის: პროსტაგლანდინ E1-ის გამოყენებისას გვერდითი მოვლენების რისკი, შესაბამისად, 1,7% და 1%-ია, ინტრაკორპორალური და ინტრაურეთრული მკურნალობის ეფექტურობა კი, შესაბამისად, 70% და 45%.
მესამე საფეხური გამოიყენება მხოლოდ მაშინ, როცა პირველი და მეორე საფეხურები უშედეგოა ან უკუნაჩვენები. ის მოიცავს ასოს იმპლანტატის ჩადგმას ოპერაციული ჩარევით. განასხვავებენ სამი სახის იმპლანტატებს: ერთ, ორ და სამნაწილიანს. ყველაზე ხშირად სამნაწილიან იმპლანტატს იყენებენ. ის ყველაზე მეტად შეესაბამება ფიზიოლოგიურ პროცესს, სხეულში მთლიანადაა დამალული, პაციენტი მოთხოვნილებისამებრ ააქტიურებს და სქესობრივი აქტის დასრულების შემდეგ მის დეაქტივირებას ახდენს. იმპლანტატი იძლევა სპონტანურობისა და თავისუფლების საშუალებას (ანუ როცა და რამდენ ხანსაც უნდა), ორგაზმი და ეაკულაცია უცვლელი რჩება, პრობლემა დიდი ხნით (საშუალოდ 10 წლით) გვარდება, ფინანსური ხარჯი, რომელსაც მოითხოვს პირველი და მეორე საფეხურის მკურნალობა, საგრძნობლად მცირდება. იმპლანტატები მაღალი ეფექტურობით გამოირჩევა. პაციენტების 92% და მათი პარტნიორების 96% სქესობრივი აქტიურობით კმაყოფილია. აღსანიშნავია ისიც, რომ პაციენტებს იმპლანტატი უფრო მოსწონთ, ვიდრე პირველი და მეორე საფეხურის მკურნალობა. მაგალითად, წარსულში გამოიკვლიეს სამივე საფეხურის მკურნალობისადმი სრული კმაყოფილება. მონაწილეობდა 106 პაციენტი. აქედან 31 პაციენტი გადიოდა პირველი, 22 პაციენტი კი მეორე საფეხურის მკურნალობას, ხოლო 32-ს ჩანერგილი ჰქონდა იმპლანტატი.
კმაყოფილება ასე განაწილდა:
- პირველი საფეხურის მკურნალობისადმი - 51 %;
- მეორე საფეხურის - 40 %;
- მესამე საფეხურის - 93 %.
დაინტერესებული მკითხველისათვის იმასაც ვიტყვი, რომ ვაკუუმის დამხმარე ხელსაწყო (ვაცუუმ ერეცტიონ დევიცე) ასევე წარმოადგენს მკურნალობის საშუალებას კარგად ინფორმირებული ასაკოვანი პაციენტებისთვის, რომლებიც არ გამოირჩევიან ხშირი სექსუალური აქტივობით და აღენიშნებათ მრავალი სისტემური დაავადება, რომელთა დროსაც ერექციის გამომწვევი მედიკამენტების გამოყენება უკუნაჩვენებია.
- ბატონო გიორგი, საინტერესოა, რა ღირს ასოს იმპლანტატის ჩადგმა და გარდა გერმანიისა, რომელ ქვეყნებში ტარდება ეს ოპერაცია.
- პირველად ასოს ჰიდრავლური იმპლანტატის ჩადგმა მოხდა 1973 წელს. მას შემდეგ ასოს იმპლანტატები დაიხვეწა და გაუმჯობესდა. დღეს ამ სახის მკურნალობა მსოფლიოში ფართოდ აღიარებული მეთოდია და გამოიყენება ყველა კონტინენტზე, პირველ რიგში განვითარებულ ქვეყნებში. რა თქმა უნდა, ამ ტიპის ოპერაციული ჩარევა სოლიდურ ხარჯებთან არის დაკავშირებული. მაგალითად, გერმანიაში თუ პაციენტს სურს და ოპერაცია ნაჩვენებია, მის ხარჯებს 100 %-ით ჯანმრთელობის დაზღვევა ანაზღაურებს. გერმანიაში ოპერაცია და შემდგომი სტაციონარული მკურნალობა დაახლოებით 10-12 000 ევრო ღირს, აქედან მარტო იმპლანტატის (სამნაწილიანის) ღირებულება შეადგენს დაახლოებით 7000 ევროს.
- როგორც ვიცი, საქართველოში ასეთი ოპერაციები არ ტარდება. თქვენ, როგორც საქართველოს ფარგლებს გარეთ მოღვაწე ქართველი ექიმი და ამ საქმის დიდოსტატი, სამშობლოშიც ხომ არ აპირებთ ამ ტიპის ოპერაციების ჩატარებას?
- მართალი ბრძანდებით, საქართველოში ასეთი ოპერაცია ჯერ არ ჩატარებულა, არადა, ერექციული დისფუნქცია ჩვენს საერთო სამშობლოშიც მეტად მწვავე და აქტუალური პრობლემაა, ამიტომ ახლო მომავალში მართლაც ვგეგმავ თბილისში ამ ოპერაციების ჩატარებას.